MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

329

hazırlanması, bitkilərin bir iqlim şəraitindən digərinə köçürülməsi vacib bir məsələ kimi qarşıda dururdu. Həmin 

dövrdə varlı adamlar özlərinə  Mərdəkan,  Şüvəlan, Buzovna, Zaqulba, Pirşağı  və s. kəndlərdə yaşıllaşdırma 

məqsədilə əncir, tut, üzüm bağları salırdılar.  

Qazan Universitetinin professoru İ.N.Beryozin 1842-ci ildə Bakıya səyahət edərkən şəhərin dar küçələrini, 

alçaq evlərini və cüzi yaşıllığı olan karvansaraları təsvir etmişdir.  

1887-ci ilin mayında bəstəkar P.İ.Çaykovski Bakıda olmuş  və  şəhər barədə N.F.Fon-Mekkə yazdığı 

məktubunda göstərmişdir ki, Bakı onun üçün gözlənilməz olmuşdur, təmiz, gözəl, səliqə ilə tikilmiş səciyyəvi 

bir şəhərdir, lakin yaşıllığı çox azdır.  

XIX  əsrin sonunda M.Qorki Bakı barədə yazırdı: «Mən belə kasıb ev görməmişəm, pəncərələri çiçəksiz, 

ətrafda isə ot, kol və s. bitkilər yoxdur». Həmin dövrdə Bakıda K.Marks adına bağ. «Malakan bağı» və dəmir 

yolu vağzalı yaxınlığında kiçik sahələrdə bağlar salındı. O zaman nəinki yaşıllıqların suvarılması üçün, hətta 

içməyə su çatışmırdı. Yaşıllaşdırma üçün olduqca az məsarif xərclənirdi.  

İnventarizasiya bürosunun məlumatına əsasən Bakı şəhərində ictimai istifadədə olan yaşıllıq sahələri 1880-

ci ildə 3,02 ha, 1908-ci ildə 4,68 ha, 1910-cu ildə 5,95 ha, 1913-cü ildə 9,62 ha, 1920-ci ildə 2026 ha olmuşdur. 

1920-ci ildə Bakıda hər adambaşına 0,5 kvadratmetr ictimai yaşıllıq sahəsi düşürdü.  

1920-ci ildən sonra yaşıllahdırma işlərinə diqqət artırıldı. Bakı və Abşeronun yaşıllaşdırılmasının nəzəri və 

təcrübəvi əhəmiyyətini nəzərə alaraq görkəmli alimlərin (P.Z.Vinoqradov-Nikitin, A.A.Mixeyev, V.P.Smirnov-

Loginov) iştirakı ilə Bakıda elmi müşavirə çağırıldı. Bu müşavirədə iri zavodların arasında, qəsəbələrdə yaşıl 

zolaqlar yaradılması  qərara alındı. Bu məqsədlə insanın sağlamlığı üçün fitonsid. ətirli maddələr buraxan 

iynəyarpaqlı  və  həmişəyaşıl ağac və kollardan istifadə edilməsi nəzərdə tutulurdu. 1934-cü ilə  qədər  şəhər 

ərazisində, o cümlədən Qaraşəhərdə, Bayıl qəsəbəsi və  dənizkənarı  ərazidə, eyni zamanda fabrik, zavod çox 

olan digər fəhlə  qəsəbələrində  cəmi 70 ha yaşıllıq salınmalı idi. 1930-cu ildə isə yaşıllaşdırma işində böyük 

dönüş yarandı. Mərdəkan və Buzovna kurortları  ərazisində 1000 hektara yaxın meşə-parklar salınması 

planlaşdırıldı. 1931-ci ilin iyun ayında MK-nın xüsusi çağırılmış plenumunda fabrik-zavodlarla əhatə olunmuş 

ərazilərdə yaşıllıqların artırılması  və 736 ha sahədə yeni parkların salınması haqda qərar qəbul edildi. Bu 

məqsədlə Bakı Soveti nəzdində bağ-park şöbəsi təşkil olundu.  

1921-1940-cı illər ərzində 241 ha sahədə yaşıllaşdırma işi görülmüşdür. 1940-cı ildə Bakıda cəmi 261,3 ha 

yaşıllıq sahəsi var idi, bu da hər adama 3,43 kvadratmetr təşkil edirdi.  

1941-45-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsi illərində yaşıllaşdırma işi dayandırılır. 1952-ci il avqustun 20-

də Nazirlər Sovetinin 934№-li birinci göstərişində 1953-1957-ci illərdə 1814 ha sahədə yaşıllıq salınması planı 

təsdiq edilmişdir. Həmin ildə Nazirlər Sovetinin verdiyi 1335 saylı ikinci göstərişində 1953-1958-ci illərdə  

Bakı  və Sumqayıt  şəhərlərinin səhiyyə-gigiyena vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə Abşeronda 4150 ha 

yaşıllıq salınması planlaşdırılır. Bu məqsədlə Respublika Dövlət Meşə  Təsərrüfatı Komitəsinə 49,8 milyon  

ədəd standart əkin materialı yetişdirmək tapşırılmışdır. Həmin dövrdə Ceyranbatan gölü ətrafında 850 ha, 

Sumqayıtın şimal-şərq hissəsində isə böyük sahədə qoruyucu yaşıl zolaq salınmışdır.  

1971-1975-ci illər Bakı şəhəri və Abşeronun yaşıllaşdırılması işi daha da yüksək zirvələrə qaldırıldı. 1971-

ci ilin fevralında Bakı  şəhər Partiya Komitəsinin 40-cı konfransında Azərbaycan KP MK birinci katibi 

H.Ə.Əliyev öz çıxışında Bakı və Abşeronun yaşıllaşdırılmasının ən vacib bir problem olduğunu qeyd etmişdir. 

O göstərmişdir ki, yaşıllaşdırma işini Bakı şəhər Soveti və Respublika Dövlət Meşə Təsərrüfatı Komitəsinin iş 

sürəti ilə aparsaq, onda bizə 10 illərlə vaxt lazım olacaqdır. Sonra H.Ə.Əliyev yaşıllaşdırma işini ümumxalq işi 

elan edib, bu işə ictimaiyyəti cəlb etməyi təklif etdi. O, göstərdi ki, hərə 2 ədəd ağac əkib becərsə, görün Bakı 

ətrafında bir neçə ildə nə qədər ağac yetişdirilmiş olar. Odur ki, yaşıllaşdırılacaq sahələr idarə və müəssisələr 

arasında bölüşdürülüb, onları işçi qüvvəsi ilə və əkin materialı ilə təmin edərək Bakıda yaşayan hər bir adama 2 

ağac  əkib becərmək prinsipini həyata keçirmək lazımdır. Bu məsələ 1971-ci ildə çağırılmış Azərb. KP-nın 

XXVIII qurultayında da öz əksini tapdı  və 7 sentyabr 1971-ci ildə «Bakı  şəhəri və Abşeron yarımadasının 

yaşıllaşdırılması tədbirləri haqqında» qərar qəbul edildi. Bu qərara əsasən 1971-1975-ci illərdə 1224,8 ha sahədə 

bəzək ağacı  və kolların  əkilməsi müəyyən edildi. 5 il üçün nəzərdə tutulan yaşıllaşdırma işləri 4,5 ilə yerinə 

yetirildi, nəzərdə tutulana qarşı 2520 ha yaşıllıq salındı.  

3 

Cədvəl 15.1.   

 

Müxtəlif dövrlərdə Bakı şəhərinin yaşıllaşdırılması  

 

Mərhələ

-lər 

İllər 

Keçən 

dövr (il) 

Salınmış yaşıllıq sahəsi  

İllər 

üzrə  

Orta 

hesabla 

1 ildə  

Adambaşına 

düşən (m

2

) 

yaşıllıq 

I 

1880-

1920 

40 20,26 

0,5 0,6 

---

 

330

II 

1921-

1940 

20 241,0 

12,5 

3,43 

III 

1941-

1945 

5 0,0 

0,0 

3,07 

IV 

1946-

1970 

24 2719 

113,0 

6,5 

V 

1971-

1975 

4,5 2520 

560,0 

17,2 

VI 

1976-

1980 

5 4100 

820,0 

20,0 

1981-ci il yanvarın 10-da 44-cü Bakı şəhər partiya konfransındakı nitqində H.Ə.Əliyev demişdir: «Son 10 il 

ərzində Bakıda yaşıllıqların sahəsi 3,4 dəfə genişləndirilərək 9,6 min hektara çatdırılmışdır.  Şəhərin bütün 

rayonlarında yeni yaşıllıq sahələri yaradılmışdır. Təkcə 1980-ci yubiley ilində 500 hektardan çox yeni sahələr 

yaşıllaşdırılmış, 20 yeni bağ və bağça salınmışdır». Sonra H.Ə.Əliyev mütəxəssislərin 2000-ci ildə adambaşına 

yaşıllığın 23 kvadratmetrə çatdırılması fikrini tənqid edərək qeyd edirdi ki, elə bu gün şəhərimizdə adambaşına 

20 kvadratmetr yaşıllıq düşür. Halbuki 1970-ci ilə həmin göstərici cəmi 6,5 kvadratmetr təşkil edirdi. Beləliklə, 

2000-ci ilədək yeni hesablamalar aparmaq lazımdır. 

Bakı şəhərində və Abşeronda indiyə qədər salınan yaşıllıqları, onların istifadə funksiyasına görə aşağıdakı 

qruplara ayırmaq olar:  

- Şəhər parkları. Bura aşağıdakılar daxildir: 

.. Nizami parkı 1880-1890-cı illərdə Bakının Qaraşəhər deyilən hissəsində salınıb. Hazırda parkda 30 

ədəddən artıq hələb  şamı qeydə aldıq. Onlar parkın  əsas sakinləri olub yaraşıqlı  və möhtəşəm gövdələri ilə 

seçilirlər. Boyları 18-20 m, diametrləri 40-48 sm təşkil edir. Diametrləri 60-84 sm olan tut ağacları da özlərini 

yaxşı hiss edir. Parkda olan lələk ağaclarının boyları 16-20 m, diametrləri isə 64-84 sm-dir. Yapon saforasının 

diametri 52 sm-dir. bağda 1 ədəd at şabalıdı (h=13 m, d=42 sm), zeytun, birgöz, 1 ədəd yapon əzgili var.  

..Zabitlər parkı  1930-cu ildə 3,1 ha sahədə salınıb. Əsas ağac cinsi daş palıddan ibarətdir.  

.. Dənizkənarı park (bulvar) birinci hissəsi 1908-ci ildə Azərneft  meydanından Kukla teatrına kimi, II 

hissə 1931-32-ci illərdə Kukla teatrından hökumət evi istiqamətində, III hissəsi isə 1938-ci ildə Azneft 

meydanından köhnə  «İnturist» mehmanxanasına qədər olan ərazidə salınaraq, zaman-zaman rekonstruksiya 

edilmiş, əsasən, ekzot ağac və kol cinslərindən istifadə edilmişdir.  

.. Dağüstü park, hazırkı Şəhidlər xiyabanı; 

.. Zığ parkı, 1930-cu ildə 50 ha sahədə salınıb. Zeytun, eldar şamı, nar, sərv, əncir, nar, püstə ağaclarından 

istifadə edilmişdir.  

-  Şəhər bağları.  Bura qubernator bağı (1850-1860-cı illər), Axundov bağı (1925), Malakan bağı (1900-

1910), dəmir yolu bağı (1880), Sabir, S.Vurğun, S.Qazıyeva, Montin, İliç. fontanlar və b. daxildir. Bu bağlar 

vaxtaşırı rekonstruksiya olunaraq, yeni ağac və kollar əlavə edilmişdir.  

- Səhiyyə – qoruyucu əhəmiyyətli meşə-parklar.  Bu istiqamətdə  işlər 1970-ci ildən sonra aparılmışdır. 

Bura Qaraşəhərlə 8-ci km arasında, Zığ zeytun plantasiyası, 8-ci km-Bakıxanov qəsəbəsi-Qaraçuxur arasında 

salınan yaşıllıqları aid etmək olar.  

Bakı  şəhərinin  şimal hissəsində yerləşən Biləcəri yaşıllıqları, qanlı göl, Badamdar, Şor göl və  Şıxov 

yaşıllıqları da meşə-park rolunu oynayır.  

-  Şəhərətrafı meşə parkları.  Bura Ceyranbatan gölü ətrafındakı  və aeroport yanındakı meşə-parklar 

daxildir.  

- Kurort meşə parkları.  Bura Buzovna, Zaqulba və Bilgəhdə yerləşən 7 sağlamlıq ocaqları  ərazisində 

salınan yaşıllıqlar daxildir.            

Qeyd etmək lazımdır ki, Bakı şəhərində və Abşeron yarımadasındakı yaşıllıqlar qeyri-bərabər yerləşmişdir. 

Bu baxımdan şəhərin yaşıllıq salmaq mümkün olmayan, dar küçəli köhnə hissəsi daha kasatdır. Havaya çoxlu 

miqdarda toksik maddələr ayıran metallurgiya, kimya, neft-kimya və  sənayenin digər sahələrinin  ərazilərində 

yaşıllıq işlərinin aparılması daha çətindir. Belə müəssisələr Abşeronda,  əsasən, Qara şəhərdə, Sumqayıtda və 

Qaradağda yerləşir. Onların  ətrafında və  ərazilərində ilbəil salınan yaşıllıqlar demək olar ki, tamamilə  məhv 

olur. Belə ki, belə  şəraitdə  əkilən bitkilər havadan yerüstü orqanları ilə  və torpaqdan aldığı  zəhərli maddələr 

tərəfindən məhv edilir. Odur ki, yaşıllıqlar salarkən sənaye obyektlərinin yanındakı çirklənmiş sahələrin 

meşəbitmə şəraiti nəzərə alınmalı və əkindən qabaq müvafiq tədbirlər görülməlidir.  

Hazırda Abşeron və Bakıda salınan yaşıllıqlarla qısaca tanış olaq.  

-  Zığ parkı – dənizə yönələn alçaq təpəli relyefdə  səciyyələnir və  Əhmədli yaylası  şimal tərəfdən  əsən 

küləkdən bu ərazini qoruyur. Burada salınan zeytun bağları çox gözəl nəticə verməsinə baxmayaraq onlar hissə-

hissə məhv edilərək, yerində xüsusi tikintilər salınır.  

-  Şıxov parkı  sahəsində  dənizə yönələn özünəməxsus amfiteatr yaranır və  şimal küləyindən qorunur. 

Dənizdən  əsən cənub küləyi zamanı hava yodla, mineral duzlarla zənginləşir ki, o da amfiteatrın  ərazisində 

---