MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud



Yüklə 4,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə188/228
tarix30.12.2017
ölçüsü4,78 Mb.
#18712
1   ...   184   185   186   187   188   189   190   191   ...   228

 

345


Çay suları ilə suvarma nəticəsində yeni allüvial materialların toplanması (yığılması), yəni kolmataj nəticəsin-

də antropogen allüvial torpaq əmələ gəlir. Kolmataj dünyanın bir sıra ölkələrində tətbiq edilir. 

Torflu və torflu-qleyli torpaqların qurudulması yolu ilə də antropogen qurudulmuş torpaq yaradılır. 

Suvarma ilə əlaqədar torpaqların əmələ gəlməsiı 1). Yerin arid zonalarında qədim suvarma əkinçiliyi tət-

biq olunan vilayətlərdə irriqasiya gətirmələrinin toplanması nəticəsində mədəni-suvarılan vahə torpaqları əmələ 

gəlmişdir. Ön Asiya və Pakistanda bu torpaqlar xüsusi torpaq tipi kimi ayrılır. (Rozanov,1951) Bu torpaqlar 1,5-

2,0 qalınlığında narınqatlı tozvari irriqasiya gətirmələrindən təşkil olunmuşdur. 

2) Şoranlaşmış və şoran torpaqların yuyulması və kompleks aqrotexniki tədbirlərin həyata keçirilməsi yolu 

ilə suvarılan duzlardan yuyulmuş torpaqlar formalaşır. 3) Vahələrin ətrafında drenaj və suvarma sularının atıl-

ması nəticəsində təkrar şorlaşmış və bataqlaşmış torpaqlar əmələ gəlir. Təkrar şorlaşmış torpaqlar həmçinin su-

varma sisteminin düzgün aparılmaması nəticəsində əmələ gələrək geniş əraziləri əhatə edir. 

Suvarılan antropogen torpaqlar arasında çəltik tarlalarının torpaqları geniş yer tutaraq qleyli çəltik torpaqları 

adlanır. Çəltik torpaqlarının geniş əraziləri rütubətli subtropik, tropik və ekvator qurşaqlarında yerləşərək dəyi-

şilmiş qırmızı, sarı, qırmızı-sarı torpaqlardır. Uzun müddət su altına basılmış bu torpaqlar qleyləşərək strukturu-

nu itirir, pas ləkələri olmaqla tünd-göy rəng alır. 

Çəltik əkinləri həmçinin isti qurşaqlarda humid şəraitində Şimali və Cənubi Amerikanın prerilərinin qarator-

pağabənzər torpaqlarında, Uzaq Şərqdə və Şimali Şərqi Çində də yayılmışdır. Son illər Lənkəran ovalığında da 

çəltik əkinləri bərpa edilmişdir. 

Hərəkətedən qumların bərkidilməsi. 

Ağac  əkməklə qumluqların bərkidilməsindən müxtəlif bioiqlim zonalarında geniş istifadə olunur. Boreal, 

subboreal və subtropik qurşaqların humid vilayətlərində müxtəlif şam növlərindən istifadə edilərək bərkidilmiş 

qumlar geniş yayılmışdır.Bu ağaclıqların altında ilkin podzollaşma əlamətləri olan yuxa torpaqlar   formalaşır. 

Torpağın yaşı artdıqca podzollaşma prosesinin əlamətləri güclənir. Antropogen qumlu turş  zəif podzollaşmış 

torpaqlar Baltik və Şimal dənizi sahillərinin qum təpələrində və Baskay körfəzi düzən qumlu sahillərində geniş 

yayılmışdır. 

Subarid və arid vilayətlərində qumlar ot, kol və ağac bitkisi ilə bərkidilir. Belə işlər Orta Asiyanın qum səh-

ralarında da geniş aparılır və primitiv səhra qumlu torpaqların formalaşması müşahidə olunur. 

Abşeron  yarımadasında Xəzər sahili qumlarında əkilən ağac və kolluqların altında da primitiv torpaqəmələ-

gəlmə prosesi müşahidə edilir. 

 

17.5. Azərbaycanda bioloji müxtəlifliyin qorunması problemi 

İnsan öz hərəkətləri və fəaliyyəti ilə özünün istəyindən asılı olmayaraq təbii landşaftları pozur, dəyişdirir və 

əsrlər boyu yaranmış təbii ekosistemləri yenidən qurur, atmosferi, su hövzələrini və bütövlüklə ətraf mühiti çirk-

ləndirir. İndiki dövrdə qabaqki yüzillərlə müqayisədə insan öz düşünülməz təsərrüfat-iqtisadi fəaliyyəti ilə ətraf 

mühiti sürətlə dəyişdirir. Hazırda biosferdə antropogen təzyiqin geniş miqyasda gücləndiyi bir zamanda bitki və 

heyvanat aləminin müxtəlifliyini, genetik fondunu qoruyub saxlamaq mühüm vacib problem hesab olunur. Flora 

və faunanın istənilən bir növü əvəzolunmaz genetik fond sayılır, onların birinin itirilməsi biosferin normal fəa-

liyyəti üçün yol verilməzdir. 

Bioloji müxtəlifliyinə görə Azərbaycan dünyada özünəməxsus görkəmli yerlərdən birini tutub, burada zəngin 

bitki və heyvan növləri cəmlənmişdir. Müasir Azərbaycan faunası 18000 canlıdan ibarət olub məməlilərin 97 

növünü əhatə edir, bunlar 7 dəstəyə, 22 ailəyə və 39 cinsə daxildir. Təkcə onurğalılar faunamızda 700 növlə təmsil 

olunmuşdur. (Yusifov 2002) «Qırmızı kitaba» yarasaların 3, yırtıcıların 7 və dırnaqlıların 4 növü daxil edilmişdir. 

Azərbaycanın Qırmızı kitabına daxil edilən məməlilərdən ceyran, bəbir, sarıma (safsar), zolaqlı kaftar və vaşağı 

göstərmək olar. 

Respublikanın quş faunası 357 növ və yarımnövü əhatə edən 17 dəstəni təmsil edir. Qırmızı kitaba 9 dəstəyə 

aid olan 36 növ daxil edilmişdir: yırtıcıların 11, toyuqkimilərin 5, yastıdimdiklərin 4, göyərçinkimilərin 1, dur-

nakimilərin 4, sərçəkimilərin 3, leyləkkimilərin 3, kürəkayaqlıların 2 növü. Adları Qırmızı kitaba salınmış quş-

lardan sultan toyuğu, turac, çöl qartalı, talış qırqovulu, şahin, qəşəng dovdaq, ağquyruq qartal, qu quşu, qıvrım-

lələk qutan, qırmızıdöş qaz, ərsindimdik, mərmər cürə və s. göstərmək olar. 

Azərbaycanın su hövzələrində balıqların 10 dəstəyə, 16 ailəyə aid olan 100-ə yaxın növ və yarımnövü yaşa-

yır. Onların üçdə biri ancaq dəniz həyat tərzi keçirir, qalan hissəsi isə şirin su hövzələrində yaşayır. Azərbayca-

nın Qırmızı kitabına 5 növ daxil edilmişdir: qızılxallı, ilanbalığı, poru, qılıncbalıq və dəniz sıfı, amfibiya və rep-

tillərin 67 növ və yarımnövü respublikamızda yaşayır. Qırmızı kitaba 13 növ və yarımnöv daxil edilmişdir. On-

lardan kiçik asiya gürzəsi, eskulap ilanı, adi triton, qafqaz xaçlıçası, girdəbaş yovşanlıq kərtənkələsi, aralıq dəni-

zi tısbağasını göstərmək olar. 

Azərbaycanın həşəratlar aləmi son dərəcə zəngin olub 25 minə yaxın növü əhatə edir. Qırmızı kitaba 40 növ 

pulcuqlu qanadlılar, sərtqanadlılar və pərdəqanadlılar dəstəsinin nümayəndələri daxil edilmişdir. 

Adı Azərbaycanın «Qırmızı kitabı»na salınmış kəpənəklərdən şərqi aleksandra yelkincəyi, şəfəqsaçan, talış 

brameyası, avronina sarıcası, apollon, tamara alacası, nurduman apollonu, alp sarıcası, kəlləşəkilli haf, alp satiri, 




Yüklə 4,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   184   185   186   187   188   189   190   191   ...   228




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə