MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

362

Altıağac qoruğu Ataçay hövzəsində (Xızı rayonu) 1990-cı ildə yaradılıb, sahəsi 4438ha-dır. Qoruq Böyük 

Qafqazın  Şimal-Şərq yamacının  şərq qurtaracağında meşə örtüyünün şərq sərhədində    pozulmuş  təbii meşə 

landşaft kompleksinin mühafizəsini gücləndirmək yolu ilə ilkin bitki örtüyünü və heyvanat aləmini bərpa etmək, 

torpağın eroziya prosesinin qarşısını almaqdır. 

Ərazinin 3585ha-rı meşə ilə örtülü olub iberiya palıdı, qafqaz vəliəsi və şərq fıstığının üstünlüyü ilə təşkil 

olunmuşdur. Bu meşələrə adi göyrüş, ağcaqayın növləri, ağrıovunduran quşarmudu, yabanı meyvə cinsləri (al-

ma, armud və s.) qarışır. 

1940-50-ci illərdə bu meşələrdə qırıntı aparılmış, onlar seyrəkliklərə və kolluqlara çevrilmişdir. Sonralar yer-

li əhalinin  rayondan köçüb  getməsilə əlaqədar meşələr bərpa olunmağa başlamışdır. Hazırda meşələrin çoxu 

törəmə mənşəlidir. 

Qoruq ərazisində əsasən qonur dağ-meşə, çürüntülü karbonatlı dağ-meşə, qəhvəyi dağ-meşə və s. torpaq tip-

ləri yayılmışdır. 

Altıağac qoruğu ərazisində digər qonşu regionlara nisbətən heyvanat aləmi azdır. Bunun əsas səbəbi qanunsuz ovçu-

luq olmuşdur. 

Qoruğun ərazisində hazırda cüyür, qonur ayı, qaban, vaşaq, yenot, dovşan, dələ, canavar və s.-yə, quşlardan isə 

qırqovul, alabaxta, qaratoyuq, bildirçin, çöl qartalı və s.-yə rast gəlmək olar.  

2004-cü ildə Altıağac qoruğu bazasında qoruğun ətraf ərazisindəki meşə ilə örtülü sahələri də daxil etməklə 

11035 ha sahədə Altıağac MP yaradıldı. 

 

18.4.4. Planlaşdırılan milli parklar 

 

Şahdağ milli parkı 

Şahdağ Milli parkının Böyük Qafqazın şimali-şərq yamacı və cənub yamacının orta və şərq hissəsində təşkil 

olunması layihələşdirilir. Bura əsasən Quba, Qusar, Dəvəçi, Qəbələ, İsmayıllı, Şamaxı rayonlarının bir hissəsi 

daxil olur. Quba və Qusar rayonlarının aşağı və orta dağ qurşaqlarında yaşayış məntəqələri sıx yerləşdiyindən 

Milli parka daxil edilmir. Dəvəçi rayonunun dağlıq yaşayış məntəqələri olmayan hissəsi və qismən Xızı rayonu-

nun ərazisi Milli parka daxil edilir. Bu zona arxeoloji, arxitektura və tarixi abidələrlə zəngindir. Burada mineral 

və termal sular (Qalaaltı, Xaltan, Cimi, Xaşa və b.) vardır. Bu massiv həmçinin sənaye şəhərləri-Bakı və Sum-

qayıta yaxın yerləşib 1-2 saata asvalt yolla əlaqə saxlamaq mümkündür. Ərazidə yüksək dağlıq zonada turistlər 

üçün maraq doğuran Xınalıq və Çarı kəndləri yerləşir. 

Geniş flora və fauna növlərinin qorunması üçün Şahdağ Milli parkının ərazisinə Böyük Qafqazın Cənub ya-

macının Qəbələ, İsmayıllı və Şamaxı rayonlarının dağlıq meşə, alp və sualp kompleksləri də daxil edilmişdir. 

Bu ərazidə özünəməxsus valehedici biokomponentlərlə yanaşı, müalicəvi termal mineral suyu, çoxlu qədim qa-

lalar, xanagah, qəbirstanlıqlar, movzoleylər, həmçinin orta əsrlər görünüşünü saxlamış Lahıc və Baskal kəndləri 

yerləşir. Bu kəndlərdə daş plitələr döşənmiş qədim küçələr, evlər, XVII əsrin yadigarı hamamlar, 400 il ömrü 

olan kanalizasiya indi də fəaliyyət göstərir. Özünəməxsus bu nadir kəndlərdə miskərlər yaşayır, onların düzəlt-

dikləri məmulatlar Amerika və Avropa muzeylərini bəzəyir. Burada ipək kələğayı və xalçatoxuyan emalatxana-

lar da mövcuddur. Bütün bunlar cazibədar təbiətlə və müxtəlif abidələrlə yanaşı, Basqal-Lahıc zonasını turistlər 

və istirahət üçün maraqlı edir. 

Milli parkın turistlər üçün ən maraqlı yerləri Baş Qafqaz silsiləsinin daim qarlı zirvələri – Bazar düzü 

(4484m), Tufandağı (4206m), Şahdağ (4251m), Qızılqaya (3739m), Babadağ (3632 m) hesab olunur.  

Milli parkın ərazisi Böyük Qafqazın hər iki yamacını – Şimali-Şərq yamacdakı Quba, Qusar, Dəvəçi, Xaç-

maz rayonlarını, Cənub yamacın Qəbələ,  Şəki,  İsmayıllı,  Şamaxı, Ağsu rayonları ilə birləşdirir.  Şahdağ Milli 

parkının ərazisi seçilərkən onun bütün şaquli landşaft qurşaqlarını, nadir biokomleksləri, həmçinin arxeoloji və 

tarixi –memarlıq abidələri  əhatə etməsini, onun ərazisinin rekreasiya üçün əlverişliliyi, istifadəsi və magistral 

nəqliyyat yollarına, iri və sənaye şəhərlərinə  yaxın olması nəzərə alınmışdır. Beləliklə, Şahdağ Milli parkının 

yaradılmasında məqsəd canlı və cansız təbiət abidələrini, dağ meşələrini, alp və subalp çəmənlərini, mineral və 

termal suları, dağ göllərini, şəlalələri, paleontoloji qazıntıları, tarixi-memar abidələri mühafizə etməklə yanaşı, 

onlardan rekreasiya məqsədilə istifadə edərək turizmi inkişaf etdirməkdir.  

Şahdağ Milli parkının ərazisinə 3 dövlət qoruğu – İsmayıllı qoruğu (5778 ha), Pirqulu qoruğu (1520 ha) və 

Altıağac qoruğu (4438 ha), 2 dövlət yasaqlığı – İsmayıllı yasaqlığı (34400 ha), və Qusar yasaqlığı (15000 ha) 

daxil edilir.  

Milli parkın ərazisində çoxlu relikt populyasiyalar, bitki qruplaşmaları, məs: Axoxçay danayalı qaraçöhrəli-

yi, Həmzəli qaraçöhrəliyi və şabalıd meşəliyi, Vəndam şabalıd meşəliyi, Vəlvəliçayın yüksək dağlıq hissəsində 

(2000-2400 m) 620 ha sahədə tozağacılıq, bir sıra nadir və məhv olma təhlükəsi olan ağac və kol növləri möv-

cuddur. (Cədvəl. 18.1.)   

 

---

 

363

Şahdağ milli parkı ərazisində nadir və məhvolma təhlükəsinə məruz qalan ağac və kolların siyahısı 

 

Cədvəl 18.1. 

 

Sıra 

Sayı 

Azərbaycanca 

adı 

Latınca adı Yayıldığı yer 

1 2 

3 

4 

1 Kəskiniyli 

(ağıriyli) ardıc 

Yuniperus foetidissima  Gilgilçay hövzəsi, 

Təngəaltı silsiləsi, 

dəniz səthindən 

800-1300 m 

2 Qazax 

ardıcı 

Yuniperus Sabina L 

Böyük Qafqaz, 

subalp zonası, 

bəzən 3000m- ə 

qədər 

3 Qarmaqvarı şam  Pinus hamata D. Sosn 

Qusar r-nu, Kuzun 

kəndinin yanı 

4 Giləmeyvə 

qaraçöhrə 

Taxus baccata L 

B. Qafqazın aşağı 

və orta dağ qurşağı 

5 Budaqlı danaya 

Danae  racemasa L 

B. Qafqazın cənub 

yamacı, aşağı dağ 

qurşağı, çay dərələ-

rində 

6 Trautvetter 

ağcaqayını 

Acer trautvetteri 

Megw 

Böyük Qafqaz, 

1600-2400 m 

yüksəklikdə 

7 Aşı sumaq 

Rhus coriaria L 

B. Qafqazda, meşə 

talalarında 

8 Pastuxov 

daşsarmaşığı 

Hedera pastucowii 

Woronow 

Böyük Qafqaz, 

düzən, aşağı dağ-

meşə qurşağı 

9 Çoxpulcuqlu 

tozağacı 

Betula microlepis  

İsmayıllı r-nu, 

Göyçay çayının sağ 

sahili, dəniz 

səthindən 800 m, 

meşəliyin 

tərkibində 

10 Radde 

tozağacı Betula 

raddeana 

Trautv. 

Quba rayonu, 

Babadağ 

 

11 

Şuşa vələsi Carpinus 

schuschensis 

H. Winkl 

Böyük və Kiçik 

Qafqazda meşənin 

tərkibində 

12 Qafqaz 

xurması 

(xurnik) 

Diospyros lotus L 

Böyük Qafqazın 

cən. yamacı 

13 Adi 

iydə Hippophae 

rhamnoides 

L 

Dağətəyi zonada, 

çay yataqlarında, 

tək-tək 

14 Adi 

şabalıd  Castanea sativa Mill 

Qəbələ rayonu, 

aşağı dağ-meşə 

qurşağı 

15 

Şabalıdyarpaq 

palıd 

Quercus castaneifolia 

C.A. Mey 

İsmayıllı qoruğu, 

Qanıx-Həftəran 

vadisi 

16 

Qoz  

Juglans regia L. 

Qəbələ, İsmayıllı, 

Quba rayonları 

17 Qanadmeyvə 

yalanqoz 

Pterocarya pterocarpa 

(Michx) 

Böyük və Kiçik 

Qafqazda aşağı və 

---