MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

364

orta dağ qurşağı, 

Samur-Dəvəçi 

düzənliyi 

18 Sumaqyarpaq 

göyrüş 

Fraxinus coriarifolia  

Scheele 

Qanıx-Əyriçay 

vadisi 

19 

Şərq çinarı 

Platanus orientalis L 

Qəbələ, İsmayıllı 

rayonları, aşağı dağ 

qurşağı, çay 

dərələrində tək-tək 

20 Azərbaycan 

itburnusu 

Rosa azerbaidzhanica  

Böyük Qafqaz 

meşələrində 

21 Sosnovski 

itburnusu  

Rosa sosnovskyi Chri-

shan 

Quba, Qusar 

rayonlarında 

22 Gürcüstan 

böyürtkanı 

Rubus georgicus 

Focke 

B. Qafqazın şimali-

şərq yamacı 

23 Meşə üzümü 

Vitis silvestris C. C. 

Gmel 

Samur-Dəvəçi 

düzənliyi, Qanıx-

Əyriçay vadisi 

 

---

 

365

Bitki örtüyü 

Şahdağ MP-ın ərazisində bitki örtüyü meşə və çəmən ladşaftlarilə ifadə olunur. 

MP-ın Böyük Qafqazın cənub yamacı hissəsində bitki örtüyü dağ sistemlərinə məxsus şaquli qurşaqlıq qanu-

nuna uyğun olaraq yayılmışdır. 

Aşağı dağ-meşə qurşağında dəniz səthindən 1000-1100 m yüksəkliyə qədər ərazilərdə İberiya (gürcü) palıdı 

meşələri yayılmışdır, yamacların quzey cəhətlərində ona vələs qarışır, bəzən vələs sırf ağaclıq yaradır, 1400-

1500 m hündürlükdə İberiya palıdı yalnız dik daşlı yamacların cənub cəhətlərini tutur. İberiya palıdı meşələri 

dağların ətəklərinə qədər yayılaraq Qanıx- Həftaran vadisinin düzən meşələrinə qarışır. Vadiyə keçid hissə Oğuz 

və Qəbələ rayonlarında 600-900 m, İsmayıllı rayonunda isə 450-550 m hündürlükdən keçir. Orta dağ-meşə qur-

şağında 900 (1000)-1800 m yüksəklikdə sırf fıstıq meşələri yayılmışdır. Güney yamaclarda ona vələs də qarışır. 

Yuxarı dağ-meşə qurşağında şərq palıdı, tozağacı, quşarmudu seyrək əyrigövdəli meşəliklər yaradır. Bu meşə-

liklərdə Trautvetter ağcaqayını və ayı fındığına da təsadüf edilir. 

Yüksək dağlıq zonada üç bitki qurşağı ayrılır: subalp və meşədən sonra subalp (1700-2700), alp (2600-

3200), və alp qurşağından sonra yerləşən subnival və nival. Subalp qurşağında «birləşmiş» bitki örtüyü əmələ 

gətirməyən əsasən mezofil subalp çəmənləri, alp qurşağında isə alçaqboylu alp çəmənləri – «xalıları» yayılmış-

dır. Burada qayalıqlar, uçqunlar, yarğanlar, daşlıqlar geniş sahələri tutur.  

Subnival qurşaqda (3200-3500 m) qaya və dağ-tundra bitkiləri inkişaf edir. 3500 m-dən yuxarıda ərazi tor-

paq və bitki örtüyündən məhrumdur. Ərazi qayalıqlardan, çınqıllıqlardan və buzlaqlardan ibarətdir. 

Böyük Qafqazın şimali-şərq yamacında Milli parkın ərazisi meşənin müasir (antropogen aşağı salınmış) yu-

xarı sərhədindən keçir. Burada subalp, alp çəmənləri və qayalıqlar fonunda kiçik sahələr və qrup halında tozağa-

cı, şərq palıdı, quşarmudundan ibarət meşə qalıqlarına – meşənin «şahidlərinə» təsadüf edilir. MP-ın ərazisinin 

belə qəbul edilməsi orta dağ-meşə qurşağında kəndlərin olması, əhalinin sıx məskunlaşmasıdır. 

MP-ın Qusar bölməsi (Qusar yasaqlığı) dəniz səthindən 800 m-ə qədər yerləşir. Burada Samurçayı boyu tu-

qay meşələrinin qalıqları mövcuddur. Bu meşələrdə ağyarpaq qovaq, qızılağac, titrək qovaq, söyüd bitir. Dağlıq 

ərazi meşələrində fıstıq, qafqaz vələsi və İberiya palıdı üstünlük təşkil edir, onlara ağcaqayın növləri, göyrüş də 

qarışır. Meşə altında və talalarda kol bitkiləri – zoğal, yemişan, alça, alma, armud, göyəm, itburnu, böyürtkan və 

s. geniş yayılmışdır. Yasaqlıq ərazisində geniş sahələrdə dənli bitkilər və bağlar becərilir. 

MP-in  ərazisində yüksəklik qurşaqlarında ilkin bitki örtüyü dəyişmiş, pozulmuş, onları törəmə tipli bitki 

qruplaşmaları əvəz etmişdir. Bitkilərin yüksəklik qurşaqları daxilində yayılması qanunauyğunluğu hər yerdə po-

zulmuşdur. 

Hazırda Şahdağ milli parkı ərazisində dağ-meşə landşaftı və bulaqlar qoynunda istirahətə gələnlərin sayı il-

bəil artır. Quba rayonunun Afurca, Çinalar kəndlərinin ətrafında, Qəçrəşdə, Dəvəçi rayonunun Çırax-qala (Qala-

altı) ətrafında, Şamaxı rayonunun Çuxuryurd və Pirqulu, İsmayıllı rayonunun Basqal, Talıstan, Lahıc və s. yer-

lərinə yüzlərlə ailə yay dövründə müvəqqəti və mövsümü istirahətə gəlir. 

 

(Nabran) Yalama milli parkı 

Yalama-Xudat dəniz sahilləri bütün rekreasiya növlərinin fəaliyyətinin inkişaf etdirilməsi üçün ən perspektiv zona 

hesab olunur. Bunun əsas səbəbi sosial-iqtisadi faktor, yəni Bakı-Sumqayıt şəhərlərinə yaxın yerləşib 2-3 saatlıq av-

tomobil və dəmir yolunun olmasıdır. Həmçinin burada kənd təsərrüfatı məhsullarının, meyvə bağlarının bolluğu isti-

rahətçilərin qida məhsuluna tələbatını ödəyir. Lakin ən aparıcı faktor buranın füsunkar təbiəti- resursları-Xəzər sahil-

ləri, çimərlik, dənizə qovuşan düzən meşələri hesab olunur. Nabran milli parkında meşə landşaftı üstünlük təşkil edib, 

«Yalama meşəsi» adı ilə məşhurdur. Sahəsi 15 min ha təşkil edir. Meşəlik dəniz boyu dar zolaq şəklində uzanaraq 

dəniz səthindən 400 m yüksəkliyə qədər qalxır. Yalama meşəsində əsas ağac növləri uzunsaplaq palıd və İberiya palı-

dı say1ılır. Burada palıd meşələri ümumi meşə ilə örtülü ərazinin üçdə ikisini təşkil edir. (10 min ha-dan çox) Sahəsi-

nin böyüklüyünə görə ikinci yeri vələs meşələri  tutur. (2700 ha) Bu meşələr əsasən törəmə tipli olub palıd meşələri-

nin yerində əmələ gəlmişdir. 

Relyefin çökək rütubətli yerlərində ağyarpaq qovaq meşələri, xırda çaylar boyu isə dar zolaq şəklində qızılağac və 

söyüd meşələri bitir, burada ağcaqayın növlərinə də rast gəlinir. Yalama meşələrində kol cinslərindən murdarça, gər-

məşov, birgöz, zirinc, nar, zoğal, çaytikanı, sumaq, heyva, alma, armud, əzgil, yemişan, böyürtkan, itburnu və s. bitir.  

Yalama meşələri insanın təsərrüfat fəaliyyəti (ağacların qanunsuz kəsilməsi, mal-qara otarılması və s.) nəticəsində 

öz ilkin vəziyyətini tamamilə itirmişdir. Bununla yanaşı, burada iki turist bazası fəaliyyət göstərir. Yay mövsümündə 

dəniz kənarında və bu meşələrdə istirahət üçün mövsimi və ya qısa müddətli bazar və bayram günlərində minlərlə 

adam istirahətə gəlir. Düzgün təşkil olunmayan istirahət (yüksək rekreasiya yükü) nəticəsində meşələrə, ətraf mühitə 

böyük ziyan dəyir.  

Burada 5 min hektara qədər meşə sahəsi seyrəkliyə çevrilmişdir. Meşələrin sanitar vəziyyəti də yaxşı deyil-

dir. Burada geniş miqayasda yayılan ziyanverici həşəratlar və xəstəliklər, palıd və qarağac meşələrinin quruma-

sına səbəb olmuşdur.  

Yalama meşələrinin sanitar-gigiyena, dekorativ, estetik, həmçinin torpaqqoruyucu və sutənzimləyici xassə-

lərini yaxşılaşdırmaq üçün kompleks meşəçilik tədbirləri həyata keçirilməlidir.  

---