MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəhər əhalisinin artması
385
Cədvəl 19.7 Az ərbaycana g əl ən v ə respublikadan xarici ölk əl ər ə ged ən turi stl ərin say ı v ə onlar ın sə fə r müdd ətind ə x ərcl ədi kl əri m əbl əğ * C ədv əl – ÜT
T-nin statistikas ına
əsa sə n t ərtib olunmu şdur.
- r
əq əml
ər m əlum deyil 386
Fəsil XX BƏŞƏRİYYƏTİN SOSİAL PROBLEMLƏRİNİN EKOLOJİ ASPEKTLƏRİ 20.1. Urbanizasiyanın ekoloji aspektləri Urbanizasiya və ya şəhərlərin və şəhər əhalisinin çürətlə artması mühüm ümümdünya problemlərindən biri sayılır. Bu proses mühüm qlobal dəyişgənlik kateqoriyasına aid edilir. 1966-cı ildə dünyanın şəhər əhalisi 2,64 mlrd, yaxud ymumi əhali sayının 46% -ni təşkil edirdi. Dünya əhalisinin ümumi artması fonunda 1990-91 -ci il- lərdə şəhər əhalisinin artımı ildə 2,5% idisə, kənd əhalisinin il ərzində artımı yalnız 0,8% olmuşdur. Yer əhalisi dəqiqə ərzində 150 adam, hər gün – 220 min, il ərzində isə – 80 milyon adam artır. Dünyanın inkişaf etməkdə olan ölkələrinin əhalisinə gün ərzində 150 minə yaxın adam əlavə olunur. Demoqrafik partlayışın və urbanizasiyanın səbəbləri ayrı-ayrı ölkələrdə müxtəlif olmuşdur. XVIII əsrin orta- larından başlayaraq və XIX əsrin başlanğığına kimi Yer əhalisinin sayının artması hazırda inkişaf etmiş kateqo- riyasına aid edilən ölkələrdə, yəni ABŞ və Böyük Britaniyada olmuşdur. Lakin XX əsrin ortalarından etibarən dünyada əhalinin sayının artmasını inkişaf etməkdə olan ölkələr təyin edir, bunun əsas səbəbi bu ölkələrdə sosial inkişafla bağlı olmuşdur. Belə ki, ölüm hadisəsi nisbətən sürətlə aşağı düşmüş, doğum isə əhalinin sağlamlığının yüksəlməsilə əlaqədar çoxalmışdır. Bununla yanaşı dünya cəmiyyətinin inkişaf etməkdə olan ölkələrinə hərtə- rəfli yardım göstərilməsi epidemiyanın azalmasına və bütövlüklə tibbi xidmətin yaxşılaşmasına şərait yaratmış- dır. Hazırda əhalinin yüksək artım tempi Afrika və Mərkəzi Amerikada- ildə 3% -ə yaxın, Cənubi Amerikada – 2,2%, Asiyada 1,8% təşkil edir. Milyarddan artıq əhalisi olan Çində isə demoqrafiq siyasətin keçirilməsi nəticə- sində əhali artımı kəsgin aşağı düşmüşdür. Əhalinin artımı digər mühüm proses olan urbanizasiya – əhalinin şəhərlərdə cəmləşməsi və meqalopolisin əmələ gəlməsidir. Urbanizasiya cəmiyyətin inkişafının bütün sahələrində mütərəqqi rol oynayır. Bu prosesdə əhalinin artımı üçün müsbət şərait yaranır, kənd yerlərində yaranan əhali artımı işçi qüvvəsi kimi şəhərlərdə cəmləşir, müxtəlif peşələrə yiyələnərək daha məhsuldar əməklə məşğul olur. Ona görə belə ölkələrdə əhalinin ümumi artımı əsasən şəhər əhalisinin hesabına gedir. Belə ölkələrdə urbanizasiya demoqrafik proseslərin tən- zimləyicisi rolunu oynayır. Ürbanizasiyanın bilavasitə iki əsas səbəbi vardır: 1) Şəhərlərə kənd yerlərindən, həmçinin digər ölkələrdən əhalinin miqrasiyası; 2) Şəhərlərdə doğum hadisəsinin ölümdən çox olması. Şəhər əhalisinin sayının yaxın keçmişdə və yaxın gələcəkdə artımı 20.1. saylı cədvəldə göstərilir: Cədvəl 20.1.
Kontinent Əhalinin sayı, mln. adam Şəhər əhalisinin payı, % 1975 1995 2025 1975 1995 2025 Afrika 104 250 804 25 34 54 Avropa 454 535 598 67 74 83
Ş.və Mər. Amerika
235 332 508 57 68
79 Cən.
Amerika 138 249 406 64 78 88
Asiya 592 1198 2718 25 35 55 Okeaniya 15 20 31 72 70
75 Dünya 1538 2584 5065 38 45 61
Cəmi 30 il əvvəl 1975-ci ildə təxminən dünya əhalisinin üçdə biri şəhərlərdə yaşamışdır. 2000-ci ildən sonrakı onillikdə dünya əhalisinin yarıdan çoxu şəhərli olacaq, 2025-ci ilə yaxın isə şəhər əhalisi dünya əhalisinin demək olar ki, üçdə ikisini təşkil edəcəkdir. 387
Hazırda inkişaf etmiş ölkələrdə şəhər əhalisinin sürətlə artımı təxminən yüz il əvvəl qeyd olunmuşdur. Cari 50 il ərzində isə (1975-2025) bu ölkələrin şəhər əhalisi az artacaq. Lakin şəhər əhalisinin sayının artımının 90%- ə qədəri inkişaf etməkdə olan ölkələrin hesabına gedir. Afrika və Asiyanın əhalisinin üçdə biri hazırda şəhərlərdə yaşayır, 2025-ci ildə bu rəqəm 50%-ə çatacaqdır. Şəhər əhalisinin artımı şəhərdən-şəhərə və ölkədən-ölkəyə doğru daha güclü gedir. Bu vaxtdan, ən yüksək göstərici (təxminən ildə 5 %) ən kasıb, az inkişaf etmiş ölkələr üçün səciyyəvidir. Bəzi ölkələrdə (Birkina-Faso, Mozambik, Nepal, Əfqanıstan və b.) şəhər əhalisinin artımı hətta ildə 7%-ə çatır.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə əhalinin sayı çox olduğundan əhalinin artım göstəricisi (%-lə) az olduqda belə ümumi əhali artımı xeyli çox olur.
Əhalisi 8 milyondan artıq olan meqalopolis 1950-ci ildə dünyada cəmi iki olmuşdur. Nyu-York - əhalisinin sayı 12,3 mln. və London – 8,7 mln. olmuşdur. 1990-cı ildə belə meqalopolislərin sayı 21 olmuşdur, onun 16-sı inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşür, 2025-ci ildə meqalopolisin sayı 33, o cümlədən 27-si inkişaf et- məkdə olan ölkələrdə olacaqdır. Aşağıda 30 ən böyük şəhərlərin siyahısı verilir.
Шякил 20.1 Дцнйа демогра- фик тенденсийасы вя ши- мал-ъянуб йарымкцрялярин- й Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|