MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
388
1. Tokio (Yaponiya)…….27,0 2. Mexiko (Meksika)……16,6 3.San-Paulo (Braziliya)…16,5 4.Nyu-York (ABŞ) . ……16,3 5.Bombey(Hindistan)..….15,1 6.Şanxay (Çin) ………….13,6 7.Los-Anjeles (ABŞ) ...…12,4 8.Kalkutta (Hindistan) …11,9 9. Buenos-Ayres (Argen)..11,8 10.Seul(Cən.Koreya)……11,6 11.Pekin (Çin)…………11,3 12. Osaka. (Yaponiya) ….10,6 13. Laqos (Nigeriya)……10,3 14. Rio-de-Janeyro (Braz)10,2 15. Deli (Hindistan)…….9,9
16. Karaçı (Pakistan)…….. 9,7 17. Qahirə (Misir)………….9,7 18. Paris (Fransa)………….9,5 19. Tyan-Şan (Çin)………..9,4 20. Manila (Filippin)………9,3 21. Moskva (Rusiya)……….9,3 22. Cakarto (İndoneziya)….8,6 23. Dakka (Banqladeş)…….8,5 24. İstambul (Türkiyə)……..7,9 25. London (Böyük Brit.)….7,6 26. Çikaqo (ABŞ)………..6,8 27. Tehran (İran)…………6,8 28. Lima (Peru)…………..6,7 29. Banqkok (Tayland)…..6,5 30. Essen (Almaniya) …….6,5
İri şəhərlər və ona bitişik ərazilər böyük antropogen təzyiqlərə məruz qalır. Qeyd etmək lazımdır ki, çox iri şəhərlərlə yanaşı, şəhərlərin yığışması (toplanması), yəni konurbasiya baş verir. Məsələn, Yaponiyada Xonsyu adasında şəhər salınması (tikilməsi) praktiki olaraq fasiləsiz Tokiodan Ko- beyə qədər 500 km-dən artıq məsafədə uzanır və bu şəhərlərlə birlikdə Yaponiyanın ikinci böyük şəhəri Osaku, ölkənin iri limanı, mühüm sənaye mərkəzi Naqoya və digər şəhərlər birləşir. ABŞ-ın şərq sahilyanı ərazisində konurbasiya böyük zolaq şəklində şəhəpləri birləşdirərək Vaşinqtondan Bostona qədər uzanır, Nyuyorku, Fila- delfiyanı, Baltimoru və başqa şəhərləri də birləşdirir. Orta ölçülü şəhərlərin çoxu meqalopolislərdən daha tez böyüyərək sürəti ildə 5% -i keçir.
Meqalopolislər və aqlomerasiyalar Əhalinin sayı, mln. nəfərlə. 1950 il 1985 il
2000 il Tokio-Yokoqata 6,7 17,2 17,1 Nyu-York 12,3 15,3 15,5 Kalkutta 4,6 11,0 16,6
Sanxay 5,8 11,8
13,5 Böyük Buenos Ayres 5,3 10,9
- Mexiko - 18,1 26,3
San-Paulo - 15,9
24,0 Rio-de-Janeyro - 10,4 13,3 Seul 10,2
13,5 Böyük Bonbey - 10,1
16,0 Dehli -
- 13,3
Bunun nəticəsində əhalisi 1 mln-dən 10 mln-a çatan olduqca çoxlu şəhərlər meydana çıxır. 2025-ci ilə qədər dünyada 516 –ya qədər (1990-cı ildə 270 idi) belə şəhərlər olacaqdır. Şəhər ərazilərinin, xüsusən meqalopolislərin antropogen dəyişmə dərəcəsi olduqca yüksəkdir. Şəhərin təbii landşaftları çox primitiv olub bura parklar, xiyabanlar, bəzən süni salınmış meşəliklər, dəniz və çay sahilləri da- xil olur. Sadə və davamsız ekosistemlərdə faunadan yalnız ayrı-ayrı quş və heyvan növləri qalır, insan fəaliyyəti tullantılarından parazitlik edən heyvanlar, (siçovul), quşlara (qarğalar) və həşaratlara (tarakanlar-tətbəx böcəklə- ri) çox rast gəlinir. Böyük şəhərlərdə havanın sənaye müəssisələri və nəqliyyat vasitələri və s. ilə çirklənməsi böyük ekoloji prob- lemlər yaradır. Bu haqda «Atmosfer havası» fəslində ətraflı məlumat verilmişdir. Mülayim qurşağın şəhərlərində praktiki olaraq malyariya (qızdırma) zəstəliyinə rast gəlinmir. Buna səbəb buradakı ölkələrin nisbətən varlı və səhiyyəsinin yüksək səviyyədə olmasılə deyil, oranın iqliminin sərinliyi ilə bağlı olub malyariya törədiciləri tam inkişaf tsiklini keçirə bilmir. Cakarta şəhərinin təbii şəraiti bir sıra ciddi ekoloji problemləri, o cümlədən suyun keyfiyyət problemini mü- 389
əyyənləşdirir. Şəhərin düzən relyefi ilə əlaqədar kanalizasiya sistemi açıq kollektor şəbəkəsi olub məişət çirkab- larını toplayır. Belə bir sistem şəhərin əhalisi yarım milyon olan vaxt tikilərkən effektli olmuşdur. Hazırda isə bu kanalizasiya sistemi sayı 12 milyona çatan şəhər əhalisinin həyat fəaliyyətinin məhsullarının tullantılarına ca- vab verə bilmir. Burada çirklənmə yalnız yerin səthində deyil, hətta yeraltı sulara keçərək su təchizatında ciddi təhlükə yaradır. Cakartada çirkli sudan istifadə edilməsi nəticəsində baş verən mədə-bağırsaq xəstəlikləri ilə əlaqədar yaşı 5-ə qədər olan uşaqların 20% -nin ölümünə səbəb olmuşdur. Səhərlərin əhalisinin sıxlığı sistemlərə antpogen təsirin əsas dərəcə göstəricisi hesab olunur. Bu təsir şəhərin salındı- ğı yerdən, adət-ənənədən, nəqliyyat və digər şəraitdən asılı olaraq dəyişir. Şanxay və Kalkuttanın bəzi rayonlarında əhali- nin sıxlığı hektarda 800-1000 nəfər/ təşkil edir. Bunu varlı ölkələrin mənzil və evlərindəki əhalinin sıxlığı ilə müqayisə et- mək olar. Banqkoka və Seulda da əhalinin sıxlığı xeyli yüksək olub 300-400 nəfər//ha təşkil edir. ABŞ –ın şəhərlərində isə göstərici 70 nəfər//ha və daha aşağıdır. Həm nəhəng aqlomerasiyalar, həm də bir qədər kiçik şəhərlər – «milyonerlər» müxtəlif növ ekoloji fəlakət (bədbəxt- lik) və gərginlikdir. Urbanizasiyanın aspektləri inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə müxtəlifdir. Kasıb ölkələrin şəhərlərinin sürətlə (tez) böyüməsi ətraf mühitə kəsgin təzyiq göstərir. Bununla bərabər şəhərin yaşaması onsuz mümkün olmadan həyattəminedici sistemlərin hamısı həddən artıq yüklənmiş olur, onların inkişafı əhalinin artımını təmin etməyə çatışmır. Bunlara su təchizatı, kanalizasiya, zibilin toplanması və təkrar işlənməsi, elektrik enerjisi təchizatı və s., həmçinin təhsil sistemi, tibbi yardım və sosial təminat aiddir. Bunun nəticəsmdə şəhər əhalisinin yaşayışı və sağlamlığına təhlükəli və- ziyyət yaranır.
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|