MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud



Yüklə 4,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə65/228
tarix30.12.2017
ölçüsü4,78 Mb.
#18712
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   228

 

112


Dəniz  səthindən 1600 m yüksəklikdə  havada  göbələk  və  ayıdöşəyilərin  sporlarına  təsadüf  edilir . Nəha-

yət  duman , bulud və  yağışlar  da  aerozol sayılır, onları  «su  aerozolları»  adlandırmaq  olar . 



Bu təbii aerozollardan  başqa  havaya  küllü  miqdarda  süni  aerozollar  da  qarışır . Bunlar  əsasən  

sənaye  və  nəqliyyatın  fəaliyyəti  zamanı  əmələ  gəlir.  

 

8.4. Atmosferi  süni  çirkləndirən  sənaye  sahələri     



Qara  metallurgiya. çuqunun  əridilməsi  və  ondan  polad  istehsalı  zamanı  atmosferə  müxtəlif  qazlar  atı-

lır. 1 ton  polad  istehsalı  zamanı  havaya  4,5 kq  toz, 2,7  kq  kükürd  qazı, 0,1-0,6  kq  marqans  atılır.  

Domna  qazlarından  başqa  atmosferə  həm  də  az  miqdarda  arsen, fosfor,  qurğuşun, civə  və  nadir  me-

talların  buxarları, antimon ( sürmə ) və  qətranlı  maddələr  atılır. 

Marten  və poladəridən  sexlərin  tullantıları da  atmosferi  xeyli  çirkləndirir. Polad  əriyən  zaman  həm  də  

metalın  buxarı, şlak  və  metal  oksidləri  və  qazları  ayrılır. Marten  peçlərinin  tozunun  əsas  hissəsi dəmir – 3 

oksid (67 % ), alüminium – 3 oksid  ( 6,7 % ) – dən  ibarət  olur.  

1 ton marten poladının  oksigensiz əridilmə prosesində  3000- 4000 m

qaz  ayrılır, onların  tərkibində  tozun  



qatılığı  orta  hesabla  0,5 q/m

 təşkil  edir. 



Metalın  ərimə  zonasına  oksigen  verildikdə  isə  tozəmələgəlmə  dəfələrlə  çoxalaraq  15 – 52 q/m

3

 – a ça-



tır. 

Şə

kil 8.2. E

koloji sisteml

ərin çirkl

ənm

əsi t

əsnifat

ı (Korobkin, Pe

redelski, 200

1) 

 

Müasir  qara  metallurgiya  zavodlarının  çoxunda  kömürün  kokslaşdırılması  peçləri  vardır. Kokskimyəvi   



istehsalı  atmosfer  havasını  tozla  və  uçucu  birləşmələrin  qarışığı  ilə  çirkləndirir. İş  rejimi  pozulduqda  isə  

atmosferə  küllü  miqdarda  təmizlənməmiş  koks  qazı  atılır.  




 

113


V.Şaprinskiyə  görə  1  milyon  ton polad  istehsalı  zamanı  atmosferə  75  min  ton  SO

ixrac  edilir . Hər 



1000 ton  mis piriti emalından  atmosferə  600  ton  sulfid  anhidridi  tullanır. 

Qara  metallurgiya  sahəsində  sənaye  qəzaları  zamanı  regionda  ekoloji  vəziyyət  daha  da  kəskinləşir . 



Əlvan  metallurgiya  -  Gil – torpaq alüminium – oksid , alyuminium, mis, qurğuşun, qalay, sink, nikel və di-

gər metalların  peçdə  istehsalı  zamanı, materialların  yüklənməsi, boşaldılması  zamanı  quruducu  aqreqatlarda 

, açıq  anbarlarda  zərərli  maddələr  əmələ  gəlir . Əlvan  metallurgiya  atmosfer  havasını  əsasən  kükürd  an-

hidridi  (75 % ), karbon  qazı, ( 10,5% ) və  tozla  çirkləndirir. 

    

 

Øÿêèë 8.3. ßñàñ ùàâà ÷èðêëÿíäèðèúèëÿðèíèí ìÿíáÿëÿðè. (ÑÔÄ-

ñÿòùè ôÿàë äîëäóðóúóëàð) 

 

Kimya  və  neft  -  kimya  sənayesi 

Kimya sənayesində turşuların  ( sulfat  turşusu, xlorid  turşusu, fosforit  turşusu, nitrat  turşusu  və  s .) istehsalı  

zamanı, rezin – texniki  işlərində, fosforit,  plastik  kütlələr, rənglər  və  yuyucu  vasitələr, süni  kauçuk, mineral  

gübrələr, həlledicilərin  (toluol, aseton, fenol, benzol ) istehsalı  zamanı atmosferə  tullantılar  atılır.  

Çirkləndirici  maddələrin  tərkibində  əsasən  karbon qazı (28 %), kükürd  anhidridi (16,3 % ), azot  oksidi 

(6,8 % ) olur. Tullantıların  tərkibində  amonyak  (3,7 %), benzin ( 3,3 % ), hidrogen - sulfid, karbon  - sulfid, 

toluol ( 1,2 % ) aseton (0,95 %), benzol (0,7 %) , ksilol ( 0,3 % ) , dixloretan  (0,6 % ) , sulfat  turşusu (0,3 % ) 

da  olur .Neft - ayırma  sənaye  müəsissələri  atmosferi karbohidrogen  ( 23 %) , kükürd  qazı  ( 16,6 % ) , kar-

bon  qazı  (7,3 %) , azot  oksidi  ( 2 % ) birləşmələrilə  çirkləndirir. 

 



 

114


 

Øÿêèë 8.5. Àòìîñôåðÿ 

ÚÎ2-íèí ãëîáàë 

òóëëàíòûëàðûíûí 

ðåýèîíàë ñòðóêòóðóíóí 

 

Şəkil 8.4. Çirklənmə (çirkləndirici) formalarının sxemi 

Respublikamızda  kimya  və  neft – kimya  müəssisələrinin  çoxu  Bakı  və  Sumqayıt  şəhərlərində  cəmləş-

mişdir. Mövcud  müəssisələrin texniki  təchizatı, təmizləyici  qurğularının çoxunun  yararsız  vəziyyətdə  olma-

sı, qaz-toz  tutucu  avadanlıqların  sıradan  çıxması  ətraf  mühitə  normadan  artıq  tullantıların  atılmasına  sə-

bəb  olur. Belə  vəziyyət  təbii  ehtiyatlardan  istifadə  edilərkən  böyük  itkilərə  yol  verilməsinə  səbəb  olur. 

 

Tikinti materialları sənayesi 

 

Sement  və  digər  bərkidi-



ci  materiallar,  azbest,  se-

ment, tikinti  keramika və   

saxsı  materialları,  istilik  və  

səs  izoləedici  materialları,  

tikinti  və  texniki  şüşələr  is-

tehsalında  atmosferə    toz    və  

asılı    maddələr 57,1%,   kar-

bon  qazı  21,4% , kükürd   

anhidridi  10,8%  və  azot  ok-

sidi  9%  təşkil  edir.  Bundan  

başqa  tullantılarda  hidrogen - 

sulfid   (0,03%),   formaldehid  

(0,02 %),  toluol  (0,02 %),  

benzol  (0,01 %),  vanadium –

5-oksid (0,01 %),  ksilol  (0,01 

%)  da  olur.   Sement,  azbest  

və    digər  tikinti  materialları  

istehsal  edən  zavodların  ət-

rafında  havada  benzopirin,  

toz  və  digər  zərərli  maddə-

lərin  yüksək  tərkibi  müşahi-

də  olunur. 



 

Ağac emalı  və sellüloz - 

kağız sənayesi  müəssisələri  tərəfindən  atmosferə    buraxılan  xarakterik   çirkləndirici  maddələr  bunlardır:  

bərk (sulb)  maddələr  (29,8 %),  karbon  qazı  (28,2 %), kükürd  anhidridi  (26,7 %),  azot  oksidləri  (7,9 %),  

toluol  (1 %),  hidrogen sulfid  (0,9 %),  aseton  (0,5 %),  ksilol  (0,45 %),  butilasetat (0,4 %),  etilasetat (0,4 

%),  formaldehid  (0,1 %),  metilmerkaptan (0,2 %). 



 


Yüklə 4,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   228




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə