MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 8.11.4. Azərbaycanda iqlim dəyişgənliyi
137
dirməyə, Almaniya isə ( 3,2%) - 2005 – ci ilə qədər onu 30 % azaltmağı öhdəyə götürmüşlər. ABŞ (22, 0 % ) və keçmiş SSRİ tərkibində olan ölkələr (18,4 %) heç bir qərar qəbul etməmişlər.
İqlimin tərəddüdü və dəyişgənliyi problemi müasir dövrdə bəşəri əhəmiyyət daşıyır.Bu problem respublika- mızdan da yan keçməmişdir. Bu dəyişgənliyi temperatur üçün 1880 – 1990 – cı illərin məlumatları ilə müqayisə edərək veririk.(Xəlilov, Səfərov, 2001). Bu məlumatların təhlili göstərir ki, orta illik temperatur normalarının ərazi üzrə fərqi + 0.34 0 C təşkil edir.Aprel ayında Azərbaycanın ərazisində il ərzində ən maksimal müsbət nor- malar fərqi (temperatur artımı) müşahidə edilmişdir.(0.77 ±
0.39 0 ) (şəkil 8.13, 8.14). Ən böyük norma artımı Şəmkir, (+0.9 0 C), Daşkəsən (+0.8 0 C), Sumqayıt (+0.7 0 C) stansiyalarında müşahidə edilmişdir.Bəzi stansiyalarda temperatur dəyişgənliyinin qeyri uyğunluğu onların yerlərinin dəyişməsi ilə əlaqə- dardır.
Məlumatları təhlil edərək belə nəticəyə gəlmək olar ki, 1961 – 1990 – cı illərdə orta illik temperaturlar Azərbaycan ərazisində 0.2 – 0.6 0 C intervalında artmışdır.Son 10 il ərzində (1990 - 2000) temperatur daha 0.41 0 C artmışdır.Yağıntı normaları temperatura nisbətən ərazi və zaman üzrə daha böyük intervalda dəyişir.İllik yağıntılar ərazi üzrə orta hesabla 10.3( ± 10.5)% artmışdır.May ayında il ərzində ərazi üzrə yağıntıların ən bö- yük artımı baş vermişdir.Yağıntılar 31.8( - + 36.78)% artmışdır.Ən böyük artım Xəzər sahilində Abşeron – dəniz və Abşeronda, Səngi – Muğan (Svinoy) və Pirallahı adasında 89 – 132 % müşahidə edilmişdir. (mayda) (şəkil 8.15, 8.16). Son dövrdə Yer atmosferində antropogen mənşəli parnik effekti yaradan qazların artması nəticəsində iqlim- də baş verən dəyişmələr həyatın bütün sahələrində öz mənfi təsirini göstərir.Bunun nəticəsində Yer kürəsində insanlar bir sıra ekoloji problemlərlə üzləşmişdir.Alimlərin hesablamalarına görə baş verən fəlakətlərin (sel ha- disələri, daşqınlar, quraqlıq, qasırğalar, meşə yanğınları və s.) 70 faizə qədəri məhz hidrometeoroloji və iqlim şəraitinin dəyişməsilə əlaqədardır, 1963 – cü ildən bəri təbii fəlakətlərdən 2 milyarddan artıq adam zərər çək- mişdir.Ümumittifaq Meteorologiya Təşkilatının (ÜMT) məlumatlarına görə təbii fəlakətlərin birbaşa və dolayısı ilə göstərdiyi təsir ildə 250000 insan itkisinə səbəb olmaqla dünya iqtisadiyyatına hər il 50 – 100 mld. ABŞ dol- ları həcmində ziyan vurur.2002 – ci il avqustun ortalarından başlayaraq təbii fəlakət Avropanın bir çox ölkələ- rində (Almaniya, Avstriya, Çexiya, İspaniya, İtaliya, Macarıstan, Rumıniya və s.) yerli əhali və kurort şəhərlə- rində dincələn turistlər ziyan çəkmişlər.Bu ölkələrdə güclü daşqınlar yollarda hərəkəti iflic vəziyyətə salmış, dəmir yollarında hərəkət dayanmışdır.Baş vermiş dəhşətli daşqınlar nəticəsində minlərlə insan evsiz – eşiksiz qalmış, bir çox yaşayış məntəqələrini su basmışdır.Avstriyada xilasetmə xidmətinin vertalyotları adamları daş- ğın basmış evlərin damlarından götürmüşlər.Bir çox ölkələrdə fövqaladə vəziyyət elan olunmuşdur.Fəlakət zo- nalarında tikintilər tamamilə su altında qalmışdır.Ölənlər və İtkin düşənlər var , 4 ölkə – Çexiya, Slovakiya, Avstriya və Almaniyaya təbii fəlakətdən dəymiş ziyan 20 milyard avro ilə ölçülür. Son illərin hadisələrindən, daşqınlar və quraqlıqdan Asiya və Afrika əhalisi daha faciəli fəlakətlərlə üzləş- mişdir. 138
Şə kil 8.13 . Aprel ay ında temperatur n ormalar ı f ərql ərinin (1965 -1990, 18 80- 1960) stansiy alar üzr ə paylanmas ı (X əlilov, S əf ərov, 2001) 139
Şə kil 8.14 . İ llik temperatur normalar ı f ərql ərinin (1965-1 990, 18 80-19 60) sta n siyalar üzr ə paylanmas ı (X əlilov, S əf ərov, 2001) 140
Şə kil 8.15. May ay ında ya ğı nt ı normalar ın ın d əyi şk ənliyinin st ansiyalar üzr ə paylanmas ı (% ), (1961- 1990 , 18 81-1 965 ill ər) (X əlilov, S əf ərov, 200 1) Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|