MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
145
məlumatlara əsasən stansionar mənbələr atmosferə (1995-ci ildə) 730000 ton SO, 23000 ton spesifik maddələr, 50000 ton SO 2 , 32000 ton NO 2 və 19000 ton UOH (uçucu orqanik hidrokarbonlar) buraxmışdır. Məlumatda qeyd edilir ki, bu rəqəmlər ola bilsin ki, həqiqətə tam uyğun deyil. Belə ki, təkcə neft və qazçıxarma sənayesi 1995-ci ildə atmosferə 500000 tondan artıq UOH, neftçıxarma zavodları isə müvafiq olaraq 33000 və 14000 t. UON buraxmışlar. Respublika Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə respublikamızda adambaşına dü- şən çirkləndiricilərin miqdarı 2.2 saylı cədvəldə verilir. Sumqayıt şəhəri son 50 il ərzində sənayenin, kimya və neftkimya sahələrinin mərkəzi kimi formalaşmış keç- miş Sovet İttifaqının sənaye cəhətdən ən inkişaf etmiş şəhərlərindən birinə çevrilmişdir. Ümumi şəhər ərazisinin (9445 ha) təxminən 34%-ni sənaye kompleksləri tutur. Ətraf mühitin problemlərinə müvafiq diqqət yetirmədən şəhərdə sənayenin ekoloji baxımdan təhlükəli yüksək konsentrasiyası, çoxlu miqdarda zəhərli sənaye tullantala- rının toplanması və onların aşağı səviyyədə emalı, istehsalatda xlor və kükürd turşularının geniş istifadəsi, külli miqdarda zəhərləyici maddələrin atmosferə və suya buraxılması şəhərdə fəlakətli ekoloji vəziyyət yaratmışdır.
Çirklən-
diricilər 1990 1995 1996 1997 1998 1999 200 0 200
1 2002
Karbon qazı
(CO 2 ) 9,9 2,9 2,5 3,0 2,8 2,8 3,3 3,5 2,7 Kükürd
anhidriti (SO
2 ) 12,7 6,6 5,3 5,0 4,5 4,7 4,5 1,8 1,7
Azot 4-
oksid (NO
2 ) 18,3 4,2 3,2 3,4 3,3 3,1 3,1 3,4 3,3 Toksik tullantı 3,6 2,4 4,7 4,4 1,7 3,4 2,1 1,2
Dövlət Ekologiya və Təbiətdən İstifadəyə Nəzarət Komitəsi 1992-ci ildə Sumqayıt şəhərini «ekoloji fəlakət zo- nası» elan etmişdir. İqtisadi böhran şəraitində sənaye istehsalının kəskin aşağı düşməsi nəticəsində 1990-cı ildən başlayaraq sənaye tullantılarının miqdarı azaldı. Lakin ekoloji baxımdan müasir, təhlükəsiz texnologiyanın tət- biqi üçün xarici investorların cəlb edilməsi labüddür. Odur ki, Sumqayıt şəhəri azad iqtisadi zona elan edilmiş- dir.
Sənayenin tənəzzülü nəticəsində bir çox müəssisələrin tam gücü ilə işləməməsi 1990-cı ildən atmosferə atı- lan çirkləndiricilərin miqdarının azalmasına səbəb oldu. Hazırda Sumqayıtda sənaye sahələrinin əksəriyyəti öz gücünün 10-15%-i qədər fəaliyyət göstərir, bəziləri isə tamamilə dayanmışdır. Nəticədə Sumqayıtın sənaye mü- əssisələrindən buraxılan SO 2 , NO
2 , sülb hissəciklərin və UOH kimi adi çirkləndiricilərin emissiyası 7000-9000 tondan artıq olmamışdır. Vaxtilə zavodlar tam gücü ilə işlədikdə atmosferə atılan çirkləndirici məhsulların miq- darı ən azı 100000 ton olmuşdur. Qeyd edildiyi kimi respublikamızda energetika atmosferin əsas çirkləndirici mənbələrindən əsası sayılır. Əgər energetika kompleksimiz tam gücü ilə işləsə havaya ildə 100000 ton SO 2 , 35000 ton NO 2 , və 3300 ton sülb hissəciklər atılardı. Respublikanın ən böyük elektrik stansiyası olan Yeni Azərbaycan DRES-nin (Mingəçe- vir) atmosferə atdığı SO 2 , NO
2 , sülb hissəciklərinin miqdarı müvafiq olaraq 60000, 20000 və 2000 ton təşkil edərdi. Sülb hissəciklərin yerüstü səviyyəsinin ümumi miqdarı KSH-dan artıqdır. Əli-Bayramlı DRES-də SO 2 - 146
nin miqdarı KSH-dan 4,8 dəfə çoxdur. Dörd istilik elektrik stansiyasında NO 2 -nin miqdarı KSH-dan çoxdur. Əli-Bayramlı DRES-də 4 dəfə, Sumqayıt İES-1,2 dəfə, Bakı İES – 1-14,8 dəfə, Bakı İES-2-9,3 dəfə. Qeyd edildiyi kimi sənaye tullantılarının çoxu Bakıda və Sumqayıtda cəmləşir. Burada sıxıcı kompressor stansiyaları çatışmadığından neftlə eyni vaxtda çıxarılan qaz atmosferə buraxılır. Neft qazlarını toplayan sistem- lərin köhnə və sıradan çıxmış olması böyük itkilərə səbəb olaraq, problemi daha da ağırlaşdırır. Bakıda 1995-ci ildə neftçıxarma sənayesindən havaya buraxılan UOH –ın miqdarı 500000 tondan artıq olduğu halda, 1996-cı il- də aşağı təzyiqli qaz emal edən kompressor stansiyası işə salındıqdan sonra havaya atılan qaz təqribən 200000 tona qədər azalmışdır. «Neft daşları» yatağında da sıxıcı kompressor stansiyasının olması olduqca vacibdir. Em- al zavodlarından buraxılan UON təqribən 45000 tona çatır. Köhnə olduğuna görə məşəl qurğuları da ciddi çirk- lənmə mənbələrindəndir. Bütövlükdə avadanlığın yeniləşdirilməsi olduqca vacibdir. Bəzi ərazilərdə neft istehsalı zamanı Yer səthinə çıxarılan radioaktiv maddələr problemi də mövcuddur. Bəzi sahələrdə radiasiya göstəricilərinin 400-1200 mkr/saat olduğu qeydə alınmışdır. (yol verilən maksimal səviyyə 60 mkr/saatdır) Bakıda neft hasilatı ilə bağlı olmayan sənaye istehsalları tərəfindən çirkləndirici maddələr atılır. Məişət soyu- ducular zavodunun xlorflorhidrokarbonlar (XFH) tullantıları, sement zavodundan atılan toz da az təhlükəli de- yil. Sumqayıtda alüminium istehsalının təhlükəli çirkləndirici və çox zəhərli olan hidrogen ftor (HF), xlor-alka- lin istehsal edən zavodun civə tullantıları, poladəritmə zavodunun atdığı tozun tərkibindəki qurğuşun, sink və kadmium, neft-kimya sənayesi müəssisələrinin müxtəlif xlor birləşmələrinin ətraf mühitə atılması əhali üçün təhlükə yaradır. Hazırda şəhərdə atmosferi çirkləndirən təqribən 3000 stasionar sənaye mənbəyi mövcuddur, onların ancaq 40%-i qaz və toz təmizləyici qurğularla təchiz olunmuşdur. Emissiya təkcə havanı çirkləndirməklə nəticələnmir, belə ki, çirkləndiricilərin bəziləri, o cümlədən ağır me- tallar və davamlı üzvi birləşmələr çox davamlı halda torpaq və ərzaqda toplanır. Bəzi neft-kimya prosesləri nəti- cəsində olduqca zəhərli birləşmələr sayılan dioksinlər və dibenzofurinlərin də əmələ gəlməsi istisna olunmur. (Dövlət Ekologiya və Təbiətdən İstifadəyə Nəzarət Komitəsi, 1998). Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|