MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud



Yüklə 4,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə98/228
tarix30.12.2017
ölçüsü4,78 Mb.
#18712
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   228

 

188


runması haqqında. Bu konvensiyalar dəniz hüququnun prinsipləri və normalarını hüquqi baxımdan möhkəmlət-

di. 


Açıq dəniz dedikdə nə ərazi dənizinə və nə də istənilən dövlətin daxili sularına aid olmayan dənizin bütün 

hissəsi başa düşülür. Açıq dəniz haqqında Cenevrə konvensiyası dəniz mühitini çirklənmədən qorumaq məqsə-

dilə dəniz mühitini neftlə, radioaktiv tullantılarla və digər zərərli maddələrlə çirklənməsinin qadağan olunması 

və həyata keçirilməsi üzrə hər bir ölkənin qarşısında qanunlar işləyib hazırlamaq vəzifəsini irəli sürdü. 

Beynəlxalq Konvensiyalar dəniz mühitinin çirklənməsinin qarşısını almaqda müəyyən rol oynadı.1973-cü 

ildə Londonda dənizin çirklənməsinin qarşısını almaq üzrə Beynəlxalq Konfrans çağrıldı. Konfrans gəmilərin 

suyu çirkləndirməsinin qarşısını almaq üzrə Beynəlxalq Konvensiya qəbul etdi. 1973-cü ilin konvensiyası dəni-

zin yalnız neftlə deyil, həm də digər zərərli maye maddələrlə, həmçinin tullantılarla (çirkab suları, gəmilərin zi-

bili və s.) çirklənməsinin qarşısını almaq üzrə tədbirlər nəzərdə tutur. Konvensiyaya əsasən hər bir gəminin ser-

tifikatı – vəsiqəsi olmalıdır. Bu vəsiqədə gəmilərin gövdəsi, mexanizmləri və başqa təchizatının saz vəziyyətdə 

olmasını və dənizi  çirkləndirmədiyi göstərilir. 

Sertifikata əsasən gəminin limana daxil olması inspeksiya tərəfindən yoxlanılır. Xüsusi rayonlarda (bura həmçinin 

Baltik və Qara dəniz aiddir) tankerlərdən neftli suların dənizə axıdılması tamamilə qadağan olunur. Bütün nəqliyyat gə-

miləri atılan suları təmizləyən qurğularla təchiz olunur, tankerlər neft qalıqları dənizə axıdılmadan yuyulur. Gəmidə çir-

kab, o cümlədən təsərrüfat –məişət sularını təmizləmək və zərərsizləşdirmək üçün elektrokimyəvi qurğular yaradılmış-

dır.  

Sahil - təmizləyici qurğular gəmilərdən düşən işlənmiş suları çirkabdan yalnız təmizləmir, həm də min ton-



larla nefti regenerasiya (bərpa) edir. 

Gəmilərdə  şlamları, tullantıları və zibilləri təmizləmək üçün qurğular qoyulur. 

Quru yüklərin yanacaq sisternlərini yumaq üçün üzən təmizləyici stansiyalar yaradılır. Quruluşuna görə on-

lar samovar və tozsoran olan kombaynı xatırladır. İki qazanlı böyük suqızdırıcı qurğu suyu 80-90

C qızdırır, na-



soslar isə onu tankerə çəkir. Çirkli su yuyulmuş neftlə birlikdə yenidən təmizləyici stansiyaya daxil olaraq üç 

kaskadlı çökdürücüdən keçir. 

Liman akvatoriyasını  təsadüfi düşən neft çirkləndiricilərindən sistematik təmizləmək üçün üzən nefttopla-

yıcılarından tstifadə olunur. NSM –4 nefttoplayıcısı limandan 10 dəniz mili məsafədə sahil boyu və açıq dəniz 

reydlərində dəniz dalğasının gücü 3 bal, küləyin gücü 4 bal olduqda dəniz suyunu təmizləmə qabiliyyətinə ma-

likdir.  

Yaponiyada dənizdə iri neft ləkələrini qısa müddətdə təmizləyən nadir texnologiya hazırlanmış və təcrübə-

dən keçirilmişdir. «Kansay- Sanqe» korparasiyası əsas komponenti xüsusi hazırlanmış düyü qabığı olan ASWW 

reaktivi buraxmışdır. Bu preparat su səthi üzərində səpələnmiş neft ləkələrini yarım saat ərzində özünə soraraq 

onu qatı kütləyə çevirir. Su üzərindən həmin kütlə adi torla yığılır. 

Amerika alimləri Atlantik okeanda suya dağılmış nefti təmizləmək üçün orijinal üsul tapmışlar. Neft plyon-

kasının altına müəyyən dərinlikdə keramik lövhə buraxılır. Ona akustik qurğu birləşdirilir. Vibrasiyanın təsiri 

altında neft qalın qatla əvvəlcə lövhə qoyulan yerə toplanır, sonra isə su ilə qarışaraq fəvvarə vurur. Lövhənin 

altına qoyulmuş yüksək gərginlikli elektrik cərəyanı fəvvarəni alışdırır və neft tam yanır. Əgər akustik qurğunun 

gücü kifayət qədər deyilsə neft ancaq bərk kütləyə çevrilir və mexaniki yolla sudan kənarlaşdırılır. 

Sahilyanı suların səthindən yağ ləkələrini kənarlaşdırmaq üçün ABŞ alimləri yağ hissəciklərini özünə çəkən 

polipropilen modifikasiyasını yaratmışlar. 

1982-ci ildə BMT –nin ekspert qrupu çirklənmənin hansı növləri ilə mübarizə aparılmasını müəyyənləşdirdi. 

Bu siyahıda neft, ağır metallar və radioaktiv maddələr birinci sırada durur. Hazırki dövrə qədər neftlə çirklən-

məyə qarşı bir çox tədbirlər işlənib hazırlanmışdır. 

 Neft 

ləkələri sahildən uzaqda və az miqdarda olarsa öz-özünə təmizlənə bilər. 



Nefti çökdürmək üçün işlənən metodlardan biri neft ləkələrinə tabaşir tozu tökülür, bu zaman tabaşir nefti 

özünə çəkir və suya batır. Bu metod problemi həll etmir. Belə ki, neft  suyun dibində qalaraq okeanın dərin su 

biotasını zəhərləyir. 

Qeyd edək ki, Dünya okeanında elə orqanizmlər yaşayır ki, onlar özünə məxsus «Sanitar» rolunu oynayaraq, 

suyu təmizləyir. Belə ki, molyusklar qida tapdıqda, suyu özünün qəlsəmə quruluşundan keçirərək süzür. Alimlə-

rin hesablamalarına görə ölçüsü 2 sm olan hər bir dəniz molyuskası (midiya) sutka ərzində özündən 12 litr təmiz 

su keçirir. Okeanın biofiltratının təmizlədiyi suyun ümumi həcmi 100 km

3

  təşkil edir. Ehtimal ki, çirklənməyə 



qarşı istiqamətlərdən biri belə «Sanitar» növlərin sayını artırmaqdır.  

Lakin Okeanın mühafizəsi və  səmərəli istifadəsi məsələsinin həllinin  əsasının qarşısında 3 təxirəsalınmaz 

məsələ durur: 

1)

 



Okeanın bütövlüyü təsərrüfat fəaliyyətinin effektiv qlobal rejiminin tənzimlənməsini tələb edir. 

2)

 



 Bir çox regional dənizlərin resuslarını ayrı-ayrı dövlətlərin istismar etməsi resurslarından istifadənin regi-

onal nizamlanmasının müəyyən öhdəçiliklərini tələb edir. 

3)

 

Okean üçün quru mənbələrdən ciddi təhlükənin olması effektiv milli fəaliyyət tələb edir.   




 

189


Lakin neftlə çirklənməni tam aradan qaldırmaq üzrə effektiv üsulların axtarışında bir çox nailiyyətlər  əldə 

olunmağına baxmayaraq bu problemin həlli haqqında danışmaq hələ tezdir. Çirklənməni təmizləməkdə yalnız 

ən effektiv metodların tətbiqi ilə dəniz və okeanların təmizliyini təmin etmək mümkün deyil. Çirklənmənin qar-

şısının alınması kimi mühüm vəzifəni bu işdə marağı olan bütün ölkələrin birgə səyi lazımdır.  



 

10.6. Xəzər dənizinin ekoloji problemləri 

 

10.6.1. Ümumi səciyyəsi 

 

Xəzər dənizi Yer kürəsinin ən böyük gölü olub, geniş materik depressiyasında yerləşmiş qapalı su tutarıdır. 



Hazırda Xəzərin 6500-6700 km-lik (adalarla birlikdə 7000 km) sahil xəttində beş dövlət yerləşmişdir. Bu öl-

kələrdə sahil xəttinin uzunluğu aşağıdakı kimidir: Azərbaycan Respublikası- 825, Qazaxstan-2320, İran İslam 

Respublikası – 900, Rusiya Federasiyası – 695, Türkmənistan –1200 km. 

Meridian boyunca Xəzər dənizinin uzunluğu 1200 km-ə yaxındır, orta eni – 310 km, ən böyük eni 435 km, 

ən kiçik eni 195 km-dir. Hazırda dənizin səviyyəsi Dünya Okeanı səviyyəsindən 27,3 m aşağıdır. Dənizin bu sə-

viyyəsində onun səthinin sahəsi 392600 km

2

, sularının həcmi isə 78648 km



3

-dir, bu həcm Yer kürəsindəki ümu-

mi göl su ehtiyatının 44%-ni təşkil edir. (Məmmədov 2001). 

 

Cədvəl 10.1. 

Xəzərin əsas morfometrik elementləri 

 

Hissə 

Səthin sahəsi, 

min km


Suyun həcmi 

min km



Ən dərin 



yeri 

Şimal 

104,6 0,49 

2,0 

Orta 138,2 



26,75 

788 


Cənub 149,8 

51,40 


1025 

Dəniz, 


bütövlükdə 

392,6 78,64  1025 

 

 

Xəzərin suyiğma hövzəsi 3,1-dən 3,5 min km



2

-ə qədərdir, bu ərazi dünyada olan qapalı su hövzələrinin 10%-

ni təşkil edərək şimaldan cənuba 2500 km uzanır, eni isə qərbdən şərqə 1000 km-ə yaxındır. 9 dövlətin (Azər-

baycan, Qazaxstan, İran, Gürcüstan, Ermənistan, Özbəkistan, Rusiya, Türkiyə) ərazisi bütövlüklə və ya qismən 

bu hövzəyə daxildir. 

Xəzərdə müxtəlif böyüklükdə ümumi sahəsi 350 km

2

-ə bərabər olan 50-ə qədər ada vardır. Adaların bir qis-



mi Bakı və Abşeron arxipelaqlarında birləşmişdir.  

Xəzər dənizi on böyük körfəzə malikdir: Komsomolets, Manqışlaq, Qazax, Qara-Boğaz-Göl, Türkmənbaşı, 

Türkmən, Qızıl-ağac, Həştərxan və Qızlar, Xəzərin İran sahilində iki böyük körfəzi var: Çirkən və Ənzəli. (keç-

miş Pəhləvi)  

Xəzər dənizinə 130-dan çox çay axır. Onlardan doqquzu delta xarakterlidir (cədvəl 10.2). 

Volqa Xəzərə tökülən ən böyük çay sayılır. Səth axınları hüdudlarında bu çayın suyığma hövzəsinin sahəsi 

min km

2

- dir. (Məmmədov, 2001). 




Yüklə 4,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   228




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə