MəMMƏdova elvira azərbaycan Dövlət

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT MƏDƏNİYYƏT VƏ İNCƏSƏNƏT UNİVERSİTETİ
ZORAKILIĞA MƏRUZ QALMIŞ FƏRDLƏRİN YENİDƏN CƏMİYYƏTƏ İNTEQRASİYASI

MƏMMƏDOVA ELVİRA

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti
Magistrant [e-mail]


GİRİŞ
Ən çox yayılmış zorakılıq növü məişət zorakılığıdır. Onun əsas xüsusiyyəti insanların gündəlik həyatına sızmasıdır; tez-tez adət və ya vərdiş pərdəsini alır; tez-tez yaxın və ya hətta ailə əlaqələri olan şəxslər arasında baş verir; və nəticədə hiss olunmur.
Dünya təcrübəsi yoxsulluq və məişət zorakılığı arasında güclü əlaqə olduğunu göstərir. Həddindən artıq yoxsulluq və marjinallaşma məişət zorakılığını daha çox yayılmış, müəyyən edilməsini daha çətin və qarşısının alınmasında daha az müvəffəqiyyətli edir. Məişət zorakılığı həm mənəvi, həm də iqtisadi cəhətdən yanlış olan gündəlik zorakılıq növüdür. Zorakılığın yuxarıda qeyd olunan formalarına qarşı mübarizə cəmiyyətin bütün səviyyələrində görülməli olan uzunmüddətli, əsaslı və genişmiqyaslı səydir və müəyyən strategiya tələb edir, çünki təcrübə göstərir ki, o, dərin sosial köklərə, eləcə də psixoloji təsirlərə malikdir. Zorakılıq məsələsinin mürəkkəbliyini nəzərə alaraq, geniş perspektivə əsaslanan qabaqlayıcı strategiyanın yaradılması zəruridir. Səbəblərin araşdırılması, qabaqlayıcı və cəza tədbirlərinin təşkili, yüksək səmərəlilik, insan resurslarından istifadə, hərtərəfli koordinasiya və inteqrasiya səviyyəsinə əsaslanan işlərin həyata keçirilməsi (üfüqi inteqrasiya - bütün səviyyələrdə müxtəlif insanlar və qurumlar arasında münasibətlər, zorakılığın bütün növləri; şaquli inteqrasiya - zorakılıqla bağlı müxtəlif sahələr üzrə milli səviyyədən yerli səviyyəyə qədər strateji koordinasiya) bu siyasətin bütün tələbləridir. Zorakılıq qurbanlarını nəzərə alan yanaşma (onlara dəstək və məsləhətlərin verilməsi, onların müxtəlif ehtiyaclarının ödənilməsi, gender və etnik mənsubiyyət amillərinin nəzərə alınması, sosial ədalətin bərpası, ictimai könüllülərin cəlb edilməsi, fərdi yanaşma və yerli çeviklik (yerli təşəbbüs), obyektiv planlaşdırma və müntəzəm qiymətləndirmə) qabaqlayıcı siyasətin əsas prinsiplərindən biridir[5].
Bu strategiyanın həyata keçirilməsi üçün zorakılığın dayandırılmasına yeni yanaşmaların yaradılması, yeni qabiliyyətlərin əldə edilməsi, multidissiplinar tədqiqatların (sosial strukturlar və sosial həmrəylik, mədəniyyət, iqtisadiyyat, informasiya mübadiləsi, gender problemləri, metodologiyanın işlənib hazırlanması və s.) necə aparılacağına qərar vermək tələb olunur).
Şübhəsiz ki, gender əsaslı zorakılıqla mübarizənin ən çətin aspektlərindən biri döyülmüş qadın və qızların icmalara və cəmiyyətə inteqrasiya edilməsidir. Qadınların kişilərə uyğun olmasını tələb edən sosial standartlara və maddi asılılıqlarına görə təhqiramiz nikahları tərk etmək çox vaxt çətin olur. Zorakılığa məruz qalmış qadınlara həm özləri, həm də uşaqları üçün təhlükəsiz həyat sürmək üçün lazım olan vasitələrin verilməsi onların reinteqrasiyasını dəstəkləmək üçün vacibdir. Bu, Albaniyada Qadınlara və Qızlara Qarşı Zorakılığa son qoyulması üzrə BMT-nin Birgə Proqramının ən mühüm komponentlərindən biridir”, - BMT-nin Qadınlar üzrə Layihə Meneceri Alba Aqolli deyir. Digər məsələlərlə yanaşı, üç illik proqram Albaniya Hökumətinə qadınlara qarşı zorakılıqla bağlı beynəlxalq standartlara cavab vermək, maarifləndirmək və qadınların partnyorlarının zorakı davranışlarına münasibətini dəyişməkdə dəstəkləyir. Bu proqram BMT Qadınları, BMTİP və UNFPA tərəfindən birgə həyata keçirilir[1].
Zorakılıq qurbanlarına psixososial yardımın spesifikliyi ondan ibarətdir ki, o, zorakılıq qurbanının yerləşdiyi mühiti müsbət istiqamətdə dəyişməyə yönəlib. Yardım ilk növbədə fiziki və emosional zorakılıq hallarının müəyyən edilməsinə yönəlib. Tibbi-sosial iş adlanan yeni fənlərarası peşəkar fəaliyyət növü, tibbi, psixoloji-pedaqoji və sosial-hüquqi iş sağlamlığı bərpa etmək, qorumaq və inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Məişət zorakılığı qurbanları ilə sosial işdə üç əsas vəzifə var:

• 
  onları xilas etmək;
  
• 
  sosial fəaliyyəti təmin etmək;
  
• 
  sosial inkişafını təmin etmək;
  

Vurğulamaq lazımdır ki, bəzi ictimai və şəxsiyyətlərarası şərait bir işçi qrupunu digərindən üstün tutur. Xəstəxana sığınacaqları, böhran mərkəzləri və müxtəlif sosial xidmətlərə malik sığınacaqlar qadınların həyatı və sağlamlığı üçün həqiqi təhlükə olduğu halda işə götürülə bilər. Qadın ciddi maddi çətinliklərlə üzləşdikdə xüsusi sosial və ya təcili yardım tələb etmək hüququna malikdir. Sosial-psixoloji reabilitasiya, çətin həyat şəraitində qadınlara dəstək, onların daha çox tələb olunan peşələrə yiyələnməsi və ya yenidən hazırlanması üzrə səylər, məsləhətlər və ya hüquqlarının müdafiəsi üçün digər hüquqi yardım sosial fəaliyyətin saxlanmasına kömək edə bilər. Özünə yardım və qarşılıqlı yardım təşkilatlarına, həssas əhalinin müdafiəsi üçün birliklərə və digər sosial inkişaf tapşırıqlarına dəstək fəaliyyətləri ola bilər[2].
Tipik olaraq, sosial iş mütəxəssisləri və digər peşələrdən olan işçilər bütün bu işləri görmək üçün birlikdə işləyirlər: sosial komplekslər, polis nəzarəti, işə yerləşdirmə, səhiyyə və təhsil müəssisələri və s. Zorakılığa qarşı müdafiəni təmin etmək üçün həm stasionar nəzarət, həm də qeyri-stasionar müəssisələrdən istifadə edilə bilər. Qeyri-stasionar müəssisələr dedikdə adətən sosial qayğı təşkilatları və hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyəti nəzərdə tutulur. Birincisi zorakılığa son qoyur, ikincisi isə onun qurbanlarına reabilitasiya, hüquqi dəstək və digər yardım növləri təklif edir. Bu, onların müdafiəsi, məlumat və məsləhət dəstəyi, mənəvi və psixoloji reabilitasiya üçün sosial resurslardan ibarətdir. Hücum qurbanı olan qadınlar üçün terapiya qruplarının yaradılması uğurlu bərpa üsuludur. Bu qrupların üzvləri ən yaxşı şəkildə bir-birlərini həvəsləndirə, peşəkarın rəhbərliyi altında daha yaxşı nəticələr əldə edə, şəxsiyyətlərini düzəldə və sosial maraqlarını müdafiə edə bilərlər. Travmatik hallar eyni qaldıqda, lakin qadının onlara baxışı dəyişdikdə, reabilitasiya şəxsi qavrayışın korreksiyası səviyyəsində baş verir. Terapiya qruplarının özünə kömək qrupları, yəni zorakılığa məruz qalmış insanların birlikləri mövqeyinə keçməsi, digər qrup üzvlərinə təsir göstərə biləcək şəxslərin diqqət mərkəzində saxlanılması daha çox əmək tələb edir[4]. Son illər ərzində ölkəmizdə aktiv şəkildə sosial yardım mərkəzləri və digər sosial xidmət təşkilatları sistemi yaranıb. Sosial iş üzrə mütəxəssis vəzifəsi bu təşkilatlar üçün kadr cədvəlinə daxildir. Əhali üçün sosial xidmət müəssisələri zorakılığa məruz qalmış qadınlara və uşaqlara birbaşa yardım təklif edir. Belə kateqoriyalı vətəndaşlar təcili sosial xidmətlər (təcili sosial yardım şöbələrində) hüququna malikdirlər ki, bunlara aşağıdakı xidmətlər daxildir: tibbi yardım, müvəqqəti mənzil tapmağa köməklik, vətəndaşların hüquqlarını qorumaq üçün hüquqi yardım, təcili tibbi və psixoloji yardımın göstərilməsi; o cümlədən yardım xətti və s[3]. Bundan əlavə, zorakılıq qurbanlarına kömək etmək Ailələrə və Uşaqlara Sosial Yardım Mərkəzlərinin əsas vəzifəsidir. Ailə zorakılığı, ilk növbədə, kompleks həllər tələb edən sosial problemdir. Bu həll yollarına məişət zorakılığının sosial qarşısının alınmasına və ya azaldılmasına, habelə cinayət mühakiməsinin islahatına və hər bir ailə üzvünün yaşamaq, azadlıq və ləyaqətlə bağlı konstitusiya hüquqlarının qorunmasına yönəlmiş tədbirlər daxildir.
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi və dəstəyi ilə insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində aparılan islahatların davamı olaraq 2010-cu ildə “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında” Qanun qəbul edildi, qadın hüquqlarının qorunması, xüsusi ilə də məişət zorakılığının qarşısının alınması sahəsində güclü qanunvericilik bazası yaradıldı. Artıq son illərdə məhkəmə qərarlarında bu sahədə qəbul olunmuş qanun və qoşulduğumuz konvensiyalara, o cümlədən, "Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi" haqqında Konvensiyaya istinad edilir.