Mən daha çox istəvdim ki, Naxçıvan xanlığının tarixi çox
Yüklə 1,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIII-XIV əsrlər Monqol ağalığı dövründə Ağqoyun- lular Teymurləngin hücumları zamanı Naxçıvanda əsas
- Təbriz şəhəri olan Səfəvilər dövləti yaranmışdı.
- 1736-cı ildə isə Nadirqulu xanın tacqoyma mərasimi
onu saya salmırdı, ona gülürdü. Spartak üsyanla, qullarm fiziki gücü ilə müəyyən zirvə tutdu. Eldəniz indinin özündə olduğu, özü də ən sivil məmləktlərdə olduğu kimi öz bacarıq və istedadma görə o pillələri qalxmaq imkanı qazandı. Deməli, bu məmləkətdə, bu torpaqda hətta 12-ci əsrdə demokratik ab-hava vardı. Bu demokratiyanm ən zirvə anmda dünənki qul bu gün padşahlıq iqamətgahı və Atabəylər dövləti yaratdı ki, Azərbaycan adlı məmləkət öz dövlətçilik ideyalarmm xələfliyini, gələcək dövlət- çiliyini bu qədim dövlətin dirəkləri üzərində qurur. De- məli, bu torpaq hər kəsin istedad və bacarığma bərabər status verir-hər bir insan özünü ifadə və özünü təsdiq imkanmdan istifadə edə bilər. Budur, qədim sivilizasiya... mədəniyyət və dövlətçilik.
XIV-XVII əsrlərdə Naxçıvan Azərbaycan dövlət- lərinin-Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvilər dövlətləri- nin tərkibində oldu. Bu dövlət yarandığı gündən Osmanlı Türkiyəsinə qarşı apardığı uzun müharibələrdə döyüş meydanma çevrilmiş Naxçıvan diyarı gah Osmanlı Türkiyəsinin, gah da Səfəvilərin əlində olmuşdur. 1554-cü ildə Osmanlı qoşunları Səfəvi dövlətinin ərazisinə 12-ci dəfə yürüş etdilər. Tarixi mənbələrə görə bu yürüşə "Naxçıvan yürüşü" deyirlər (adlanır) Düşmənin bu yürüşünün qarşısmı ala bilməyəcəyini başa düşən Səfəvi şahı 1-ci Təhmasib öz qoşunlarım geri çəkdi. Naxçıvan əhalisinin əksəriyyəti də şah qoşunlarıyla birgə Naxçıvanı tərk etməyə məcbur oldu.l554-cü il iyulun 28-də Naxçıvan şəhərini ələ keçirən Türkiyə sultanı I Süley- manm qoşunları şəhəri yerlə- yeksan etdilər. Sultanm qoşunları şəhəri talan etdilər və şəhəri tərk etdikdə, sultan Süleymanm əmri ilə şəhəri yandırdılar. Həmdullah Qəzviniyə görə, Təbrizdən 24 fərsəng (160 km) məsafədə olan Naxçıvan şəhəri 4-cü iqlimə daxil olub, əsası Sasani hökmdarı Bəhram Çubin tərəfindən qoyulub. Öz gözəlliyi ilə seçilən Naxçıvan "Nəqsi- Cahan", "Nəşəva" kimi məşhurlaşmışdır. Dövrün mənbə- lərindən bu qənaətə gəlmək olar: Naxçıvan-Azərbaycanda yüksək yerdə yerləşmiş, əhalisi sıx olan böyük şəhərdir. Buradan Araz çayı aydm görünür. Deyirlər ki, yer üzərində Naxçıvandan çox əhalisi olan şəhər yox imiş. Naxçıvan əhalisi ağbəniz olub, şafei təriqətinə itaət edirmiş. Bədii oyma sənətində, mətbəxində, dulusçuluqda çox fərqlidir. Əhalinin dili xoşagələndir, onlar bütün dillərdə danışa bilir, onların dilində heç kim danışa bilmir. Naxçıvanda çoxlu saraylar, köşklər, eyvanlar, qalalar, mədrəsələr, məscidlər var. Naxçıvandakı dənli bitkilər və meyvələr xüsusi ləzzətə malikdir.
Türk qoşunları şəhəri tərk etdikdən sonra, Naxçı- vanın bərpa işləri başladı. Şah II İsmayılın dövründə (1576/77) Şərəf xan Bidlisi Naxçıvanm hakimi təyin edildi. Lakin, onun hakimiyyəti uzun sürmədi. 1578-ci ildə o, 400 nəfərə yaxın adamı ilə Bidlis şəhərinə gələrək orada möhkəmləndi. Çünki, o dövrdə türk qoşunları Azərbaycana və Gürcüstana yürüşə başlamışdı. Mustafa Lələ Paşanm başçılığı ilə Osmanlı qoşunları bir sıra şəhərləri, həmçinin Naxçıvanı da ələ keçirsələr də, obyektiv səbəblərə görə tərk də etdilər. İradəcə zəif olan şah Məhəmməd Xudabəndinin (1578-87) hakimiyyəti dövründə Səfəvi dövləti inzibati cəhətdən parçalandı. 18-ci əsrin 20-ci illərində Səfəvilər dövləti əfqan qəbilələrinin zərbəsi altında zəiflədi. İşğalçılar hətta, dövlətin mərkəzi İsfahan şəhərini də zəbt etdi. Bundan istifadə edən Rusiya İranın Xəzərboyu əyalətlərini işğal edərək, Rəşt şəhərinə kimi gəlib çıxdı. Səfəvilərin zəifləməsinə Türkiyə dövləti biganə qala bilməzdi. 1723- cü ildə Osmanlı türklərinin yeni hücumları nəticəsində Naxçıvan şəhəri, həmçinin Naxçıvan əyaləti ciddi dağımtıya məruz qaldı. Türk əsgərləri heç bir müqa- vimətə rast gəlmədən Cənubi Qafqazı və Azərbaycanm cənubunda böyük bir hissəni işğal etdilər. İranda əfqanlara və osmanlılara qarşı mübarizə gücləndi. Xarici işğalçılarla döyüşü, həmin dövrün məşhur sərkərdəsi, İran ordusunun baş sərkərdəsi Nadirqulu xan öz öhdəsinə götürdü. 1731-ci ildə yerli əhalinin köməyi ilə Marağa, Təbriz, Ərdəbil şəhərləri .Səfəvilərin əlinə keçdi. Naxçı- van, İrəvan istiqamətiylə gedən qoşunlar Xorasandan üsyan xəbəri eşidən N adirqulu xanın əmri ilə ora yollandılar. Həmin dövrdə Nadirqulu xanm nüfuzu artır, II Təhmasib isə iradəsiz zəif imici qazanmışdı. Və Təhmasib özünü doğrultmaq məqsədilə Naxçıvanı və İrəvanı türk qoşunlarından xilas etmək üçün hərbi əməliyyatlara başladı. Lakin, II Təhmasib məqsədinə nail olmadı. Döyüş isə, məğlubiyyətlə nəticələndi. II Təhmasib sülh istəməyə məcbur oldu. Türkiyə dərhal razılaşdı. Beləliklə, 1732-ci ilin yanvar ayınm 16-da müqa- viləyə görə bir sıra şəhərlərlə yanaşı, Naxçıvan da Türk işğal zonasına daxil oldu. Üsyanı Xorasanda yatırandan sonra qayıdan Nadirqulu xan yerli əyanlarm iştirakı ilə Təhmasibi taxtdan salıb, onun 8 aylıq körpə oğlunu formal olaraq şah elan etdi. Əslində isə, özü azyaşlı şahın qəyyumu kimi faktiki olaraq, İranm mütləq hakimi oldu. Nadirqulu xan ilk növbədə 1732-ci ildə Təhmasiblə Osmanlı Türkiyəsinin bağladığı müqavilənin şərtlərini pozaraq, Osmanlılar tərəfındən işğal edilmiş ərazilərin geri qaytarılmasım tələb etdi. Lakin Türkiyə Sultanı bu tələbi rədd etdi. Belə olduqda, İran və Türkiyə arasında hərbi əməliyyatlar bərpa oldu. Ciddi zərbələrə məruz qalan osmanlı əsgərləri Azərbaycan ərazisindən tədricən geri çəkildilər.
Yüklə 1,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|