Mən daha çox istəvdim ki, Naxçıvan xanlığının tarixi çox

hissəsini mənə güzəştə gedərsiniz".

II  İrakli  başqa  bir  məktubunda  rus  kom andan- 

lığmdan  xahiş  edir:  "Gürcüstam  ləzgilərin  təhlükəsindən 

qurtarsm,  Gəncədə,  İrəvanda  onun  hakimiyyətini  təsdiq 

etsin və Naxçıvanı da ona tabe etdirsin".

II  İraklinin  Azərbaycan  torpaqlarım  mənimsəmək 

üçün  dəridən-qabıqdan  çıxmasma  baxm ayaraq,  nə 

Abbasqulu  xan,  nə  də  Azərbaycanm  digər  xanları  onun 

fıkirlərini başa düşə bilmirdilər.  Əksinə, onlar II  İraklini, 

qüdrətli  dövlət  saydıqları  Rusiyaya  arxalanmış  sədaqətli 

müttəfıq hesab edirdilər.

Abbasqulu  xan  yenidən  Naxçıvan  xanlığma  sahib 

olmaq  üçün  II  İraklinin  köməyinə  sadəlöhvcəsinə 

inamrdı.  Kartli-Kaxetiya  çarlığmm  Rusiya  qəyyum- 

luğunu  qəbul  etdiyini  bilən  Abbasqulu  xan  Rusiya 

himayəsində  olmağı  arzulayırdı.  Abbasqulu  xan  Ru- 

siyanm  Gürcüstandakı qoşunlarmm başçısı S.  Burnaşevə 

yazırdı:  "Çar  İrakli  ilə  yaxmlıq  edərək,  imperator 

həzrətlərinin  hakimiyyəti  altmda  olmağı  arzulayır  və 

başqa xanları da belə addım atmağa çağırıram".

Abbasqulu  xan  Rusiyanın  qəyyumluğunu  qəbul 

etmək  arzusunu  II  İrakli  general-poruçik  Q.A.  Potyom- 

kinə  xəbər  verdi:  "-Dəhşətli  qaçqın  vəziyyətində  olan 

naxçıvanlı Abbasqulu xan bizdən xahiş edir ki, biz ona öz 

mülkiyyətinə  qayıtmağa  kömək  edək və  o,  imperatriçəyə 

tabe  olacağmı  bildirir".

II  İrakli  öz  ordusunu  hazır  vəziyyətə  gətirərək,

A bbasqulu  xana  kömək  etmək  istəsə  də,  ordunu  Naxçı- 

vana  göndərmədi.  Çünki,  Georgiyevsk  traktatına görə II 

İrakli  sərhəd  rəisilə  məsləhətləşmədən  heç  bir  tədbiri 

həyata  keçirə  bilməzdi.  Naxçıvandakı  vəziyyətlə  tanış 

olan  Potyomkin  öz  cavabmda  bildirdi  ki,  o  mahiyyət 

etibarilə  A bbasqulu  xanın  Naxçıvanda  hakimiyyətə 

gəlməsinə  etiraz  etmir:-"Mənim  adımdan  Kartli-Kaxeti 

həzrətlərinə (II  İrakliyə) elan edin ki, mən bu hadisələrdə 

ona mane olmaq  istəmirəm".

Çox  böyük  yürüş  hazırlandı.  Hətta,  Qarabağ  xanı 

da  bu  yürüşə  4000  döyüşçü  ilə  qatılmışdı.  Erməni 

patriarxı  İoni  Qarabağ məlikləri  ilə  birlikdə  Potyomkinə 

yazırdılar  ki,  Türkiyə  nümayəndələri  Kür  çayı  yanında 

azərbaycanlılardan  ibarət  ordu  yaratm ağa  və  rus 

ordusunun  qarşısım  kəsməyə  cəhd  edirlər.  Türkiyə 

agentləri  İbrahimxəlil  xanla  II  İrakli  arasmdakı  ittifaqı 

xeyli  sarsıtmağa  nail  ola  bilmişdilər.  İbrahimxəlil  xanın 

sonralar,  Naxçıvana  təkbaşına  etdiyi  yürüş  bunu  sübut 

etdi.  Halbuki,  razılığa  əsasən  bu  yürüşdə  II  İrakli  də 

iştirak etməli idi.

Türkiyə  sultanının  Cənubi  Qafqaz  müsəlman- 

larınm  işinə  qarışması,  Azərbaycana  sahib  olm ağa 

çalışan  Əhməd  xanda  narazılıq  doğurmuşdu.  Özünü 

bütün Azərbaycanlılarm sahibi hesab edən Əlimurad xan 

Sultanm  hansı  əsaslarla  fərmanlar  göndərərək,  Azərbay- 

canda çaxnaşma yaratdığmı  aydınlaşdırmaq  üçün Türki- 

yəyə  adam  yolladı.  Sultan  demişdi:  "Gürcüstanı  tutmuş

---

rus ordusunun digər yerlərə yayılmasmm qarşısmı almaq 

üçün, dinbir qardaşlarımıza-Azərbaycan xalqma ehtiyatlı 

olmağı məsləhət görmüşük".

Rusiya  dövlətinin  köməyi  ilə  İran  taxtm a  sahib 

olmağa  çalışan  Əlimurad  xan  Türkiyəyə  bildirdi  ki,  çar 

İraklinin  gözəl niyyətlərinə  əmindir və  Rusiya  tərəfindən 

heç bir qorxu gözləmir.

Abbasqulu  xan  İrəvan  xanı  Hüseynəli  xandan 

qoşunları  ilə  onun  köməyinə  gəlməyi  xahiş  etdi.  Abbas- 

qulu  xanm  Naxçıvana  yaxmlaşdığmı  eşidən  Cəfərqulu 

xan  Naxçıvam  tərk  edərək,  Xoy  xanlığma  qaçmağa 

məcbur oldu.

Naxçıvan  taxtınm  sahibsiz  qalmasmdan,  qarışıq- 

lıqdan  istifadə  edərək,  nüfuzlu  Naxçıvan  feodallarmdan 

biri olan Şükürəli xan  1785-ci ildə hakimiyyəti ələ keçirdi. 

Şükürəli xan hakimiyyətdə uzun müddət qala bilmədi. 2 il 

sonra  Cəfərqulu  xan  tərəfindən  devrildi.  Cəfərqulu  xan 

yenidən  Naxçıvanda  xanlığm hakimiyyətini  ələ keçirdiyi 

zam an  A bbasqulu  xan  Naxçıvan  taxtmı  özünə 

qaytarm aq üçün dəfələrlə gah Qarabağlı İbrahimxəlil xan 

və  II  İrakliyə,  gah  da  Rusiyanm  Qafqazdakı  hərbi 

dairələrinə müraciət etdi,  ancaq əhəmiyyətsiz cəhd  oldu. 

Qarabağlı  İbrahim xanm xoylu Əhməd xanla arasmdakı 

şərtə  görə:  "Təbrizi  tutmaq  və  əldə  edilmiş  qəniməti  böl- 

mək,  daha  sonra Naxçıvanı ələ keçirmək və İbrahimxəlil 

xam  tabe  etdirmək,  Naxçıvanda  1783-cü  ildə  isfahanlı 

Əlim urad  xan  tərəfindən  devrilmiş  və  İbrahimxəlil  xana

arxalanan  A bbasqulu  xanı  hakimiyyyətə  gətirmək"- 

qərara  almmışdı.

Q arabağlı  İbrahimxəlil  xanm  qarşısmda  daha 

vacib  məsələ  dururdu.  O,  Gəncədə  boş  qalmış  Xan  tax- 

tm a  öz  yaxm  adamını  çıxarmaq  istəyirdi.  Tezliklə, 

İbrahimxəlil  xanm  vasitəçiliyi  ilə  Cavad  xan  Gəncə 

xanlığmm hakimi təyin olundu.  İbrahimxəlil xan bundan 

sonra  öz  qoşunları  ilə  birlikdə  xoylu  Əhməd  xana 

birləşmək üçün hərəkət etdi. Xoya gedərkən, İbrahimxəlil 

xan  Naxçıvam  tutmaq,  Abbasqulu  xam  taxta  çıxarmaq 

və yürüşü davam etdirmək qərarma gəldi. Qonşu xanlarm 

hesabma  İbrahimxəlil  xanın  güclənməsi  Qafqazdakı  rus 

komandanlığmm  planlarma  mane  oldu.  Ona  görə  də 

İbrahimxəlil  xamn  Naxçıvan  xanlığı  ilə  əlaqədar  fikrini 

bilən  polkovnik  S.  Burnaşev  Xoy  və  Urmiya  xanlığına 

yazdığı  məktubda  onlardan  Naxçıvan  xanlarmm  müda- 

fiəsinə qalxmağı tələb edirdi.  Bu məktubun yazılmasmda 

əsas  rol  o  oldu  ki,  Naxçıvan  xam  kömək  üçün  rus 

komandamna müraciət etmişdi.

1786-cı  ilin  iyul  ayınm  20-də  Burnaşev  P.S.Pot- 

yomkinə  yazdığı  raportda  xəbər  verirdi  ki,  iyun  ayınm 

12-də  Naxçıvan  xanlığmda  II  İraklinin  sarayma  gəlmiş 

nümayəndə  İbrahimxəlil  xana  qarşı  kömək  etməyi  xahiş 

etmişdir.

Burnaşevin  bütün  cəhdələrinə  baxmayaraq,  qara- 

bağlı İbrahimxəlil xan öz ordusunu Naxçıvan xanlığı üzə- 

rinə  göndərdi.  Qarabağ  qoşunları  Naxçıvan  torpağm da

---