Menecmentin təsokkülü və inkişafı
birləşdirir. Menecment - mənfəətin təmin edilməsi və itgilərin
minimuma endirilməsi siyasətinin həyata keçirilməsinə aid olan
gündəlik qərarların qəbul edilməsi ilə bağlı olan operativ nəzarət
növüdür. Beləliklə, administrasiya korporasiyanın strategiyası ilə
bağlıdırsa, onda menecment taktika haqqında düşünməyə borcludur.
K.Xodjkinson «Administrasiyanın fəlsəfəsinə dair» kitabında yazırdı:
«Administrasiya dedikdə biz başlıca olaraq təşkilatda məqsədin,
dəyərlər probleminin və insan səlahiyyətlərinin formalaşması ilə bağlı
olan
aspektlərini
başa düşürük. Menecment dedikdə isə
kəmiyyət
metodlarının köməyi ilə müəyyən
edilən
və
proqramlaşdırılan daha mühafizəkar məsələlərin həllini başa düşürük.
Əsl administrator - bu filosofdur, əsl menecer isə texnoloq».
X.Pirson adları sadalanan terminlər arasında aşağıdakı fərqləri
qeyd edirdi: o, administrasiyanı müəssisələrin idarə edilməsinin əxlaqi,
sosial və siyasi aspektlərinin məcmusu kimi, eyni vaxtda menecmentisə
başlıca
olaraq idarəetmənin texniki
tərəfləri ilə
əlaqələndirirdi. Bu fərqi əsas götürərək o, «sonuncunun clmliyini» qeyd
edirdi. X.Pirson hesab edirdi ki, administrasiyaya elmi tətbiq etmək
olduqca çətindir.
Administratora, bir qayda olaraq idarəetmə ierarxiyasında yüksək
(ali) təşkilati status məxsusdur. Eyni vaxtda menecer adətən
korporasiyanın cari işlərindəki nəzarət \ ə məsuliyyət sistemində orta və
ya hətta aşağı səviyyəni tutur. Gündəlik həyatda işlədilən
«administrasiya» terminindən çox vaxtı hökumət institutlarında,
həmçinin ictimai birliklərdə, assosasiyalarda və müxtəlif qəbildən olan
xeyriyyə təşkilatlarında istifadə edirlər. Menecment terminindən isə çox
vaxtı sahibkarlıq kompaniyalarına münasibətdə də istifadə edirlər.
Əksər sosioloqlar tərəfindən təşkilatın strukturundakı rəhbərlik
funksiyası son dərəcədə yüksək qiymətləndirilir. K.Devis yazırdı:
«Rəhbərsizlik istənilən təşkilat insan və mexanizmlərin yığımından
başqa bir şey deyildir. Rəhbərlik - bu digərlərinə qarşıya qoyulan
vəzifələrin entuziazmla həllinə inandırmaq qabiliyyətidir (bacarığıdır).
Bu qrupu vahid tamda birləşdirən və onu məqsədə nail olmağa
motivləşdirən hər hansı bir insan amilidir. İdarəçilik fəaliyyətinin
müxtəlif, məsələn planlaşdırma, təşkiletmə, qərarlar qəbulu kimi növləri
liderin insanlara motivasiya rıçaqlarını tətbiq etməyənə qədər və onları
qarşıya qoyulan məqsədlərə istiqamətləndirməyənə qədər açılmamış
qalır. Liderin motivasiya aktı öz effektinə görə misi qızıla çevirən gizli
kimyəvi pcrepatın effektinə
16
Menecmentin mahiyyəti
bərabərdir. Bu qızılın parlaqlığı misin potensilına bərabərdir. Rəhbərlik
mümkün ola biləni həqiqətə çevirir. Bu, təşkilata və orada çalışanların
bütün uğurlarını təmin edən tamamlayıcı aktdır.
Menecmentin proqmatik məqsədlərin prioritetlərində dəqiq ifadə
olunan elmi biliklərin fənnlərarası sahəsi kimi öyrənilməsi üçün onun
prinsiplərini bilmək lazımdır.
Prinsip (lat. Principium - əsas, başlanğıc) - l)hər hansı bir
nəzəriyyənin, təlimin və s. əsas çıxış vəziyyəti; rəhbəredici ideya,
fəaliyyətin əsas qaydalarını; 2)davranış qaydalarını müəyyən edən
şeylərə baxış, daxili inam; hər hansı bir mexanizmin, cihazın və
qurğunun hərəkətinin əsas qaydalarını özündə əks etdirir.
Menecmentin prinsiplərin dedikdə qarsıva qovulan məqsədə nail
olmaq ücün təşkilatın fəaliyyətinin əsas qaydaları basa düşülür.
Menecmentin prinsiplərini ilk dəfə A.Fayol formalaşdırmışdır:
1.
Əməyin bölgüsü. Əmək bölgüsünün məqsədi həcminə görə
böyük və keyfiyyətinə görə yaxşı işin yerinə yetirilməsindən
ibarətdir.
2.
Səlahiyyət və məsuliyyət. Səlahiyyət əmr vermək hüququdur,
məsuliyyət isə onun əks tərkib hissəsidir. Harada ki, səlahiəət
verilir - orada məsuliyyət meydana çıxır.
3.
İntizam. İntizam təşkilat və onun işçiləri arasında əldə
edilmiş razılığın gözlənilməsi və ona hörmət edilməsini
nəzərdə tutur. Təşkilat və işçiləri bir-birinə bağlayan belə
razılaşmaların müəyyən edilməsi rəhbərlərin başlıca
vəzifələrindən biri olmalıdır. İntizam həmçinin ədalətli
qaydada tətbiq edilən sanksiyaları nəzərdə tutur.
4.
Təkbaşına rəhbərlik. Hər bir işçi əmrləri yalnız bilavasitə bir
rəhbərdən almalıdır.
5.
İstiqamətin vahidliyi. Bir məqsəd çərçivəsində fəaliyyət
göstərən hər bir qrup vahid planla işləməli və bir rəhbərə tabe
olmalıdır.
6.
Şəxsi maraqların ictimai mənafelərə tabe edilməsi. Bir işçinin
və ya işçilər qrupunun marağı böyük miqyaslı kompaniya və
ya təşkilatın maraqlarından üstün olmamalıdır.
7.
Heyətin mükafatlandırılması. İşçilərin təşkilata sadiqliyini və
kömək göstərməsini təmin etmək üçün onlar öz xidmətlərinə
görə ədalətli əmək haqqı almalıdırlar.
8.
Mərkəzləşdirmə. Mərk^;
L
7,1
əsdirmənin müvafiq^ dərəcəsi
17
Menecmentin təşəkkülü və inkişafı
konkret şəraitdən asılı olaraq müxtəlif şəkildə həyata
keçirilməlidir. Burada daha yaxşı nəticələrə nail olmaq üçün
mərkəzləşdirmə və qeyri-mərkəzləşdirmə arasındakı
proporsiyanın gözlənilməsinə xüsusi diqqət yetirmək
lazımdır.
İdarəetmənin mərkəzləşdirilməsi - idarəetmənin bir mərkəzdə, bir
əldə və bir yerdə cəmləndirilməsi; şaquli əlaqələrin üstünlük təşkil etdiyi
idarəetmə icrarxiyası strukturunun yaradılması deməkdir. Bu zaman
idarəetmənin yuxarı səviyyəsi qərar qəbul edilməsində həlledici
səlahiyyətə malik olur. Belə qərarların yerinə yetirilməsi aşağı
səviyyələr üçün məcburidir.
İdarəetmənin qevri-mərkəzləşdirilməsi - hüquq, funksiya və
məsuliyyətin idarəetmənin yuxarı səviyyəsindən aşağı səviyyəsinə
ötürülməsi.
9.
Skalyar zəncir. Rəhbər vəzifə tutan bir sıra şəxslərin, bu
zəncirdə ən yüksək vəzifə tutan şəxsdən başlamış aşağı hələ
rəhbərinə qədər olan düzülüşü. Müəyyən zəruriyyət olmadan
belə ierarxik sistemdən imtina etmək şəhv olardı. Eyni
zamanda belə ierarxik sisteminin biznes maraqlarına ziyan
vurduğu vaxt onu dəstəkləmək daha böyük şəhv olardı.
10.
Qayda. Hər kəs üçün yer və hər kəsin yerində olması.
11.
Ədalətlilik. Xeyirxahlıq və ədalətli mühakimənin
əlaqələndirilməsi.
12.
Heyət üçün sabit iş yeri. Yüksək kadr axıcılığı təşkilatın
effektliyini aşağı salır. Öz iş yerində qalıb işləməyə üstünlük
verən orta səviyyəli rəhbərlərin hərəkətləri tez bir zamanda
çıxıb gedən məşhur, istedadlı menecmerlərlə müqayisədə
əlbəttə ki, təqdirə layiqdir.
13.
Təşəbbüs. Bu plan işlənib hazırlanması və onun uğurla
reallaşdırılmasının təmin edilməsi deməkdir. Təşəbbüs
təşkilata güc və enerji verir.
14.
Korporativ ruh. İttifaq - bu güc deməkdir və o, təşkilatda
çalışan heyətin hormoniyasmın nəticəsi hesab olunur.
A.Fayol tərəfindən formalaşdırılan prinsiplərin bir çoxu hal-
h^ırda öz əhəmiyyətini saxlamaqdadır.
Beləliklə, idarəçilik fəaliyyətinin spesifik növü kimi müasir
menecment hansı prinsiplər üzərində qurulur? Bu suala cavab verərək
P.Druker onun aşağıdakı zəncirini qurmuşdur:
1.
Menecment insanın ətrafında fırlanır, onun vəzifəsi insanları
18
Dostları ilə paylaş: |