Menecmentin təŞKİlati quruluşU
Yüklə 8,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
insan və təşkilatın qarşılıqlı əlaqəsi qarşılıqlı münasibətə girir. Təşkilat müvafiq ixtisas və şəxsi keyfiyyətlərə malik olan işçiləri təşkilatda müəyyən rol oynamaq, işi yerinə yetirmək və tələb olunan nəticəni əldə etməsini nəzərə aİ£iraq işə götürür. Bütün bunların müqabilində də işçilərə müəyyən mükafatlar verilməsi nəzərdə tutulur. Fərdin əsas ümüdlər qrupunu aşağıdakılar təşkil edir: -
işin məzmunu, mənası və əhəmiyyəti; -
işin orijinallığı və yaradıcı xarakteri; -
işin maraqlı olması (əyləncəliyi) və intensivliyi; -
müstəqillik dərəcəsi, bu işə olan hüquq və hakimiyyət; -
məsuliyyət və risk dərəcəsi; -
işin statusu və prestijli olması; -daha geniş əmək prosesində işə daxil olmaq (bağlanmaq) dərəcəsi; -
işdəki şəraitin təhlükəsizliyi və komfortluluğu; -
yaxşı işin etiraf edilməsi və mükafatlandırılması; -
əmək haqqı və mükafat; -
təşkilatm təqdim etdiyi sosial müdafiə və digər sosial dəyərlər; -
-
intizam və işdəki davranışını reqlamentləşdirən normativ aspektlər; -
təşkilat üzvləri arasındakı münasibətlər; -
təşkilatda işləyən konkret şəxslər. Təşkilata münasibətdə ümumiləşdirilmiş ümüdlərini formalaşdıran ayrı-ayrı ümidlərin kombinasiyası hər bir fərd üçün müxtəlif ola bilər. Təşkilat insanlardan özlərini aşağıdakı kimi aparmağı tələb edir: -
mütəxəssisi; -
təşkilatm uğurla fəaliyyət göstərməsi və inkişafına kömək edən təşkilat üzvü; -
-
həmkarlar ilə yaxşı münasibətlərə kömək və qarşılıqlı təsirə malik olan kollektiv üzvü; -
onun dəyərlərinə şərik olan təşkilat üzvü; -
öz icraçılıq qabiliyyətlərini yaxşılaşdırmağa cəhd edən işçi; -
təşkilata sadiq və kənarda onun maraqlarını qorumağa hazır olan insan;
digər 25
Menecmentin təşəkkülü və inkişafı -
müəyyən işi lazımi səmərə və lazımi keyfiyyət səviyyəsində həyata keçirməyə hazır olan icraçı; -
vəzifə və öhdəliklər götürməyə qadir olan təşkilat üzvü; -
təşkilat tərəfindən qəbul edilmiş davranış normaları iş qaydaları və rəhbərliyin sərəncamlarına əməl edən əməkdaş. Təşkilatın gözləmə kombinasiyaları insanlara, həmçinin hər bir ayrıca gözləmənin təşkilat üçün nə dərəcədə əhəmiyyət kəsb etməsinə münasibətdən asılı olaraq hər bir təşkilatda müxtəlif olur. Bundan əlavə eyni bir təşkilat çərçivəsində müxtəlif fərdlərə münasibətdə müxtəlif gözləmə kombinasiyaları qurula bilər. §4. İnsan və təşkilatın qarşılıqlı əlaqəsində rol və şəxsiyyət aspektləri İnsanların təşkilatdakı rolu bir tərəfdən təşkilatın məqsədinə, stategiyasına və strukturuna müvafiq olmalı, digər tərəfdən isə insanın tələblərinə və gözləmələrinə cavab verməlidir. Məhz buna görə də təşkilatda insanın roluna aydınlıq gətirilməsi və bu rolun qəbul edilməsinin son dərəcə vacibdir. Rolun aydınlığı təşkilatdakı insanlara, onun icraçılarına yalnız rolun məzmunun məlum və aydın olduğunu, başqa sözlə onun yerinə yetirdiyi işin məzmunu və onun həyata keçirilməsi üsullarını deyil, həm də onun fəaliyyətinin təşkilatın məqsədi və vəzifələri ilə əlaqəsini, kollektivin yerinə yetirdiyi işlər məcmusunda onun yerinə nəzərdə tutur. Roldakı qəbul edilməsi o demək ki, insan onu şüurlu şəkildə yerinə yetirməyə hazırdır. Bu zaman o nəzərdə tutur ki, bu roltm yerinə yetirilməsi ona müəyyən məmnunluq \ə hər hansı bir müsbət nəticələr gətirəcək. Bu heç də mütləq maddi xarakter daşımamalıdır və insana onun fəaliyyətinin başlanğıcında dəqiq məlum olmalıdır. Təşkilatda insanın öz yerini tutmasına onun oynadığı rol nöqteyi-nəzərindən yanaşılmasından istifadə edilməsi onun yerinə yetirilməsi gedişində müəyyən münaqişələrlə müşayət oluna bilər. Rola məzmun verən hüquq və öhdəliklərdən başqa hər bir rol üçün müəyyən statusun olması xarakterikdir. Bu status formal və qeyri-formal ola bilər. Formal status təşkilatm ierarxiya quruluşunda rolun tutduğu mövqeyi əks etdirir. Qeyri-formal status dedikdə isə onu əhatə edən insanların bu rola verdiyi status başa düşülür. 26
İnsan və toskilatın qarşılıqlı əlaqəsində rol vo soxsiyyət aspektləri __________________________ Rolun formal statusu bu rolu icra edənin hansı hakimiyyət hüququna malik olduğundan və təı^kilatın fəaliyyətində təsirlərin bölüşdürülməsinin formal icrarxiyasmda onun hansı vəziyyəti tutmasından xəbər verir. Bir icrarxiya səviyyəsində düzülmüş (yerləşdirilmiş) rollar müxtəlif formal statusa malik ola bilər. Çünki, status yalnız ierarxiya səviyyəsi üzrə deyil, eyni zamanda rolun aid olduğu fəaliyyət sferası üzrə də müəyyənləşdirilir. Rola qeyri-formal status, ya rolun icraçısının peşə xüsusiyyətləri, ya da ki, rolun təşkilatdakı müəyyən qeyri-formal əhəmiyyəti və təsiri ilə verilir (yaranır). İnsan yaş və ya ixtisas xarakteristikasına görə xüsusi (özünəməxsus) Şv^xsi keyfiyyətlərə malik ola bilər. Bu, ətrafdakıların ona olan hörmətinin artmasına və onun liderlik keyfiyyətlərini rolun müəyyən formal statusunun verdiyindən daha yüksək qiymətləndirməyə gətirib çıxaracaqdır. Adətən hər hansı bir konkret insanın bu roldan getməsi ilə status vəziyyəti formala qədər bərpa olunur, bəzən isə formaldan aşağı düşür. Formal olaraq yüksək olmayan və hətta aşağı status səviyyəsində olan rola da rast gəlmək olar. Lakin işin xüsusi xarakterindən asılı olaraq onlar formal qaydada müəyyən edilmişlə müqayisədə hiss olunacaq dərəcədə böyük statusa malik olurlar. Adətən bu rolun formal statusu üzrə icra edilməsi vacib olana xidmət edən köməkçi roldur, ya da ki, məzmununa görə az müşahidə olunan (və təsir dərəcəsi) həm də mümkün neqativ nəticələri üzrə güclü olan nadir fəaliyyəti növləri ilə bağlı olan roldur. İnsan və təşkilatın qarşılıqlı təsirlərinin qurulmasına insanın təşkilatda oynadığı rol nöqteyi-nəzərindən yanaşılması onunla izah edilir ki, təşkilat insanın fəaliyyət göstərdiyi prosesdə yerinə yetirdiyi bütün hərəkətlərin məcmusu hər bir konkret işi yerinə yetirən işçinin malik olmalı olduğu ixtisası, bilikləri və təcrübəni müəyyən edən konkret məzmun və spesifikliyə malik olan ayrı-ayrı işlərə bölünə bilər. İşçiyə öz rolunu yerinə yetirmək üçün hüquqlar verilir. O, təşkilat qarşısında öz üzərinə müəyyən öhdəliklər götürür və təşkilatı əhatə edən mühitdə müəyyən status alır. Bu cür yanaşmada insan təşkilat tərəfindən ilk növbədə müəyyən işi yerinə yetirən və bunun üçün zəruri olan bilik və vərdişlərə malik olan mütəxəssis kimi qəbul olunur. Lakin, əgər insana hətta müəyyən rolun icraçısı kimi baxılsa belə onun xarakteristikası yalnız peşə-ixtisas xarakteristikası kimi başa düşülməməlidir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, insan maşın deyil və hər hansı bir işin yerinə yetirilməsində o, özünün şəxsi xarakteristikaları və əhval-ruhiyəsinin məcmusu ilə tam iştirak edir. 27
Yüklə 8,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|