MergedFile
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
Giriş 10 anlayışları nəzərdən keçirilir, elmi işin hazırlanmasında tətbiq tapan metodoloji üsullar haqqında məlumat verilir. Kitabda həmçinin elmi işin başlanması üçün zəruri olan elmi problemlərin qnoseoloji analizi, tədqiqat prosesinin məntiqi quruluşu, yaradıcılıq prosesinə tədqiqatçının şəxsi münasibəti, alınmış nəticələrin tətbiqində müəllif hüquqlarının qorun- masına dair məsələlər ətraflı izah edilir. Kitabın ikinci hissəsi isə elmi işlərin praktiki tərtibi üçün vacib olan addımları özündə cəmləyir (Fəsil 2–6). Mətni hazırlamağa başlamazdan öncə ilkin olaraq işin məqsədi və onun hipotezi qoyulmalıdır. Bunlar işin keyfiyyətli hazırlanmasına birbaşa təsir edən amillərdir. Ədəbiyyatlarla tanış olmadan işin məqsədinin qoyulması çətin olsa da, ədəbiyyat axtarışı və əldə olunan materialların emalı ondan sonra gələn bölmədə yer alır (Fəsil 3 və 4). Burada növbəti fəsil üçün vacib olan biliklərin qazanılmasına çalışılır. Seçilmiş elmi metodlara uyğun olaraq, onun nəzəri və empirik olmasından asılı olmayaraq, ədəbiyyatlardan toplanmış biliklər əsasında işin əsas hissəsi hazırlanır. Kitabda, görüləcək işin hazırlanması üçün yalnız ümumi göstərişlər verilsə də, tədqiqat strukturundan asılı olaraq hər bir məqsədin xüsusi arqumentasiyası əsaslandırılır. Buraya qədər olan işlər konseptual xarakter daşıyır. Bundan sonra yazılma texnikasına riayət etməklə elmi işin praktiki olaraq tərtibinə qədəm qoyulur (Fəsil 5). İlkin olaraq yazma stilistikası və elmi dili digərlərindən fərqləndirən səciyyələr göstərilir. Yazma zamanı əsas ağırlıq ideyaların strukturlaşdırılmasına və onların ifadəsinin kəsilməz olmasına düşür. Qoyulmuş məsələnin həllində tətbiq tapan, yad mənbələrdən olan biliklərin işdə düzgün istifadəsi və mənbələrin göstərilməsi dəqiq izah edilir. Hazırlanmış elmi işin prezentasiyasının təşkili və uğurlu müdafiəsi üçün tövsiyyələr 6-cı fəsildə təsvir edilir. Yazma prosesində etik qaydalara riayət olunması işin keyfiyyətinə təsir edən əsas amillərdəndir. 7-ci fəsildə elmi cəmiyyətin etik qaydaları və onun qorunması üçün göstərişlər yer alır. Kitabın əsas hissəsini, elmi işlərin hazırlanmasında tətbiq tapmış yerli və xarici ədəbiyyatların siyahısı tamamlayır. Tədqiqat işlərinin fəlsəfəsi 11 1. ELMİ – TƏDQİQAT İŞLƏRİNİN FƏLSƏFƏSİ 1.1. Cəmiyyətin inkişafında elmin rolu Elm anlayışı, elmi biliklərin əldə olunması ilə bağlı olan yaradıcılıq fəaliyyətini əhatə edən: insan, idarə və təşkilatlar, cihaz və avadanlıqlar, elmi–tədqiqat işləri kimi təşkiledicilərdən ibarətdir. Elmlə məşğul olan insanın əsas məqsədi bir tərəfdən obyektiv bilikləri əldə etməkdən, digər tərəfdən onları nəzəri cəhətdən sistemləşdirməkdən ibarətdir. Ümumilikdə, elm – insanların mənəvi fəaliyyəti olub, təbiət, cəmiyyət haqqında biliklərin ə ldə olunması, həmçinin real faktlar və onlar arasında mövcud olan qarşılıqlı əlaqə əsasında həqiqətin öyrənilməsi və yeni qanunauyğunluqların aşkara çıxarılmasından ibarətdir. Tarixi inkişafın gedişində elm cəmiyyətin istehsal gücünə çevirilərək, texniki proqresin əsas sütununu təşkil edir. Müasir texniki tərəqqi əsrində insanlar öz həyatlarında elmin rolunu və dəyərini daha aydın anlayırlar. Çağdaş cəmiyyətdə biliklərin mövcud sahələrində elmi–tədqiqat işlərinin aparılmasına, ətraf mühit haqqında daha çox məlumatın əldə edilməsinə, maddi rifahın yüksəldiməsinə xidmət edən yeni texnologiyaların yaradıl- masına daha çox fikir verilir. Elmin əsas məqsədi həqiqətin nəzəri olaraq qanunauyğunluqlarla təsvirindən ibarətdir. Elm yarandığı gündən bu tərəfə cəmiyyətin, düşün- cənin və təbiətin bütün hadisələrinin mövcud tərəflərini aşkar etməyə xidmət edib. Onun əsas məqsədi kimi aşağıdakıları göstərmək olar: Cəmiyyətin, düşüncənin və təbiətdə hərəkət qanunlarının aşkarlan- ması; Faktların yığılması, analizi və ümumiləşdirilməsi; Əldə olunan məlumatların sistemləşdirilməsi; Hadisələrin və proseslərin səbəbinin izahı; Hadisə və proseslərin proqnozlaşdırılması; Əldə olunan biliklərin praktiki tətbiqinin istiqamətləndirilməsi. Heç də istənilən biliyə „elmi bilik“ adını vermək olmaz. Məsələn, əgər bilik yalnız sadə müşahidə yolu ilə aşkarlanıbsa, onda o hələ elmi bilik deyil. Insanların həyatında böyük rol oynamağına baxmayaraq belə biliklər Tədqiqat işlərinin fəlsəfəsi 12 müşahidə edilən hadisənin nədən və necə baş verdiyini izah etməyə, onun axınını qabaqcadan deməyə imkan vermir. Elmi biliyin düzgünlüyü təkcə onun məntiqi ardıcıllığı ilə deyil, həmçinin onun imkan daxilində praktiki sınağı ilə müəyyən olunur. Araşdırılan qanunauyğunluqlar elmi cəhətdən sərt abstraklaşdırılmış anlayışlar və sxemlər şəklində izah edilir. Avropada elmin vətəni Qədim Yunanıstan sayılır. Orada insanlar ilk dəfə olaraq ətraf mühitin heç də onların hiss edərək anladıqları kimi olmadığı qənaətinə gəliblər. Yunanlar ilk dəfə olaraq təbiət hadisələrinin öyrənilməsində „hiss etməklə öyrənməkdən“ abstrak biliklərə keçərək ə trafda baş verən əsas faktların qanunauyğunluqlarını öyrənməyə cəhd etmişlər. Orta əsrlərdə elm teologiyanın təsiri altına düşür və onun inkişafı ləngiyir. Sonralar N.Kopernikin, Q.Qalileyin, C.Brunonun etdikləri kəşflər sayəsində elm yenidən təkamül alaraq insanlarn gündəlik həyatında önəmli rol oynamağa başlayır. XVII əsrdən başlayaraq Avropada elm bir ictimai qurum kimi formalaşır: elmi cəmiyyətlər və akademiyalar yaranır, elmi dərgilər çap olunur, „alim“ anlayışı geniş yayılır. XIX–XX əsrdə elmin yeni təşkil forması meydana gəlir: elmi laboratoriyalar, institutlar və mərkəzlər bilavasitə elmi problemlərin araşdırılması ilə məşğul olurlar. Bu dövrdən başlayaraq elm istehsalın inkişafına önəmli təsir edir, onun mənəvi dayağına çevrilir [1]. Fəlsəfə, elmin müxtəlif sahələri arasında vacib əlaqələndirici rol oynayaraq dünyanın elmi təsvirini, eləcə də riyaziyyat, məntiq və kibernetika kimi ayrı–ayrı elmi fənləri ümumiləşdirərək elm anlayışını vahid üsullarla təchiz edir. Elmi, kompleks amillərin (nəzəriyyə, metodologiya, tədqiqat metodikası və texnikası) əldə olunan nəticələrin tətbiqindən ibarət sistem kimi təsəvvür etmək olar. Elmə əgər idrakın obyekt və subyektin qarşılıqlı təsiri kimi baxsaq, onda görərik ki, burada söhbət elmin konkret araşdırdığı obyektdən gedir. Məsələn, maliyyə- ləşdirmə nəzəriyyəsinin obyekti maliyyələrin yaranma və inkişaf qanuna- uyğunluqları, onların əsası, təyinatı və işləməsindən ibarətdir; subyekti isə konkret maliyyə işçisi, mütəxəssis, tədqiqatçı, elmi təşkilat, elmi fəaliyyət, reallığın qanunauyğunluqlarını aşkara çıxarmaq üçün tətbiq olunan üsullardan ibarətdir. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|