Merkez laboratuvari

MUŞ DEVLET HASTANESİ

MERKEZ LABORATUVARI

TEST REHBERİ

KODU:ML.RH.03

Yayın Tarihi: KASIM 2013

Değişiklik No: 01

Değişiklik Tarihi: AĞUSTOS 2015 Hazırlayan: Uz. Dr. Mustafa Taner YELER

GİRİŞ

Tanı ve tedavinin takibinde laboratuvarlar gittikçe artan bir öneme sahip olup istatistiksel veriler tıbbi kararların yaklaşık % 70’inin laboratuvar sonuçlarına dayanılarak verildiğini göstermektedir. Test sonuçlarının güvenilirliği sadece laboratuvar çalışmasına bağlı değildir. Numune alımından laboratuvara ulaştırılmasına, numunelerin hazırlanması, analizi ve sonuçların raporlanmasına kadar birçok basamaktan etkilenmektedir. Bu basamaklar: Analiz öncesi (Preanalitik dönem), Analiz sırası (Analitik dönem) ve Analiz sonrası (Postanalitik dönem) şeklinde sıralanabilir.

Son yıllardaki teknolojik gelişmeler ve kalite kontrol sistemlerinin uygulanması, analitik dönemdeki hataları azaltmış ve özellikle preanalitik dönem hataları üzerinde yoğunlaşmaya neden olmuştur. Analiz öncesi faktörleri kontrol altına almak klinikler ve laboratuvarın birlikte çalışmasını zorunlu kılar. Hataları önlemek, en azından minimal düzeye indirmek için klinikler ve laboratuvar; örnek alımı, laboratuvara ulaştırılması ve testin yapılmasına kadar olan hazırlama safhalarında azami dikkati sarf etmelidir.

Muş Devlet Hastanesi Merkez Laboratuvarı olarak, bu kılavuz ile birlikte klinik/laboratuvar işbirliğinin ve iletişiminin artmasında ve kaliteli hizmeti sunma yolunda bir adım daha attığımıza inanıyoruz.

Uz. Dr. Mustafa Taner YELER Uz. Dr. Cemal ÇİÇEK

Tıbbi Biyokimya Uzmanı Tıbbi Mikrobiyoloji Uzmanı

İÇİNDEKİLER

1.TIBBİ BİYOKİMYA TEST REHBERİ

1.1.TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA KALİTE KONTROL

1.1.1.İç (İnternal) Kalite Kontrol:

1.1.2.Dış (Eksternal) Kalite Kontrol:

1.2.LABORATUVAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1.3.TESTLERİN MİNİMUM TEKRARLAMA ARALIKLARI

1.4.LABORATUVAR İŞ AKIŞI

1.4.1.Testlerin Hastane Otomasyon Sistemine Girilmesi

1.4.2.Örneklerin Uygun Şekilde Alınması

1.4.3.Örneklerin Uygun Şekilde Etiketlenmesi

1.4.4.Örneklerin Uygun Şekilde Transferi

1.5.ÖRNEK KABUL RET KRİTERLERİ

1.5.1.Kabul Kriterleri

1.5.2.Ret Kriterleri

1.6.ANALİTİK EVRE

1.7.PANİK DEĞERLER LİSTESİ

1.8.TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI SONUÇ TESLİM SÜRELERİ

1.9.TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA ÇALIŞILAN TESTLER

2.TIBBİ MİKROBİYOLOJİ TEST REHBERİ

2.1.1.Analiz öncesi (Preanalitik) süreç

2.1.2.Analitik süreç

2.1.3.Analiz sonrası (Postanalitik) süreç

2.2.TESTLERİN ÇALIŞILMASI

2.2.1.Test Girişleri

2.2.2.Numune Alımı ve Laboratuvara Ulaştırılması

2.3.RED KRİTERLERİ

2.4.PANİK DEĞERLERİ

2.5.ACİL TEST PARAMETRELERİ

2.6.TEST PARAMETRELERİ

2.7.SEROLOJİ TESTLERİ

2.8.DİĞER TESTLER ve TEST ÇALIŞMA SÜRELERİ

2.9.BAKTERİYOLOJİ ve KÜLTÜRLER

2.10.ANTİBİYOTİK DUYARLILIK TESTLERİ

2.11.STAFİLOKOK VE ENTEROKOK TÜRLERİNDE TEST EDİLEN ANTİBİYOTİK GRUPLARI

2.12.PNÖMOKOK VE DİĞER STREPTOKOK TÜRLERİNDE TEST EDİLEN ANTİBİYOTİKLER

2.13.MİKROSKOBİK İNCELEME

2.14.SPERMİYOGRAM

2.15.SEROLOJİ - MANUEL ENFEKSİYON BELİRTEÇLERİ

2.16.NEFELOMETRİ TESTLERİ

2.17.MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI SONUÇ TESLİM SÜRELERİ

1.TIBBİ BİYOKİMYA TEST REHBERİ

1.1.TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARINDA KALİTE KONTROL

Laboratuvar hizmetlerinin güvenilirliği, bir kalite sisteminin oluşturulması, Ulusal ve Uluslararası kalite kontrol programlarındaki performansın değerlendirilmesi ile sağlanır. Laboratuvarımızda da kalite kontrol çalışmaları iç ve dış kalite kontrol olmak üzere birbirini tamamlayan iki farklı program ile sürdürülmektedir. Çalışılan testlerin doğruluğu ve tekrarlanabilirliği, düzenli olarak iç ve dış kalite kontrol çalışmaları ile laboratuvar kalite kontrol kuralları çerçevesinde takip edilmektedir.

1.1.1.İç (İnternal) Kalite Kontrol:

İç Kalite Kontrol Programı, çalışılan testlerin doğruluk ve tekrarlanabilirliğini takip etmek için, günlük olarak uygulanır. Bu amaçla, laboratuvarımızın tüm birimlerinde, değeri önceden belirlenmiş kontrol örnekleri, her gün en az iki seviyeli olarak, hasta örnekleri çalışılmadan önce ve gün içinde belirli aralıklarla çalışılır. Kontrol sonuçlarının beklenen sınırlar içinde çıkması, sistemin başarılı çalıştığını gösterir. İç Kalite Kontrol Programı ile, laboratuarımızın günlük ve günler arası performansı denetlenmektedir.

1.1.2.Dış (Eksternal) Kalite Kontrol:

Uluslararası kalite güvencesi altında çalışan laboratuvarımızda Dış Kalite Kontrol Programı uygulanmakta ve laboratuvarımız, Dış Kalite Kontrol Kuruluşları tarafından sertifikalandırılmaktadır. Dış Kalite Kontrol, laboratuvar sonuçlarının kalitesinin (doğruluk, güvenilebilirlik ve tekrarlanabilirlik), tarafsız dış kuruluşlarca objektif yöntemlerle değerlendirilmesi işlemidir. Dış kalite kontrol programları ile laboratuvarımızın performansı ve verileri diğer laboratuvarlarla karşılaştırılarak değerlendirilmektedir.

1.2.LABORATUVAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Kan alımından önceki etkiler (Analiz öncesi (Preanalitik) Evre):

1.Postürün etkisi: Ayakta duran bir kişide kan hacmi yatan bir kişiye göre 600-700 ml daha azdır. Bu durum kan hacminde %10 civarında azalmayı gösterir. Gerçek neden kanın proteinsiz sıvısının doku arasına geçmesidir. Bu durum plazma hacminde önemli farka neden olur. Buna paralel olarak; enzimler ve protein hormonlar dahil tüm proteinler, proteinlere kısmen bağlı kalsiyum, bilirubin ve proteine bağlı ilaçların konsantrasyonu etkilenir.

2.Egzersizin etkisi: Egzersizin vücut sıvılarının yapılarına etkisi aktivitenin süresi ve yoğunluğu ile ilgilidir. Egzersiz sonunda alınan kan örneklerinde kreatin kinaz (CK) başta olmak üzere aspartat aminotransferaz (AST), laktat dehidrogenaz (LDH), üre, kreatinin, transferrin sonuçlarında yükselmelerin olduğu, kan glukozunun değişimler gösterdiği, plazma renin aktivitesi, aldosteron, büyüme hormonunun (growth hormon) patolojik düzeylere ulaştığı göz önünde bulundurulmalıdır.

3.Hospitalizayon ve immobilizasyon: Birkaç gün yatma sonrası plazma ve ekstrasellüler sıvı hacmi azalır.Bu duruma paralel olarak hematokrit artar. Uzun süreli yatma sonucu sıvı retansiyonu oluşur ve serum protein 0,5g/dL, albumin 0.3 g/dL azalma gösterir. Ayrica kemikten Ca mobilizasyonu ile iyonize kalsiyum artar. Uzayan immobilizasyon plazma kortizonün sirkadiyen değişimini genişletir. Katekolaminleri azaltır.

4.Sirkadiyen değişim: Beden sıvılarının çoğu yapıtaşı gün boyu döngüsel değişim gösterir. Bu değişimlere katkıda bulunan başlıca faktörler postür, aktivite, beslenme, stres, gün ışığı, karanlık, uyku ve uyanıklıktır. Bu döngüsel değişimler oldukça büyük değerlere varabildiğinden numune alma standardizasyonunun iyi denetlenmesi gerekir. Büyüme hormonu uykuya daldıktan kısa süre sonra yükselir. Oysa bazal plazma insülini, sabah ve akşam daha yüksek düzeydedir. ACTH ve kortizol gece saatlerinde minimal düzeydedir. İdrar hacmi ve kreatinin atılımı gece azalır.

Tablo 1: Bazı analitlerin gün içinde gösterdiği değişimler.

Analit	Maksimum Olduğu zaman	Minimum Olduğu zaman	% Günlük Değişim
Kortizol	5:00-8:00	21:00-03:00	180–200
Testosteron	2:00-4:00	20:00-24:00	20-24
TSH	20:00-2:00	07:00-13:00	5-15
T4	8:00-12:00	23:00-03:00	10-20
Prolaktin	5:00-7:00	10:00-12:00	80-100
Demir	14:00-18:00	02:00-04:00	50-70
Potasyum	14:00-16:00	23:00-01:00	5–10

5.Açlık durumu: Açlık kan şekeri düzeyi ve trigliserit ölçümleri gibi bazı testler için istenen bir durum olduğu gibi, laboratuvar işleminin standardizasyonu ve teknikleri açısından numune alımında 10-12 saatlik açlık istenir. Bu durumun 16 saatten uzun olmaması gerekir. Bu durumda özellikle glukoz, bilurubin, trigliserit seviyeleri etkilenmektedir.

6.Besinlerin etkisi: Bazı plazma yapıtaşlarının konsantrasyonu yakın zamanda yenilip içilen besinlerden etkilenir. Bunların içinde kan glukozu, trigliserid, alkalen fosfataz (özellikle intestinal izoenzim) sayılabilir. Fazla protein alımı üre, amonyak ve ürik asit değerlerini etkilemektedir. Ayrıca serumun lipemik olması ölçümler için kullanılan yöntemleri etkileyebilir. Kahve, çay, kola gibi kafein bulunan içecekler, metabolitlerin konsantrasyonu üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bazı testler için özel diyet gerekmektedir (HVA, VMA, Katekolaminler, metanefrinler, gaitada gizli kan aranması).

7.Sigara içme: İçerdiği nikotinden dolayı sigara birçok testi etkiler. Bunların içinde lipidler, hormonlar, vitamin B12, CEA gibi parametreler sayılabilir.

8.Alkol kullanımı: Numune verilmeden en azından son 24 saat içerisinde alkol alınmamalıdır. Ürik asit, trigliserit, laktat yükselebilmektedir. Uzun süreli alkol kullanımında GGT, HDL, MCV değerleri artabilmektedir.

9.İlaçların etkisi: İlaçlar analiz yöntemlerini in vitro etkilediği için in vivo değişimlere de yol açabilirler. Bu durum hastanın doktoru tarafından dikkate alınmalı ve gerekli durumlarda laboratuvar uzmanlarına bilgi vermelidir.

10.Yüksek ateş: Serum hormon düzeyleri yanı sıra lipitler, kalsiyum, ürik asit gibi birçok parametreyi etkiler.

11. Şok ve Travma: Doku hasarına göre birçok değişime yol açabilir.

12.Cinsiyet ve yaşın etkisi: Hastanın yeni doğan, puberte, yetişkin olmasına ve cinsiyete göre çeşitli hormon, enzim, lipidler, elementler gibi birçok parametre değişim gösterir. Örneğin: alkalen fosfataz, kemik büyümesine paralel olarak pubertede en yüksek değerlere ulaşır. Puberteden sonra aktivite azalır. Menstrüel döngü sırasında da kadınların hormon değerleri çok değiştiğinden LH, FSH gibi menstrüel periyotta testler için kan gönderilirken döngü gününün de belirtilmesi unutulmamalıdır. CA-125 normalin 2 katına çıkabilir.