Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015


Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015



Yüklə 288,29 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/9
tarix06.05.2018
ölçüsü288,29 Kb.
#43196
1   2   3   4   5   6   7   8   9

Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015 

 

72 



 

məqaləsində  törəmə  maliyyə  instrumentləri  bazarının  monetar  siyasət  qurumu  üçün 

əhəmiyyətli  məlumat  yükünə  malik  olduğunu  nümayiş  etdirir.  Eyni  qaydada, 

Söderlind  və  Svensson  (1996)  törəmə  alətlər  bazarının  faiz  dərəcələri,  valyuta 

məzənnəsi  və  inflyasiya  gözləntilərinin  əldə  olunmasında  mühüm  rola  malik 

olduğunu  qeyd  edirlər.  2002-ci  ilin  sentyabr  ayında  yaradılan  makroiqtisadi  törəmə 

bazarı  alətlərindən  istifadə  edən  Gürkaynak  və  Volfers  (2006)  bazar  iştirakçıların 

makroiqtisadi  gözləntilərini  öyrənirlər.  Bu  törəmə  alətləri  bazar  iştirakçılarına 

opsiyonlar  almaq  imkanı  verir  və  həmin  alətlərin  gəlirliliyi  pərankəndə  satış,  İQİ, 

işsizlik  kimi  makroiqtisadi  göstəricilərdəki  artıma  bağlanmışdır.  Müəlliflər  göstərir 

ki,  həmin  törəmə  alətlərindən  istifadə  etməklə  bazar  iştirakçılarının  gözləntilərini, 

müxtəlif  iqtisadi  proseslərin  nəticələri  ilə  bağlı  ehtimal  paylanmalarını,  həmçinin 

bazardakı mövcud riski hesablamaq mümkündür. 

Bu gün bir sıra tədqiqatçıların tez-tez müraciət etdiyi və iqtisadçılar arasında kifayət 

qədər  populyar  olan  VIX  indeksi  də  maliyyə  bazarlarında  ticarəti  aparılan 

instrumentlər əsasında hesablanır və bazar iştirakçılarının iqtisadi qeyri-müəyyənliklə 

bağlı  gözləntilərini  əks  etdirir.  VIX  Çikaqo  Opsiyonların  Mübadiləsi  bazarı 

tərəfindən  real-vaxt  rejimində  nəşr  olunur  və  gələcək  30  günlük  S&P500  indeksi 

opsiyonlardan  əldə  edilən  volatilliyi  göstərir.  VIX  indeksinin  yüksəlməsi  bazarda 

qeyri-müəyyənliyin  artdığını,  azalması  isə  bazar  iştirakçılarının  bazardakı  qeyri-

müəyyənlikə bağlı gözləntilərinin aşağı düşdüyünü nümayiş etdirir.     

Təəssüf  ki,  ölkəmizdə  maliyyə  bazarları  zəif  inkişaf  etdiyindən  Mərkəzi  Bank 

maliyyə  bazarı  iştirakçılarının  iqtisadi  gedişatla  bağlı  gözləntilərini,  iqtisadi  qeyri-

müəyyənliyi  və  siyasət  qərarlarının  təsirlərini  ölçə  bilmir.  Xüsusilə,  banklararası 

bazarın  zəif  inkişaf  etməsi  və  müxtəlif  qiymətli  kağızlar  üzrə  təkrar  bazarın 

formalaşmaması  siyasət  qərarlarının  transmissiya  effektini  və  onun  bazar 

iştirakçılarının  gözləntiləri  üzərindəki  təsirlərini  qiymətləndirməyə  imkan  vermir. 

Maliyyə  bazarlarının  inkişafdan  geri  qalması  nəinki  onun  əvəzolunmaz  məlumat 

mənbəyi  kimi  rolunu  azaldır,  hətta  monetar  siyasət  qərarlarının  iqtisadi  agentlərin 

gözləntiləri  üzərindəki  təsirini  minimallaşdırır  (Abdullayev  və  digərləri  (2015)). 

Məlumdur  ki,  müasir  mərkəzi  bankçılıq  daha  çox  bazar  iştirakçılarının  iqtisadi 

gözləntilərinin idarə olunmasına və beləliklə, qarşıya qoyulan hədəflərə effektiv nail 

olunmasına  əsaslanır.  İqtisadi  gözləntiləri  idarə  edə  bilməyən  və  bazarı  siyasət 

qərarlarının  effektivliyinə  inandıra  bilməyən  mərkəzi  bankların  apardığı  siyasətlər, 

əlbəttə  ki,  gözlənilən  nəticəni  verə  bilməz.  Bu  səbəbdən,  ölkə  daxilində  maliyyə 

bazarlarının  inkişaf  etdirilməsi  həm  siyasət  qərarlarının  sürətli  və  effektiv 




Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015 

 

73 



 

transmissiyasını  şərtləndirəcək,  həm  də  maliyyə  bazarlarının  əvəzolunmaz  məlumat 

mənbəyi rolunu püxtələşdirəcəkdir. 

Beynəlxalq  maliyyə  bazarları  bütün  mərkəzi  banklar  kimi  AMB  üçün  də  qiymətli 

məlumat mənbəyidir. Xüsusilə, ölkəmizin xammal ixrac etməsi beynəlxalq bazarlarda 

ticarəti  aparılan  neft  məhsulunun  qiyməti  üzrə  bazar  iştirakçılarının  gözləntilərini 

öyrənilməsi  zərurətini  yaradır.  Neftin  qiymətləri  ilə  bağlı  bazar  iştirakçılarının 

gözləntiləri nəinki xammal ixrac edən ölkələr üçün vacibdir, o, hətta neft idxal edən 

ölkələr üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, İngiltərə Bankı inflyasiya və digər 

makroiqtisadi  göstəricilərlə  bağlı  proqnozlarını  hazırlayarkən  neft  qiymətlərinin 

gələcək  trayektoriyası  kimi  fyuçerslərin  müvafiq  dövr  üzrə  qiymətlərini  əsas  qəbul 

edir (Nikson (2012)). 

Düzdür,  neft  fyuçerslərinin  birbaşa  bazar  gözləntilərini  əks  etdirməsi  məsələsi  ilə 

bağlı tədqiqatçılar arasında ziddiyyətli fikirlər mövcuddur. Bazarda arbitraj imkanının 

olmadığını güman etsək, asanlıqla göstərmək olar ki, neft məhsulu üzrə fyuçerslərin 

qiyməti  bazar  gözləntisi  və  risk  premyumunun  cəminə  bərabərdir.  Bəzi  tədqiqatçılar 

neft  fyuçersləri  üzrə  risk  premyumunun  dövr  ərzində  sabit  qaldığını  və  ya 

dəyişmədiyini  iddia  edirlər  (Çernenko  və  digərləri  (2004)).  Belə  olan  halda, 

fyuçersləri bazar gözləntiləri kimi və ya bazar gözləntilərindəki dəyişmə kimi qəbul 

etmək  olar.  Lakin  bir  sıra  tədqiqatçılar  risk  premyumunun  dövr  ərzində  dəyişdiyini 

göstərirlər.  Məsələn,  Baumeister  və  Kilian  (2015)  risk  premyumunun  dövr  ərzində 

əhəmiyyətli dəyişdiyini qeyd edir və bu səbəbdən, fyuçerslərin bazar gözləntilərinin 

müəyyənləşdirilməsi  üçün  istifadə  edilməsini  düzgün  hesab  etmir.  Oxşar  olaraq, 

Hamilton  və  Vu  (2014)  neft  fyuçersləri  üzrə  risk  premyumunun  2005-ci  ildən 

əhəmiyyətli dəyişdiyini nümayiş etdirirlər. 

Beləliklə,  risk  premyumundan  təmizlənmiş  neft  fyuçerslərini  bazar  gözləntiləri  kimi 

qəbul  etmək  olar.  Bazarın  müxtəlif  dövrlər  ərzində  gözləntilərini  əldə  etmək  üçün 

fyuçerslər bazarı kifayət etsə də, onlar bazarın orta gözləntisini əks etdirəcəkdir. Bir 

çox  hallarda,  siyasət  qurucularına  bazarın  orta  gözləntisi  ilə  yanaşı,  həm  də  bazar 

gözləntilərinin  ehtimal  paylanması  da  lazım  olur.  Neft  qiymət  gözləntiləri  üzrə 

ehtimal  paylanması  bazar  iştirakçılarının  müxtəlif  neft  qiymət  ssenarilərinin 

mümkünlük dərəcəsi ilə bağlı inamını əks etdirir.  

Neft qiymət gözləntiləri üzrə ehtimal paylanmasının əldə olunması neft fyuçerslərinin 

baza  aktiv  kimi  çıxış  etdiyi  opsiyon  kağızlarından  istifadə  edilməklə  əldə  olunur. 

Lakin  opsiyon  qiymətləri  bazar  iştirakçılarının  həm  risk  tərcihlərini,  həm  də 



Yüklə 288,29 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə