Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
Yüklə 288,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
- Şəkil 12.
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
88 Yuxarıdakı iki yanaşmada olduğu kimi, üçüncü yanaşma ilə ehtimal paylanmasının qiymətləndirilməsi əksər dövrlər üçün oxşar nəticələrə gətirib çıxarır. Lakin 2014-cü ilin noyabr ayından başlayaraq bəzi günlərdə neft qiymət gözləntilər ilə bağlı ehtimal paylanmaları ikimodallıq nümayiş etdirir. Xüsusilə, ikimodallıq 2015-ci il üzrə ehtimal paylanmalarının sol qolunda (aşağı qiymətlərdə) qabarıq nəzərə çarpır. Bu fakt bazarda qeyri-müəyyənliyin kəskinləşdiyinə, bazarda neft qiymətlərinin dinamikası ilə bağlı vahid fikrin mövcud olmadığına və qiymətlərin düşəcəyini gözləyənlərin əhəmiyyətli artdığına işarədir (Şəkil 8-9). Şəkil 10-da üçüncü yanaşmadan istifadə etməklə 13 May 2014 – 13 May 2015 tarixləri arasında qiymətləndirilmiş günlük ehtimal paylanmalarından əldə olunan
təsvir olunmuşdur. Hesablanan 90 günlük gözləntilərin orta, median və mod göstəricisi həmin dövrdə azalan neft qiymətlərinə paralel olaraq düşmə tendensiyası nümayiş etdirmişdir. 25% və 75% persentillər üzrə qiymətlərin dinamikasından isə bazar gözləntilərindəki qeyri-müəyyənliyin neft qiymətlərinin enmə trendinə müvafiq olaraq əhəmiyyətli artdığını oxumaq mümkündür. Belə ki, 2014-cü ilin iyun – sentyabr ayları ərzində neft qiymət gözləntilərində enmə müşahidə olunsa da, gözləntilərdəki volatillik nisbətən aşağı olmuşdur. Lakin həmin ilin oktyabr ayından etibarən bazarın neft qiymət gözləntilərindəki qeyri-müəyyənlik də artmağa başlamış, 2015-ci ilin ikinci rübündən etibarən isə persentillər arası fərqdə nisbi azalma meyli müşahidə olunmuşdur. Persentillər arasındakı fərqin dinamikasını tədqiq edərkən nəzərə almaq lazımdır ki, 2014-cü ilin əvvəlində neft qiymət gözləntiləri yüksək olduğundan həmin fərqi faiz hesabı ilə ifadə etmiş olsaq, onda ilin sonuna doğru persentillər arasındakı fərqin əhəmiyyətli ardığını söyləmək olar. Eyni tendensiyanı günlük ehtimal paylanmalarından hesablanmış qiymət gözləntilərinin standard kənarlaşmasından da müşahidə etmək mümkündür. Şəkil 11- dən məlum olur ki, 2014-cü ilin ortasından ilin sonuna doğru gözləntilər üzrə standar kənarlaşma artım trendinə malik olmuş, 2015-ci ilin əvvəlindən isə göstəricinin qiymətində azalma müşahidə edilmişdir. Lakin gözləntilər üzrə qeyri-müəyyənlikdəki azalma tədqiq olunan dövr üzrə ilkin qiymətlərə qayıtmamışdır. Şəkil 12. Ehtimalın “əyilməsi”Şəkil 13. Ehtimalın kurtozisi Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
89
Şəkil 12-13-də müvafiq olaraq bazarın gözləntiləri üzrə ehtimal paylanmasından hesablanmış “əyilmə” 30 və “kurtozis” təsvir olunmuşdur. Ehtimal paylanmasının “əyilməsi” onun mərkəzi momentinin 3-cü dərəcədən qüvvətinin standard kənarlaşmanın kubuna bölünməsi ilə əldə olunur və paylanma simmetrik olub- olmadığını göstərir. “Əyilmənin” qiymətinin sıfır olması, paylanmanın simmetrik, mənfi və müsbət qiymətləri isə paylanmanın müvafiq olaraq mənfi və müsbət “əyilməsinin” mövcud olmasına işarə edir. Əyilmənin dinamikasından aydın olur ki, 2014-cü ilin 4-cü rübünün ortalarına kimi ehtimal paylanmasının müsbət əyilməsi mövcud olmuşdursa, sonrakı dövrlərdə ehtimal paylanması mənfi əyilmə nümayiş etdirmişdir. Başqa sözlə, əgər bazar iştirakçıları 2014-cü ilin 4-cü rübünə kimi neft qiymətlərinin yuxarı qalxacağını (nisbətən ekstrim yüksək qiymət alacağına) gözləyirdilərsə, sonrakı dövrlərdə neft qiymətlərinin daha aşağı qiymət alacağına inanmağa başlamışdılar. Paylanmanın “kurtozisi” isə mərkəzi momentin 4-cü dərəcədən qüvvətinin standard kənarlaşmanın 4-cü dərəcədən qüvvətinə bölünməsi kimi hesablanır. Kurtozis ehtimal paylanmasının qollarının nə dərəcədə “kök” olduğunu nümayiş etdirir – başqa sözlə, ekstrim hadisələrin baş vermə ehtimalını göstərir. Əgər kurtozisin qiyməti yüksəkdirsə, bu zaman ekstrim hadisələrin baş vermə ehtimalının da yüksək olduğu məlum olur. Müvafiq şəkli tədqiq etdikdə kurtozisin dinamikasında nəzərəçarpacaq tendensiyanı aşkarlamaq çətindir. Hadisə təhlili
30 İngilis dilində ehtimal paylanmasının əyilməsi – skewness of distribution Q2-14 Q3-14
Q4-14 Q1-15
Q2-15 Q3-15
-0.6 -0.4
-0.2 0 0.2 0.4 0.6
0.8 1 1.2 Q2-14 Q3-14
Q4-14 Q1-15
Q2-15 Q3-15
2.5 3 3.5 4 4.5
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
90 Növbəti paraqraflarda biz üçüncü metodologiya əsasında iqtisadi siyasət baxımından maraqlı ola biləcək iki mühim hadisəninin neft qiymətləri gözəntilərinə təsirini təhlil edəcəyik. Bu hadisələrdən birincisi 25 Mart 2015-ci ildə tarixində Səudiyyə Ərəbistanın Yəmənə gözlənilməz hava hücumlarına başlaması və ikinci hadisə isə Neft İxrac Edən Ölkələr Təşkilatının (OPEK) 27 Noyabr 2014-cü il tarixindəki 166-cı toplantısı olacaqdır. 31
Şəkil 14-də Səudiyyə Ərəbistanının Yəmənə hava hücumları elan etməsinin neft qiymətgözləntiləri üzərində təsiri əks olunmuşdur. Şəkildə hadisədən əvvəlki (24 Mart 2015) və sonrakı tarixlərdə (26 Mart 2015) neft qiymət gözləntiləri üzrə ehtimal paylanmalarıtəsvir edilmişdir. Asanlıqla müşahidə etmək olar ki, bazarın neft qiymət gözləntiləri üzrə ehtimal paylanması hadisədən əvvəl və hücumun elan edildiyi gündətəxminən eyni qalmış və demək olar ki, dəyişməmişdir. Hadisənin növbəti günü (27 Mart 2015) neft qiymət gözləntiləri yüksəlmiş, yəni ehtimal paylanması sağa tərəf yerini dəyişmişdir. Ehtimal paylanmasının dəyişməsi havahücumları ilə başlayan konfliktin Yəmənin günlük neft istehsalını (təklifini) azaldacağı gözləntiləri ilə bağlıdır. Ehtimal paylanmasının ehtiva etdiyi bir çox informasiyanı müxtəlif statistik göstəricilər vasitəsi ilə daha da işıqlandırmaq mümkündür. Bu baxımdan paylanmada həm riyazi gözləmənin sağa sürüşdüyünü (yüksəldiyini), həmçinin qeyri müəyyənliyin artmasını Cədvəl 2-dən müşahidə edə bilərik. Belə ki, Cədvəl 2-dən riyazi gözləmə $58-dan $61-a və stardart kənarlaşma isə $9.9-dan $10.6-ya yüksəlmişdir.
31 Onu bildirək ki, OPEK-in sonuncu toplantısı bizim məlumat bazamızın zaman intervalına daxil olmadığı üçün sonuncu toplantının təsirini öyrənmək mümkün olmamışdır. Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
91
göstəriciləri
riyazi gözləmə 56.8 57.8
60.2 standart kənarlaşma 9.9 10.1
10.6 əyilmə
0.06 -0.01
-0.06 kurtozis 3.7 3.7
3.7 median
56.9 57.9
60.7 mod
58.6 59.6
62.0 pr25
50.4 51.5
53.9 pr75
63.0 63.8
66.9
27 Noyabr 2014-cü il tarixində baş tutan OPEK-in 166-cı yığıncağının neft qiymətlərinə təsiri Şəkil 15-də göstərilmişdir.Şəkildən aydın olur ki, yığıncağın keçirilməsindən bir gün əvvəl, 26 Noyabr 2014-cü il tarixində, bazar iştirakçıları 90 gün sonraya daha neft qiymətlərinin daha yüksək səviyyədə olacağını gözləyirdilər. Ancaq, neft istehsal edən ölkələrin hasilatı dəyişməz saxlamaq qərarı (gündəlik 30 milyon barrel) gözləntilərin 28 Noyabr 2014-cü il tarixində aşağı düşməsinə səbəb olmuşdur. Şəkil 15. OPEK ölkələrinin 166-cı toplantısı 20 30 40 50 60 70 80 90 100 0 0.005 0.01 0.015
0.02 0.025
0.03 0.035
0.04 0.045
24-Mar-2015 25-Mar-2015 26-Mar-2015 Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
92
Momentlər 26 Noyabr 2014 27 Noyabr 2014 28 Noyabr 2014 riyazi orta 78.1 73.0
70.7 standart kənarlaşma 10.3 9.6
9.9 əyrilik
-0.15 -0.17
-0.07 kurtozis 3.9 4.1
4.1 median
78.5 73.3
70.9 mod
79.0 74.3
71.3 pr25
72.1 67.3
64.9 pr75
84.3 78.9
76.8
Cədvəl 2-də isə yuxarıda ifadə olunan fikirlər statistik momentlərlə göstərilmişdir. Belə ki, 90 gün sonraya neft qiymət gözləntilərinin riyazi gözləməsi 27 Noyabr 2014- cü il tarixində $73.0 ətrafında bərqərar olmasına rəğmən, artıq yığıncaqdan sonra, 28 Noyabr 2014-cü il tarixində $70.7-ə geriləmişdir. Standart kənarlaşmanın kiçikdə olsa artması qeyri-müəyyənliyin artmasına işarə edir. 2014-cü ilin əvvəlki tarixlərində keçirilən yığıncaqların təhlili qiymət gözləntiləri ilə bağlı ehtimal paylanmasının ciddi dəyişmədiyini göstərdiyi 32 halda məhz 166-cı iclasdan sonra gözləntilərin düşdüyünü müşahidə edirik. Bu onunla izah edilə bilər ki, bazar iştirakçıları 2014-cü ilin sonuncu yığıncağında OPEK-in təşkilata üzv ölkələrin kvotasını azaldaraq neft
32 Digər yığıncaqların təhlil nəticələri məqalənin oxunaqlılğını saxlamaq baxımından verilməmişdir. Ancaq soruğu əsasında təqdim edilə bilər. 20 40 60 80 100 120 140
0 0.005
0.01 0.015
0.02 0.025
0.03 0.035
0.04 0.045
0.05
26-Noy-2014 27-Noy-2014 28-Noy-2014
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
93 hasilatını aşağı salacağını və beləliklə, neft qiymətlərini qaldıracağını gözləyirdilər. Aydın olur ki, gözləntilərin özünü doğrultmaması qeyri-müəyyənliyin artmasına səbəb olmuşdur. Bunu 27 Noyabr 2014-cü il tarixindən 28 Noyabr 2014-cü il tarixinə paylanmanın standart kənarlaşmasının artmasından da oxumaq mümkündür.
Araşdırma işində Brent markalı neft məhsulu üzrəAmerika tipli alma (satma) opsiyonlarından istifadə etməklə biz bazarın 90 gün sonraya neft qiymət gözləntiləri üzrə neytral riskli ehtimal paylanmasını hesablayırıq. Bu məqsədlə biz üç fərqli metodologiyaya – qeyri-parametrik, yarı-parametrik və parametrik yanaşmalara müraciət edirik. Tədqiqat işində məqsədbazariştirakçılarının gözləntilərini modelləşdirmək üçün tələb olunan metodolji bazanı təkmilləşdirmək vəmühüm iqtisadi və siyasi proselərlə bağlı hadisə təhlili aparmaqdır. Qiymətləndirmələr göstərir ki, tətbiq edilən metodologiyalaradekvat ehtimal paylanmasınınəldə olunmasına və müxtəlif hadisə təhlili işlərinin aparılmasına imkan verir. Xüsusilə, tədqiqat işinin nəticələri tənzimləyici qurumlar tərəfindən siyasət quruculuğunda istifadə edilə və onların qlobal şoklara qarşı daha çevik tədbirlər görməsinə yardımçı ola bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, mövcud araşdırmabeynəlxalqmaliyyə bazarlarında ticarəti aparılan maliyyə alətlərindən istifadə etməklə aparılmışdır. Düzdür, tədqiqat işi neft qiymət gözləntiləri ilə bağlı qiymətləndirmələri əhatə etsə də, burada istifadə olunan metodologiyalar asanlıqla digər maliyyə bazarlarında, məsələn, beynəlxalq valyuta bazarlarında və ya LIBOR və s. bazarında gözləntiləri öyrənmək üçün də tətbiq oluna bilər. Təəssüf ki, daxili maliyyə bazarları inkişaf etmədiyindən Mərkəzi Bankın siyasət qərarlarının yerli bazar iştirakçılarının gözləntiləri üzərində təsirlərini maliyyə alətlərindən istifadə etməklə öyrənmək mümkün deyil. İlk bölmələrdə də qeyd olunduğu kimi, maliyyə bazarlarının fasiləsiz dəyərli məlumat mənbəyi funksiyasını yerinə yetirməsi üçün onların inkişaf etdirilməsi zəruri şərtdir. Əlbəttə ki, maliyyə bazarları inkişaf etdiyi və qiymətli kağızlar, məsələn, opsiyon kağızları daxili bazarda alınıb-satıldığı təqdirdə yerli bazar iştirakçılarının gözləntilərini modelləşdirmək və iqtisadi siyasətin gözləntilər üzərində təsirini qiymətləndirmək mümkün olacaqdır. Banklararası bazarın formalaşdırılması, müxtəlif məqsədli maliyyə alətlərinin buraxılması, bankların hesabatlılığının artırılması və statistik göstəricilərin
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
94 keyfiyyətinin yüksəldilməsi monetar siyasətin transmissiyasının effektivliyini birmənalı şərtləndirəcəkdir. Yalnız bu halda Mərkəzi Bank bazarın gözləntilərinin düzgün istiqamətdə formalaşmasına və qeyri-müəyyənliyin azaldılmasına təsir edə biləcəkdir. Bu baxımdan apardığımız tədqiqat işinin Mərkəzi Bankın məqbul bazar gözləntilərinin formalaşdırması və proqnozlaşdırması üçün gördüyü işlərə və aldığı tədbirlərə töhfə verəcəyini düşünürük.
Adıgözəlov Şaiq və Hüseynov Salman, 2015, “İnflyasiya hədəflənməsinin əməliyyat çərçivəsi: ölkə təcrübələri AMB üçün nə vəd edir?”, Azərbaycan Mərkəzi Bankı, İşçi məqalə 2/15 Ait-Sahalia, Yacine, and Lo, Andrew W., 1998, “Nonparametric estimation of state-price densities implicit in financial asset prices”, Journal of Finance, Vol. 53/2, pp. 499-547 Bahra, Bhupinder, 1997, “Implied risk-neutral probability density functions from option prices: theory and applications”, Bank of England, WP 66 Bates, David S., 1991, “The crash of 87: was it Expected? The evidence from options market”, Journal of Finance, Vol. 56/3, pp. 1009-1044 Baumeister, Christiane, and Kilian, Lutz, 2015, “A general approach to recovering market expectations from future prices with an application to crude oil”, Bank of Canada, WP Chernenko, Sergey V., and Schwarz, Krista B., and Wright, Jonathan H., “The information content of forward and future prices: market expectations and the price of risk”, Board of Governors of the Federal Reserve System, International Finance Discussion Papers 808 Clews, Roger, Nikolaos Panigrtzoglou, and Proudman, James, 2000, “Recent developments in extracting information from options markets”, Bank of England, Quarterly Bulletin 2000/February Cooper, Neil, 1999, “Testing techniques for estimating implied RNDs form the prices of European- style options”, Bank of England, WP Datta, Deepa D., Londono, Juan M., and Ross, Landon J., 2014, “Generating options-implied probability densities to understand oil market events”, Board of Governors of the Federal Reserve System, International Finance Discussion Papers 1122 Gürkaynak, Refet, and Wolfers, Justin, 2006, “Macroeconomic derivatives: an initial analysis of market-based macro forecasts, uncertainty, and risk”, NBER WP 11929 Hamilton, James D. and Wu, Cynthia J., 2014, “Risk premia in crude oil futures prices”, Journal of International Money and Finance, Vol. 42, pp. 9-37 Hull, John C., 2015, Options, Futures and Other Derivatives, 9 th Edition, Pearson Education Inc. Judd, Kenneth L, 1998, Numerical Methods in Economics, 1 st Edition, MIT Press Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2015
95 Malz, Allan M., 2014, “A simple and reliable way to compute option-based risk-neutral distributions”, Federal Reserve Bank of New York, Staff Report 677 McManus, Des J., 1999, “The information content of interest rate futures options”, Bank of Canada, WP Melick, William R., and Thomas, Charles P., 1997, “Recovering the PDF from option prices: An application to crude oil during the Gulf crisis”, Journal of Financial and Quantitative Analysis, Vol. 32/1, pp. 91-115 Neuhaus, Holger, 1995, “The information content of derivatives for monetary policy: implied volatilities and probabilities”, Deutsche Bundesbank, Economic Research Group Discussion Paper 3/95 Nixon, Dan, and Smith, Tom, 2012, “What can the oil futures curve tell us about the outlook for oil prices”, Bank of England, Quarterly Bulletin 2012/Q1 Soderlind, Paul and Svensson, Lars E.O., 1997, “New Techniques to Extract Market Expectations from Financial Instruments”, Journal of Monetary Economics, Vol. 40, pp. 383-429 Yüklə 288,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|