Mərkəzləşdirilmiş Azarbavcan dövlətinin qurucusu



Yüklə 411,74 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix07.08.2018
ölçüsü411,74 Kb.
#60950


Azjrbaycan tarixi

'  


Mərkəzləşdirilmiş Azarbavcan dövlətinin qurucusu: 

^  


^  

görkamli dövlət xadimi Şah  Ismavıl Xatai 

>

Azərbaycan  xalqınırL  onun  tarix  və  mədəniy- 



yətinin  çoxəsrlik  kökləri  \ardır.  Xalq  öz  tarix- 

inin  və  tarixi  yaddaşmm  vəhdətini  hiss  etdikdə 

onda  özünə  inam.  mənəvi  qüvvə  yaranır.  Öz  et- 

nik  mənşəymi  dərk  etmış  fərdin  həyatı  tarixilikb 

dolğunlaşır,  o,  öz  xalqmın  larixində  baş  vermiş 

bütün  hadisəbrlə,  onım  mədəniyyəti  ilə  bağlılığı 

barədə  düşünməyə,  özünü  ən  azı  bu  tarixin  bir 

hissəsi  kimi  dərk  etməyə  başlayır.  O.  yaradıcı 

şəxsivyəiə çevrilir, "özönün kim o lm a s f . rnənsub 

olduğu  etnosun  keçmişi  ilə  onu  nəyin  baülaması 

barədə düşünməyə başlayır [11].

Qəc  m  və orta  əsrlərə aid  ilk mənbələri  öyrən- 

m ək b   asanlıqla yəqin  etmək olar ki. Azərbaycan 

tarixində  həm  siyasi,  həm  də  mədəni  və  elmi 

sahələrda parlaq şəxsiyyətlər çox olmuşdur.

Xaiqımızm  tarixində  əsrlər  bovu  bütöv  bir 

ölkənin, vahid məkanda yaşayan, eyni  dildə danı- 

şan  və  ümumi  dəyərlərə  şərik  olan  yüzlərlə  nəsli 

və  milyonlarla  insanı  həyata  səsləyən  idcyam 

təcəssüm  etdirən  şəxsiyvətlər  çox  olmuşdur.  Bu 

korifeylərin  mənəvi və praktik  irsi  bəzən  ölkəmiz 

və  xalqımız  ücün  yolgöstərən  ulduz  olmuşdur 

[

11

].



B e b   tarixi  şəxsiyyətlərdən,  korifeybrdən  biri 

də  Şah  İsmayıldır.  Həqiqi  alimlər.  nöfiızlu  tarix- 

çilər  üçün  Şah  İsmayıl  böyük  d ö vb t  xadimi  və 

istedadlı  sərkərdə  olaraq  qalır.  Azərbaycanlılann 

şüurunda isə Şah  İsmayıl Azərbavcan torpaqlannı 

birləşdirmiş,  mərkəzləşdirilmiş  Azərbaycan  döv- 

lətini yaratmış şəxsiyyətdir.

Şah  İsmayıl  Səfəvinin  şəxsiyyətindəcı  söhbət 

düşəndə  həm vətənbrim izin  əksəriyyəti  çox  vaxt 

onun  bioqrafiyasım  və şiəliyi  dövlət  ideologiyası 

səviyyəsinə  çatdırmaqla  bağlı  fəalryyətini  xatır-

latmaqla  kifayətlənir,  bu  addımın  sivasi  məqsəd- 

b rini açıqlamırlar.  Lakin Şah İsmayılın böyük irsi 

qarşısmda bu dnlilbr çox  sönükdür,  çünki  bımlar 

onun  öz  xalqı  qarşısındakı  böyük  xidm ətbrini 

göstərməvə qabil deyildir [11].

Səfəvi  xanədanını  yaradan  ilk Ərdəbil şevxləri

şiəlik  ideyasını  ortaya  atarkən  bu  idevanm  sırf 

dini  örtüvü  altmda  daha  gcniş  və  hətta  müəyyən 

mənada  tamam  başqa  niyyətlər  gizbnirdi.  Tarixi 

kökləri  i b  şiəlik  məglub olm uşlann. m əzlumlann 

ruhuna  yaxın  olduğu  öçun  geniş  k ü tb b ri  özünə 

cəlb etmişdi [2.44].

Böyük təsir gücünə malik olan şiəlik  ideyası ilə 

daha six bağlanmaq məqsədilə Ərdəbil şeyxbri öz 

əcdadlanm  şiəb rin  ilk imami ƏIi i b  və onun həyat 

yoldaşı,  Məhəmməd  peyğəmbərin  qızı  Fatimn 

i b   bağlayır,  İmam  Musa  Kazımın  nəslindən 

olduqlanm   iddia  cdirdilər.  Şiəlivin  bir  məzhəb 

kimi  qəbul  olunması  yalnız  sırf  dini  məqsəd 

daşımırdu  dini  ü n s ü rb rb   bərabər  daha  geniş 

niy y ətb   bağlı  :di.  Bu  niyyət  sünni  məzhəbinə 

mənsub olan  müsəlman  dövlətləri  arasm da onlar- 

dan məflcurəsi və ideologiyası i b  kəskin fərqlənən 

ycni  bir dövlət varatmaq  idi. Əgər Səfəvi şeyxləri 

məhdud  şiə  fanatikbn  olsaydılar  Şevx  Cüneyd 

Ağqoyunlu  padşahı  sQnni  Uzun  Hasənin  bacısı 

Xədicə  bəvim b.  onun  oğ!u  Şeyx  Heydər  davısı 

Uzun  Həsonin  qızı  Aləmşah  bəyimlə  evbnm əzdi 

[2.44-45].

Səfəviliyin  Azərbaycanm  m ənə\i  mühitinə 

gətirdiyi  mübarizlik.  döyüşkənlik  və  mənəvi 

zənginlik  mahiyyətini  dərk  etmək.  həm  də 

Qızılbaşhğm mahiyyətini dərk etməkdir. Lnutmaq 

olmaz  ki, “Azərbaycan  nəinki  sufi  cərəyanlarının 

cəmləşdiyi  ərazi  olmuş.  eyni  zamanda  bəşər

ЩЦР1 

Oarapupisqiur.  2”!

5. 


Semyahr, Ms9 (97)

 

i



■ " 4  

  _______________J




A гэг bay сап tarixi

elminə  sufi  sistemində  özünoməxsusluğu  ilə 

seçilən  "Xürrəm ilik",  ” Hürofilik’\   ~Səfəviyyə' 

kimi  təriqətləri  bəxş  etmişdir.  Bu  təriqətlər 

içərisində  xüsusi  olaraq  seçilmiş  '*Səfəviyyə,'nin 

özülündə  varanan  "Qızılbaşlıq“  hərbi-siyasi-dini 

doklrinanın  hesabma  sufilərin  rəhbərlik  etdiyi 

bir  dövlət  qurulmuşdur.  Tarixdə  hər  bir  siyasi 

m übarizə müəyyən ideologiyaya əsaslandığı  Dçün 

bötün  "qalib  gəlmək  elm i'n in   sonunda  ideoloji 

mahivyət əsas yer tutur.  Bünln bunlar onu gösıərir 

ki.  hər  bir  mübarizə  ideoloji  gücdən  asılıdır.  Bu 

gücü 

nıƏ D Ə vi 



qaynaq kimi də tə s ə w ü r etmək o!ar. 

Əslində.  Şah  İsmavılın  tarixi  yükünü  mənəvi  qa- 

ynaq müəyyənləşdırmişdi. Təsadüfi deyil ki. bütün 

tarixi  qaynac.ar  göcü  Şah  İsmayılın  özündə  vox. 

onun  əsaslandıöı,  mənəvi  güc  aldığı  Səfəviyyə 

təriqətində görürdü.

Şeyx  Cöneydin  və  Şeyx  Hevdərin  sivasi 

m araqlan  şübhəsiz  ki.  dini  m araqlanndan  üstön 

idi.  Şübhə yoxdur ki.  hər iki şeyx Azərbaycam  öz 

hakimiyyətləri  altında birləşdirmək istəyirdilər və 

bu  məqsədlərinə  çatmaq  üçün  şiəlikdən  ideoloji 

silah kimi istifadə edirdilər [13. 2 0 7 :4 .9 9 ,  184].

Orta əsr Azərbaycan tarixşünaslığmm görkəmli 

nömayəndəsi  İsgəndər  bəv  Münşi  şöhrət  və 

qüdrət zirvəsinə qalxan Şeyx Heydər oğlu İsmayıl 

haqqında  y a z ır  “İsma>ıl  azvaşlı  olsa  da.  fəhm 

və  forasətdə.  ağıl  və  bilikdə  elə  təəccüblü  bir 

əlaməti  vardı  ki.  ilk baxışda  dönyanı  idarə eimək 

bacanğı  onun  möbarək  çöhrəsindən  görünür. 

işıqlı  alnından  ilahi  nur  saçılırdı...  Ali  məiyyətin 

müiazimləri  xilafəı  çəməninin  bəzəyi  olan  о 

yeniyetməni  gözəl  etiqad  zülalı  ilə  bəsləyirdilər. 

qeybdən ilham alaraq. onu yüksək şahlıq ünvanı ilə 

adlandınrdılar  və  azyaşlı  oimasına  baxmayaraq. 

mətin əqidə və iradə ilə onu \türşidi-kam il  və şah 

deyə çağınrdılar” [12,78-79].

İsmayıl  Səfəvi  12  yaşmda  olarkən  Səfəvi 

əmirlərinin  və  digər  *ü:k  tayfalannın  dəstəyi 

ilə  öz  əcdadlannın  'başladığı  mübarizə  yohına 

qədəm  qoymuşdur.  Onun  tərəfdarlannın  çıxışı 

i499-cu  ildə  baş  vermişdir.  Əvvəlki  çıxışlardan 

fərqli  olaraq,  bu  dəfə  hərəkat  qısa  müddətdə 

Azərbaycanm  hüdudlanndan 

kənara  yayıldı. 

Səfəvilərin  ilk  çLxışlannın  məqsədi  yalnız  Azər- 

baycanı  birləşdirmək  idisə,  İsmayıl  Səfəvi  və 

onun  tərəfdarlan  bəzi  başqa  ölkələri  də  əhatə 

edəcək  böyük dövlət  yaratmağı  qarara almışdılar. 

Ağqoyunlu və Şirvanşah qoşunlan ilə üç qanlı. la- 

kin m üzəftər döyüşdən sonra,  1501-ci ilda İsmayıl 

Səfəvi  Təbrizə  daxil  olmuş.  özünü Azərbaycanm 

hökm dan  elan  etmişdir.  Yeni  və  eyni  zamanda. 

Azərbaycan tarixində ilk mərkəzləşdirilmiş dövlət

Səfəvilər dövlətı və yabəzi monbələrdədeyildiyi 

kimi.  Qızılbaşlar  dövləd  yaradıldı.  Bundan  son­

ra  Şah  İsmayılın  nəhəng  imperiya  yaratmağa 

yönəlmiş aktiv  siyasi.  hərbi  və  ideoloji  fəalivyəti 

başlanır.  Bu  fəaliyyət  cəsarətlı  işləriə,  çoxsaylı 

risklər.  qurbanlar.  məğlubiyyətlər  və  qələbələrlə 

müşayiət olunurdu  [11].

Səfəvi  dövlətinin  yaranmasmda  əsas  ami! 

həmin dövləti quranlann türk olması, həmin döv- 

lətin  tarixi  Azərbavcan  toф зqlaп nda  meydana 

gəlməsi  və  buradakı  insanlann  “Q ızılbaşlıq'a 

sadiq olmalanydı.

Şah  İsmayılm  ortaya  çıxması  və  Qızılbaş 

dövlətini  yaratması  ilə  Anadolu  lürkm anlan 

öz  soylanndan.  inancmdan  bir  öndərə  sahib 

olmuş  və  onu  bir  xilaskar  hesab  edərək  ona  six 

bağlanmışlar. Dünya tarixində bir liderə bu dərəcə 

bağlılıq öməvi yoxdur.

Fanıq  Süm er  Şah  İsmayıl  haqqında  vazır:

Şah  İsmayılın  müridlərinin  ölüm  daxil  olmaqla 

hər  cür  fədakarlığa  sevə-seva  qatlanm alan.  si­

yasi  dunımun  uygun  olması  bir  həqiqət  olmaqla 

bərabər.  13  yaşmda  hər  tərəfdə  şiddətli  etiraz  ilə 

qarşılana  biləcək  bir  məzhəbi  təmsil  edən  dövlət 

qunnası  onun  doğrudan  da  böyük  şəxsivyət 

olduğunu  göstərməyo  kifayət  edir.  O.  çox  cəsur 

və  intizam  sevər  bir şəxsiyyət  olduğu  kimi.  eyni



Qarapapaqlar,  2015. Sentyahr, .Vs9 (97j

45



Azərbaycan tarixi

zamanda təşkilatçı  və təhsilli  hökmdar idi. Təbriz 

meydanmda bəyləri ilə birlikdə ox aıarkən... ozan- 

lar  qopuz  çalaraq  onun  igidliyini  öyən  nəğmələr 

sö y lə y ird ib r' [ 16,41 ].

Orta  əsrlərdə  xalqımızm  dövbtçilik  tarixində 

Səfəvilər  imperiyası  onun  rəhbərliyi  altmda 

ən  yüksək  mərhələ  kimi  jw ə lk i  və  sonrakı 

Azərbaycan dövbtləri  zəncirində yalnız  bir halqa 

olmuşdur.  Bu  siyasi  qurumlar  bir-birini  əvəz 

etm ək b   və  çoxəsrlik  Azərbaycan  dovlətçiliyinin 

əsasım  formalaşdırmaqla  Azərbaycan  türk  tayfa- 

larını  birləşdirmiş.  d ö v b t quruculuğu ənənələrini. 

idarəçilik  vərdişlərini.  qonşu  xalqlar  haqqmda 

bilikləri  və informasiyanı, onlarla ünsiyyət mexa- 

nizm brini.  hakımiyyətin  çox  vaxt  atadan  oğula 

verilməsi  təcrübəsini  növbəti  nəsillərə ötürm öşbr 

[

11



].

İ.P.Petnışevskı  Şah  İsmayıl  haqqında  danışar- 

kən  onun  istedadlı  səricərdə  olmasını  v əcd b  

vurğulayır:  'M üasirbrinin  üıtıumi  fikrinə  görə 

o,  hərbi  istedada  malik  idi.  Tarixçi  Xondəmir 

İsmayılm  hərb  dühasını  xösusi  tərifləyir.  Tarixçi 

Həsən  Rumlu  qeyd  cdir  ki.  İsmavıl  öz  həyatı 

boyu  beş  böyük  savaş  aparmışdın  1500-cü  ildə 

Cabani  \axm lığında  Şirvanşah  Fərrux  Yəsarla. 

1501-ci ildə Şərurda AöqoyunluƏlvənd ılə,  1503- 

cü  ildə  Almabulağı  yaxmlığmda  Sullan  Nlurad 

Ağqoyunlu  ılə,  1510-cu  ildə  Mərv  yaxınhğında 

özbək  xanı  Məhəmməd  Şcybani  ilə  və  1514-cQ 

ildə Çaldıranda I Sultan Səlim ilə. Bu beş döyüşdən 

ilk  dördü  İsmayılın  parlaq  qələbəsi  və  onun 

düşmənlənnin  tam am ib  darmadağın  cdilməsi  i b  

nəticələnmişdir.  Yalnız  sonuncu  savaşda  İsmayıl 

... ondan asılı olmayan səb əb b r üzündən uduzmuş. 

lakin son nəticədə düşməni geri çəkilməyə məcbur 

edə bilm işdi" [ 14.242;  11].

Azərbaycan  Səfəvilər dövbtinin  və  Şah  İsma- 

yılın  larixinin  gözəl  bilicisi  O.Ə.Əfəndiyev  çox- 

saylı  mənbələrə  əsaslanaraq  yazır:  “S əfə\ilər 

d övbtinin 

tarixi 

Azərbaycan 



xalqınm 

tar- 


ixi  ilə.  onun  sonrakı  emik  konsolidasivası  ilə 

qınlm az  surətdə  bağlıdır.  Azərbaycanın  cənub 

və  şimal  vilayətbrinin  Səfəvilər  dövbtinin  va- 

hid,  nisbətən  m ərkəzbşdirilm iş  hüdudlan  daxi- 

lində  birbşdirilm əsi  bu  vilayəıbrin  keçmişə 

nisbaıən  daha  six  siyasi.  iqtisadi,  mədəni  və  et- 

nik  inteqrasiyasma  zəmin  yaratmışdı.  O nillikbr 

boyu davam etm iş feodal pərakəndəliyindən sonra 

.Azərbaycan XVI əsrdə yenidən özünün dövlət büt- 

övlfiyünü  əldə  etmiş.  iqtisadiyyat  v ə  mədənivyət 

sahəsində  müəyvən  tərəqqivə nail  olmuşdu"  [7.6; 

11

).



İlk  m ənbəbrdə  S əfəv ib r  dovbtinin  banisinə

aid  e d ib n   çoxsaylı  m ülahizəbr  onun  tü rk b rb  

v ə  Azərbaycanla  aynlm az  əlaqəsini  birbaşa 

göstərir.  Şöbhəsiz,  belə  faktlardan  ən  məşhuru 

və  inandıncısı  İsmaytl  Səfəvinin  Şirvandakı 

Gülüsian  qalası  mühasirəyə  alınan  vaxt  dediyi 

sözbrdir.  İsmayıl  aıası  Şeyx  Heydərin  qatili. 

Şirvanşah  Fəm ıx Yəsar üzərində qələbədən sonra 

öz  düşməninin  qüw ələrini  tam am ib  darmadağm 

etmək  üçün  onlann  sığındığı  Gülüstan  qalasını 

mühasirəyə almışdı.  İsgəndər bəy  Muoşi yazır ki. 

İsmayıl Şirvanın ən əlçatmaz istehkamlanndan biri 

olan Gülüstan qalasımn  mühasirəsi  uzandığı  üçön 

böyük  amirləri  yanına  çağınb  dedi:  “Siza  Gül- 

üstan  qalası  lazımdır,  yoxsa  .Azərbaycan  taxtı?". 

.Vlüqəddəs  Səfəvi  xanədanmm  etiqad  sahibbri... 

.Azərbaycan ta x tf' cavabım v erdibr [12,83].

Bu  tarixi  mükalimə bir neçə cəhətdən  əhəmiy- 

yətlidin  ə w ə la   ona  görə  ki.  İsmayılı  erkən 

yaşlanndan  hərbi  yürüşlərə  sövq  edən  ehtirasm 

nədən -  intiqam  hissindənmi, şiə toəssübündənmi 

təkan  almasından  asılı  olmavaraq  bu  məqamda о 

ali məqsədini məhz yeni. qüdrətli d ö \ lət qurmaqda 

görürdü.  İkincisi,  İsmayıl  bu  dövləti  Azərbaycan 

d ö vb ti kimi dərk və bəyan edirdi.  Üçüncüsü. əgər 

1499-cu  ildə  yeddi  müridi  ilə  Gilandan  Ərdəbilə 

hərəkət 

edən 


İsmayıl 

hələ  tərbiyəçibrinin. 

m əsləhətçibnnin  təhrikiylə.  təsınylə  hərəkət 

edirdisə  -  Gülöstan  qaiasının  altında  o,  artıq  öz 

əyanlan  və  əm irbri  qaışısında  möhtəşəm  tarixi 

məqsəd qoyan müstəqil şəxsiyyətdir [2.48].

Həmın  tarixi  məqsədi  həyata  keçirmək  üçön 

İsmayıl  1501-ci  ildə Ağqoyunlu Ə lvənd üzərində 

qəbbədən  sonra  Təbrizə  daxil  olaraq  özünü  şah 

elan  ctdi.  Şeyx  Hevdərin  çata  bilmədiyi  məqsədə 

oglu  İsmayıl  nail  oldu.  Azərbay can  torpağınm 

böyük  bir  qismi  vahid  Qızılbaş  dövbtində 

birləşdirildi.

Nləhz  bu  ycni  yaranmış  dövlətin  qüdrətindən 

qorxuya 

düşmüş 


qonşu 

bökmdarlar 

öz 

həsədlərini,  təlaşlannı.  düşmənçiiiklərini  dini 



şüarlarla  mcydana  atdılar.  “ İslamı  sarsıdan". Av- 

ropa  kafirbrindən  də  təhlükəli  bəla  savdıqlan 

qızılbaşlara  qarşı  fətva  verir.  cihada  çağmrdılar. 

Buna  baxmayaraq,  **şiə  bayrağı  altında  inkişaf 

edən  S əfəv ibr  hərəkatmm  məqsədi  Azərbaycanı 

siyasi  cəhətdən  birləşdirmək  idi"  ki,  qısa  müddət 

ərzində  buna  nail  olundu.  Şah  İsmayılın  ilk 

dövrlərdə  yalnız  .Azərbaycan  torpaqlannı  əhatə 

edən  dövbti  sonrakı  mərhələdə  öz  müridlərinin 

arzulanna  əməl  edərək  bir sıra  başqa  ə ra z ib n   də 



öz dövbtinin torkibinə daxil etdi  [13,228].

Orta ə s rb r Şərqinin böyük bilicisi B.N.Zaxoder 

S əfəvibr  dövbtinın  varanmasında  Azərbaycanm

Qarapapaqlar,  2015



Sentyabr, jYt9 (97)




rolu  mövzusuna  toxunaraq  yazırdı:  “Sosial-iqti- 

sadi  inkişafm  nisbətən  yüksək  piiiəsində  olan 

Azərbaycan  XVI  əsrin  əw əlin d ə  Cənubi  Qafqaz 

və İran arazisində yaranmış geniş d ö v h tin  özəyini 

təşkil  edirdi.  Bu  dövlətə  çoxlu  tayfa  və  xalqlar 

daxil  idi.  lakin  orada  uzun  möddət  Azərbaycan 

feodallan üstüniük təşkil edir. i!k Səfəviləronlann 

hərbi gücünə arxalanırdı" [ 18.558:  11].

Şah  İsmayıl  zəfərdən-zəfərə  gedirdi  və  ta 

Çaldıran döyüşünəqədər məglubiyyət nəolduğunu 

bilmirdi.  O.  müzəflfər.  xoşbəxt  iqballı.  gəncliyinə 

baxmavaraq  siyasi  müdriklivə  malik  bir  şah  idi. 

Şah  Ismayıl  Şərq  cəmiyyətinin  və  islam  dininin 

bütün  ziddiyyətlərini  öz  variığmda  yaşadan  bir 

şəxsiyyət  idi.  Onun  siyasi  fəaliyyətində  dözüm- 

sözlök  və  amansızlıq  məqamlan  da  var.  Lakin 

atasım.  qardaşmı  öldürərək  taxt-taca  sahib  olan 

Sullan  Səlim.  Sultan  Mahmud  xanı  beş  körpə 

oğlu  ilə  birlikdə  qətlə  yetirən  Şeybani  xanla 

müqayisədə  Şah  İsmayılın  siyasi  və  insani  ömür 

yolu təmiz, nəcib və ləkəsizdir [2.54].

Şah  İsmayıl  yalnız  alimənsəblərlə  deyil. 

rəiyyətlə  rəftarında  da  mülayim  və  ədalətl:  idi. 

O.  hətta  hərbi  yürüşlər  zamanı  əsgərlərinin  dinc 

əhalini  inciıməsin.')  belə  imkan  vermirdi  və 

əhaiidən aiınan ərzağm xərcini ödəyırdi  [14,244].

Xalqımızm görkəmli dövlət xadimi Şah İsmayıl 

ana  dilinə  hörməi  edir  və bu  dildə  yazan  şairləri, 

ozonlan se\ ir. onlan himayə edirdi. EIə buna görə 

də. dilınə, vətəninə bağlı el şairləri. aşıqlan da onu 

scvir  və  onun  doğma  dilm ə.  xalqına  bağlılığını 

əsərlərində  tərənnüm  edirdilər.  Onlardan  Şah 

İsmayılla  eyni  dövrdə  yaşamış  və  onu  özünün 

mürşid-i kamili adlandıran Dirili Qurbaninin “Şah 

Xətai"  gəraylısında  “Q oy  var  olsun  türki  zəban. 

Şah  Xətai.  Şah  Xəiai  m isrälarT  [10.53].  onunla 

eyni  dövrdə  yaşamış  Töfeylinin  Şah  İsmayıla 

xitabən 


“Q üm azam , 

vallahi, 

törki-ıacidanm 

tərkini"  [4.311]  deməsi  Şah  İsmayılın  kimliyinin 

bəlli aynası olub. do£ma türk dilinə sevgisinin də 

pariaq təzahürüdür [ 1 ].

Şah  İsmayıl  АгэгЬзусап  diiində  təkcə  gözəl 

şeirlərin. mükəmməl ədəbi abidə olan “Dəhnamə” 

(“On  məktub”)  pocmasınm  müəllifi  deyildi.  O. 

həm  də  dövlət  fərmanlan  imzalayır v ə  beləliklə. 

Azərtxaycan  diüni  dövlət  müstəvisinə.  siyasi 

müstəviyə  keçirmiş  olurdu.  Aldığı  tərbiyəyə  və 

m araqlanna  görə  İsmayıl  qızılbaş  tayfalan  və 

köçəri  əyanlan  ilə  six  bağlı  idi.  O.  yaxşı  təhsil 

görmüşdü.  şair  və  alimlərə  himayədarlıq  edirdi. 

Xətai  təxəllüsu  götürmüş  İsmayıl  öz  vaxtmın 

lanınmış  şairi  idi.  özündən  sonra  şeirlər  toplusu 

(divan) qoyub getmişdir.  Diqqətəlayiq  cəhət  həm

də odur ki, şair olan və özündən sonra divan qoyub 

getmiş Osmanlı  sultanı  I  Səlim yalnız fars dilində 

yazdıgı halda. İsmayıl Azərbaycan dilində yazırdı. 

Təkcə bu fakt bəzi  Qərbi  Avropa tədqiqatçılannın 

İsmayılı  İran  vətənpərvəri  kimi  qələmə  vermək 

cəhdlərinin  nə  qədər  cəfəng  oldufcunu  göstərir. 

Azərbaycan  dili  İsmayılın  ar.a  dili  idi.  onun  və 

ailəsinin  əsas  dayağı  Azərbaycan  köçəriləri  idi. 

onun sarayında azərbaycanca danışırdılar [ 14.242- 

243].


Şah  İsmayıl  bacanqlı  sərkərdə.  hərbi  strateq 

idi.  Ömrünün  lap  erkən  çağlanndan  qazandığı 

zəfərlər  -   onun  özündə  də,  qoşun  başçılannda 

da.  qızılbaş  döyüşçülərində  də bir növ  arxaymlıq 

ruhu.  basılmazlıq,  yenilməzlik  inamı  yaratmışdı. 

Şah  İsmavıl  Şərq  tarixində görkəmli  sərkərdə  və 

dövlət  xadimi  kimi  tanınırdısa,  Azərbaycan  klas- 

sik  poeziyası  xəzinəsində  Xətai  təxəllüslü  şair 

kimi  də  şərəfli  yen  vardır.  Heç  də  ləsadüfi  deyil 

ki. Şah İsmayıl Xətai indiyədək yeddi böyük ələvi 

şairiodən biri sayılır.

Ana  dilinə  qayğı  \ ə   məhəbbətlə  yanaşmağın 

vacibliyi 

İsmayılın 

vəsiyyətində 

də 


əksini 

lapm ışdın  “Mən  həmişə  doğma  torpağm  bir 

parçasını  qızıldan.  ana  dilinin  bir  sözönü  ləl- 

cavahirdən  üstün  tuimuşam.  Qısa ömrümdə  sizin 

üçön  nə  bacardım  elədim.  Ə ldə  qılınc  qələbələr 

qazanaraq.  parçalanmış  Vətəni  biriəşdirməyə 

çalışdım” 

[92:  11 ].

Beləliklə.  Şah  İsmayıl  Xətainin  öz  xalqı 

qarşısında  xidmətləri  həm  də  ondan  ibarətdir  ki, 

o. Azərbaycan  milli  mədəniyyətinin  inkişafı  öçön 

əlverişli  şəraii  yaratmışdır.  onun  hakimiyyətdə 

olduğu 


illər  ölkənin 

orta 


əsrlər  tarixində 

tərəqqi  baxımmdan  ən  önəmli  dövr  sayılır.  O, 

ləkcə  ana  diiində  yaradan  şairbri.  Azərbaycan 

alimlərini. 

incəsənəc 

xadimlərini 

təşviq 

et- 


mirdi.  həm  də  bfltövlükdə  incəsənətin.  elmin 

inkişafına  himavədarlıq  edirdi.  Onun  səyləri 

sayəsində .\zərbaycan  dili  nəinki  fars  dilinin  gü- 

clü təsirindən qurtardı. ham də sonrakı v-üzilliklər 

boyu  onu  Qstələdi.  Azərbaycan  şairlərinin  başqa 

dillərdə  yazıb-yaratması  ənənəsinə birdəfəlik  son 

qoyuldu.  M üasirbrinin  dediyinə  görə.  Şərq  min- 

iatür sənətinin  inkişafmın ən  parlaq  zir\ ələrindən 

biri  məhz  həmin  dövrə  təsadüf edir.  Elm.  sənət 

xiridan  olan  Xətainin  sarayında  yaradıcılıq  üçün 

əlverişli  şəraitdə,  diqqət,  qayğı,  hörmətlə  əhatə 

olunmuş  mühiıdə  böyük  rəssam  Behzad.  h ab d ə 

bir  çox  digər  istedadlı  heykəltəraş.  xənau  mu- 

siqiçi  yaşajırdı.  Hətta  məşum  Çaldıran  döyüşü 

ərəfəsində belə Şah İsmayıl  ilk növbədə.  istedadlı 

rəssam və alimlərə qayğı göstərir. onlan təhlökəsiz



Oarapapaqlar.  2015. Senlyabr, У°9 (97)


Azərbaycan tarixi

>crdə gizlətməyi. qorumağı əmr edirdi  [11].

Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki. Şərq min- 

iatür sənətinin ən parlaq çağlarından biri Səfəvilər 

dövrü  olmuş.  neçə-neçə  istedadlı  nəqqaş.  xəttat. 

musiqiçi.  şair.  alim  Xətaı  sarayında  yaşayıb 

yaratmışdılar.

Ş a h  


İ s m a y ı l m   b ü t ü n  

f ə a l i y y ə t i  

k ı m i .  

d i n i  

d ö z ü m l ü l ü y ü   ( x ö s u s ə n   d ə   ö l k ə n i n  

daxilində 

o l a n  

x r i s t i a n l a r a   m Q n a s i b ə t d ə ) ,   e i ə c ə   d ə   A v T O p a n ın  

x r i s t i a n   ö l k ə l ə r i   i l ə   g e n i ş   d i p l o m a t i k   ə l a q ə l ə r  

q u n n a s ı  

o n u  

s ü l h ü n .  



f i r a v a n l ı ğ m ,  

ö l k ə s i n i n

tərəqqisinin  qeydinə  qalan  müdrik  hökmdar  və 

düşmən  dövlədərə  qarşı  mübarizədə  etibarlı 

müıiəfıqlər  axtanb  tapan  böyuk  diplomat  kimi 

səciyyələndirir.

Səfəvilər  dövlətinin  daha  bir  səciyyəvi  xüsu- 

siyyəti  dövlətçilik  ənənələnnin.  eləcə  də  tole- 

rantlığm.  çoxmədənivyədi,  çoxmıilətli  dövlət 

ənənələrinin  varisliyidir.  Səfəvi  imperiyasmda 

yaşavan  xalqlann  dılləri  bu  günə  qədər  qorunub 

saxlanmışdır  və  eynilə  incəsənət  və  memariıq 

abidəiəri kimi tarixi mirasdır.

Şah  İsmavılm  Azərbavcan  dövlətçiliyi  qar- 

şısındakı  ən  bövük  xidmətlərindən  biri  də 

öz  dövrü  Qçön  xarici  siyasəı  mexanizmlərini 

formalaşdırmasıdır.  Qüdrətli  imperiya  yaradan 

Şah İsmayıl həm də Qərbi 

A v T o p a d a  

Papal ıq. 

F r a n -  

sa.  İspaniya,  Venesiya.  Genuya  və s.  ilə  səmərəli 

qarşılıqlı  mönasıbətlərin  möhkəm  bünövrəsini 

qurmuşdu [11].

Səfə\ ilər dö\ lətı yarandığı gündən qısa müddət 

ərzində  bütün  Yaxm  və  Orta  Şərqdə  qüdrətli 

hərbi-sivasi  amilə  çevrilmişdi.  Özö  də  xalqm 

obrazı  və  siyasətin  mahiyyəti  roövcud  geosiyasi 

reallıqlar və digər ölkələrlə münasibətlərin xarak- 

teri ilə müəvyən olunurdu. Şah fsmayılın yaratdığı

48

Azərbaycan  dövlətçiliyi  Azərbaycan  türklərinin 



dünyagörüşünün  təkamülünə.  о  cümlədən  öz- 

özünü  və  elnosiyasi  məkamn  formalaşmasında 

rolunu venidən qiymətləndirməyə kömək etmişdi. 

Bu,  Şah  İsmayılın  müasirlərinə.  eləcə də gəlacək 

nəsillərə  həm  dövlət  suverenlivi  \ ə   müstəqil- 

liyinı.  həm  də  ideoloji  suverenlik və müstəqilliyı 

möhkəmiətmək  uğnında  mübarizənin  zəruriliyini 

dərk  etməyə  imkan  yaratmışdı.  Onun  dövröndə 

Azərbavcan  türklərinin  baxış.  təsəvvür.  dəvər. 

biriik  sistemi.  maraq  prioritetləri  formalaşmağa 

başlamışdı. 

Azərbaycan 

təkcə 

müstəqil  dövlət  deyildi.  həm  də 



orta  əsrlər dünyasının  sosiomədəni 

və  mədəni  stnıktumnun  müstəqil 

subyekü idi  [11].

Qızılbaş  hərəkatı  öz  sıralanna 

tərəfdarlar  cəlb  etmək  məqsədi 

ilə  əhalinin  böyük  əksəriyyəti 

tərəfindən 

razılıqia 

qarşılanan 

ideyadan  istifadə  eımişdir.  О  vaxt 

şiəlik  əhalinin  yoxsul  təbəqələri 

arasmda yayılmışdı. İ.P.Petruşevskı 

yazır  ki.  'Belə  vəziyyəldə  Şah 

İsm ayıl 

bir 

sıra 


ölkələri 

öz 


hüdudlanna  daxil  edən  bövük 

şiə  məmləkəti  yaratmağa  çalışan 

ardıcıllannm   isıəvini  dəs-təkləmək 

məcbunyyətində  qalırd:"  [14,288]. 

Şah  İsmayıl  Xətai  Azərbaycan  tarixində  ilk  dəfə 

olaraq 


azərbaycanlılann 

bütün 


səviyyələrdə 

(Azərbaycan  diiinin  dövlət  m üəssisələn  və  hərbi 

işdə tətbıqı də daxil olmaqia) Qstün ver mtduğunu 

təsdiq edən dövlət >aratmışdı.

Azərbaycan  hər  zaman  öz  dini  dözümlülüyö 

və tolerantlığı  ilə seçilsə də. bu keyfiyyətlər rəsmi 

siyasət qismində  hərtərəfli  təzahürünü  yahuz Şah 

İsmayılın  hakımiyyətdə  olduğu  ıllərdə  tapmışdı. 

Məhz 

vahid 


siyasi 

məkana 


mənsubluğun 

dərk  ediiməsinin  insanlarda  əmin-amanlıq  və 

öz  ölkəsinə  inam  hissi  doğurması  dövlətin 

ləhlükəsizliyi  və  sabiıliyi  üçün  son  dərəcə  vacib 

idi.

Şah  İsmavıl  şiəliyi  rəsmi  dövlət  dini  etsə  də, 



bu  dinin  himayəsində  olan.  daha  doğnısu  şiəlik- 

dən  başlanğıc  alıb  yayılan  batiniyyə.  hürufi- 

lik.  nöqtəvizm.  əxilik  kimi  fikri  axınlan  qızğın 

rəğbətlə qarşılamış və bədii  yaradıcıhğında da bu 

ideyalan  tərənnüm  etmişdir.  “Hürufi  ideyalan  da 

Səfəvi  ddvlətinin  himayəsində  sərbəst  inkişafa 

imkan  tapmışdı.  XVI  əsrdə  hömfi  şairləri.  təriqət 

üzvlərinin  hamısı  Səfəvilər dövləti  ətrafmda mər- 

kəzləşir  v ə  şiəliklə  uyuşmağa  çalışırdılar...  Orto-



A zərbaycan tarixi

doksal  islam  dininə  nisbətən  sərbəst  olan  şiəlik. 

bütün təriqətlərin  rəğbətini  qazanm ışdr[3,175].

Şah  İsmayıi  Xətai  dövrünü  türk  dünyasmm 

qızıl 

dövTö 


adlandırmaq  olar.  M əhz  Şah  Xətai 

şəxsiyyətinin əzəməti  ilə türk xalq təsəw ü fu, türk 

ürfani mənəviyyatı bu günə qədər də görünməmiş 

bir kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Daha m ütəsəvviüf 

və  arifiərə  mücadilə  verərək.  saray  əxiaqma 

qarşı  çıxaraq.  xalqın  öz dilində.  öz  nıhunda  ilahi 

həqiqətləri  bəyan  etm əyə gərək  vox  idi.  Bu  pros­

es  saravın  özündən  başladı.  Şah  özü  ana  dilində. 

heca  vəznində  şeirlər  yazmağa  başladı.  Özö  saz 

çaldı.  Haqqm  hikmət  və  ürfan  sirbrini  öz  sadə 

və  şirin  dilində  bötön  xalqa  əzbərbtdirdi.  O, 

istəsəydi. klassik üslubda. fars dilində əzəmətli di­

van  bağlava  bilərdi.  Öz  sələfiəri  kimi.  о  da  dərin 

tə s ə w ü f  terminləri.  sufi  istilahlan  ilə dolu  qəsicə 

və  m əsnəvibr  yazardı.  Lakin  o.  bunu  etmədi. 

O.  sübut  etdi  ki.  İlahi  hikmətlərin  ən  dərinlərim, 

ən  qə'lizlərini  sadə  xalqm  dilində  çox  gözəi  bir 

şəkildə  ifadə etmək olar.  O, bunu  şəxsən özü  etdi 

v ə b e b lik b d ə , çoxlanna qol-qanad verərək. iıham 

qaynağı  oldu.  Bu.  çox  möhtəşəm  bir  vəziyyətdir. 

analoqu olmayan bir tarixi dövrdör.  Həqiqətən  də 

tarix buna bənzərini bir daha görmədi  [ 15].

Səfəvffiyin  və  Şah  Xətainin  özünün  şiə  yox. 

məhz  sufı  dönyagörüşöno  sahib  olması  danılmaz 

bir  həqiqətdir.  Şah  Xətai  şəriətin  haram  bildiyi 

saza,  musiqiyə  dənndən  bağlı  idi.  O.  saraymda 

cərvişlərə  xösusi  hücrəb r  ayınr,  zikr-və  başqa 

rimallar  üçün  təkyələr  saxlayırdı.  Üm um iyyətb, 

tü rkb rdə  məzhəbçilikdən  daha  çox  təriqətçiliyin

təsəw üfun  geniş  rəğbət  qazanması  danılmaz 

bir  faktdır.  Bəli.  Səfəvilər  imperiyası  dini  dövlət 

deyildi.  Zahirdə  İslam  üləması  döviət  işlərində 

müəyyən  qədər  iştirak  etsə  də?  bu  dövlətin 

əsasmı  məhz  ürfani  dəyə'rlərə sahib olan tə s ə w ü f 

ideologiyası təşkil edirdi [15].

Şah  İsmayıl  qızılbaşlığm  vahid  ideologıyasmı 

yaratdı. Bu ideologiya bülün Azərbaycan türklərini 

о vaxl öçün  öz ətrafında uğurla bir'əşdirdi  və on- 

lara  nəhəng  ərazidə  siyasi  dominant  statusunu 

əldə saxlamağa imkan verdi.

Azərbaycan xalqının Şah İsmay:lla təkcə böyük 

dövlət  xadimi  kimi  deyil.  həm  də  cəsur.  istedadlı 

sərkərdə,  yüksək  m ənəvi  keyfiyyətbri  həiıa  о 

vaxtlar Azərbaycana  g ə b n   Qərb  diplomatlarmda 

da  heyranlıq  doğuran  şəxsiyyəc  kimi  fəxr etməyə 

tam  haqqı  \ardir.  Biz  onun  sərkərdə  isıedadı 

sayəsində  yaranmış  tarixi  dö\Iətin  varisiənyik. 

e b   bir  dövlətin  ki.  sonralar  ərazisində  bır  sıra 

dö v b tlər yaranmışdır və indi də mövcuddur.

Venesiya  diplomat! 

G.M .Anciolello  onun

haqqında  yazırdı:  “ Şah  İsmayıl  yaraşıqlı,  gözəl 

simalı.  olduqca  cəlbedicidir.  Orta  boyu.  çevik 

vücudu. güclü və  enli çiyinləri  vardtr; solaxaydır. 

Saçlan  san şın d ır  qızılbaş  adətinə  uyğun  olaraq 

yalm z  bığ  saxlayır,  saqqalını  qırxır.  Gc»nc  yaşla- 

nnda  qoçaqlığına  və  cəsarətinə  görə  hər  kəsi 

heyrətbndirirdi.  qızılbaş  əmiriəri  arasmda  harm- 

dan  güclüdür.  Ox  atma  yanşlannda  hadəfdəki  on 

almadan yeddisini vururdıT [8,88;  14.243].

Venesiyalı  tacir  özünün  Şah  İsmayılla  Təbriz- 

dəki  görüşünü  belə xatırlayın  liİndi  onun 



3'  yaşı 

var.  OrtaboyliL olduqca gözəl  və mərd bir kişidir. 

Saqqalmı qırxır, bığ saxlayır.  Ona  qız kimi  vunıl- 

maq  olar.  Solaxav  olsa  da  bötün  əm irbrdən  gö- 

clüdür.  Oxatma  məşqləri  zamanı  adətən  musiqi 

çaldınr.  Rəqsi  çox  sevir  və  rəqqasələr  oynarkən 

ayaqlannı  yerə  döyərək.  İsmayıla  həsr  olunan 

mahnılar da oxuyurlar. O. hər gün ə m ir b rb  oxatma 

yanşlan   keçiımək  üçün  meydana çıxır və həmişə 

də günün qaliblərinə m ükafatlar verir.  Bu yanşlar 

vaxtı  onun  ş-ərəfinə çalıb-oxuyur,  rəqs  edirbr.  Bu 

sufi  öz  təbəələri.  x ü su sib   də  osgərlər  tərəfincən 

Allah  kimi  sevilir  və  pərəstiş  olunıır.  Onun 

əsgərlərindən  bir  ço.xu  dövüşə  yalın  əlb-dəbilqə 

və  zirehsiz  girirlər.  onlar  əmindı’rlər  ki„  İsmayıl 

onlan döyüşdən salamaı çıxaracaq“[ 17.206-207].

İ.P.Petmşevski  bu  söbutlan  ümumiləşdirərək, 

Şah İsmayılın çox gözəl portretini yaradır. О y a z ır 

“ I  Şah  İsmayıl  Xətainin  şəxsiyyəti  müasidəri 

tərəfindən  m üxtəlif  cür  qiymətiəndiriiirdi.  Si­

yasi  və  dini  meylindən  asılı  olaraq,  bəziləri 

onun  haqamda  şövqlə  danışır.  d ig ə rb n   isə  ona 

qatı  nifrət  bəsbyirdilər.  Belə  şəraitdə  mQasirbri 

tərəfindən  Ismayıla  qarşı  qərəzsiz  mönasibət 

gözbm ək.  b e b   bir  münasibətə  rast  gəlmək 

çə'.indir.  Lakin  m üasirlən  onun  hərbi  istedadımn 

etiraf olunmasında yekdildiriər. Tarixçi  Xondəmir

İsmayılm  hərbi  dühasını  xüsusilə  şişirdir_Şah

İsmayılın  böv-ük  dövlət  təşkil  etmək  uğrunda 

fəaliyyəd  və  mülki  idarəçibri  seçmək  bacanğı 

onun  böyük  siyasi  xadim  olduğunu  g ö stərir' 

[14.242].

Bicən"Tarixi-Şah İsmayıl S əfə\i“ salnaməsində 

Şah  İsmayılm  tarixi  şəxsivyəti  haqqmda  yazın 

“O   həzrət  (Şah  İsmayıl-  T.N.)  həyat  və  səltənəti 

zamamnda rəiyyət və əlaltılarla əd ab t və şəfqətlə 

rəftar  edirdi.  Onun  qorxusundan  heç  kəs  xalqın 

üzünə  zülm  qapılannı  aça  bilmazdi.  Ömrü  38 

il.  hakimiyyəti  isə  24  il  çəkdi.  О  h əzrət  döyüş 

meydanında  xəncər  \u ran   aslana.  k e f məclisində 

isə incılər yağdıran buluda bənzəyindi. Səxavətinin 

çoxluğundan  onun  nəzərində  yüksək  əyarlı  qızıl 

ilə  qiymətsiz  daş arasm da  fərq  yox  idi.  Ali  hüm-

Qarapapaqlar,  2015, Sentyabr



Ms9 (97)




A zərbaycan rarixi

mət sahibi oldugundan dünyanın sərxətı belə onun 

bir  günlük  bəxşişinə  çatmazdı.  Buna  görə  də  о 

şəhriyann  xəzinəsi  çox  vaxt  boş  idi.  CK  eiməyi 

çox  sevərdi.  Ə m r  etmişdi  ki,  kim  şir  xəbərini 

gətirsə,  ona  yəhərli  a t   pələng  xəbərini  gətirənə 

isə  vəhərsız  at  verilsin.  O,  həzrət  elm  və  fəzılət 

sahiblərini hərcəhətdən him ayəedirdi və çox gözəl 

şeirlər  yazırdı.  Türkcə  və  farsca divanlan  var...  о 

zamanın əksər şairləri  bu şəhriyann şərafinə çoxlu 

qəsidələr yazmışdır” [6J26].

Şah  İsmayıl  Xəıai  tarixin ən  sərt dönəmlərində 

əqidəsinə.  inamına,  tarixi  kökünə  sadiq  qüdrət 

sahibi  və  zamanın  böyük  hökm darlanndan  bin 

olmuşdur.  Sözün  \ ə   sənətin  ucalığında  mənovi 

gücünə  güvənərək  dayanan  böyük  qüdrət  sahibi 

Şah  İsmayıl  Xətai  həm  də  böyük  dövləı  xadimi 

və  qüdrətli  sərk;>rdə  kimi  500  ildən  çoxdur  ki. 

öz  qalibiyyətinin  təntənəsi  üzərində  dayanaraq 

gələcəyin  insanlannı salamlayır.

Şah İsmayıl  Xətai az yaşamasına. vaxtınm çox- 

unu  dövlət  işlərinə  sərf  etməsinə  baxmayaraq. 

zəngin  və  çoxcəhətli  bir  irs  yaratmışdır.  O.  həm 

ənız.  həm  də  heca  xəznində,  həm  epik.  həm  də 

lirik  janrlarda  qələmini  işlətmiş.  yaddaqalan, 

nümunə,  öm ək  ola  biiən  əsərləri  ilə  Azərbaycan 

ədəbiyyatmı  zənginləşdirmişdir.  Onun  səmimi. 

ürəkdən  qopub  gələn.  zamanın  qarşıya  qo>duğu 

tələblərə cavab kimi meydana çıxan pocziyası çox 

vaxt  siyası-ıctimai  fəaliyyəti  ilə  birləşmişdir.  Bu 

poeziya  gah  qılıncla  bərabər döyöş  meydanlanna 

getmiş.  gah  müdrik  el  agsaqqallarımn.  tənqət 

şeyxinin  öyüdlərinə  çevriimiş,  gah  da  dünyaya 

və  insana  məhəbbətlə  dolu  bir  qəlbin  tnrcümanı 

olmuşdur.  Bu  poeziya  qəhrəmanlığa.  gözəlliyə. 

mənəvi  saflığa  məhəbbətlə.  şərə,  eybəcəriiyə, 

əqidəsizliyə,  dönüklüyə.  sədaqətsizliyə,  cılıziığa 

nifrətlə  doludur.  Bu  poeziya,  hər  şeydən  əvvəl. 

шэпэч i azadlığı təsdiq edir. Dm və şəriətin mənəx i 

əsarətini  bu pocziya qəbul etmir.

Şah  İsmayıl  məğrur,  azad  nkirii,  öz  qüdrədnə 

inanan  bir  sərkərdə.  həqiqət  yolundan  zərrə 

qədər  kənara  çıxmayan  nəcib  insan  idi.  O,  milli 

məniiyimizin  qürur  və  şərəf  tağı  kimi  xalqımız 

qarşısında özünün  tarixi  missiyastm şərəflə yerinə 

yelirərək  Azərbaycanımıza.  dövlətçilik  irsimizə. 

şanlı  lariximizə  öz  adını  əbədi  yazdıraraq. 

millətinin,  dövlətinin  və  ana  dilinin  dünya 

vətəndaşlığmı beş yöz il ə w ə l tasdıq etdirmişdir. O. 

bunu nəyin bahasına və necə etdisə. tarix üçün elə 

də böyük əhamiyyəti yoxdur.  Dəyəri olan odur ki. 

bu gün onun vətəndaşlıq qazandırdığı Azərbaycan 

dövləti,  Azərbaycan  dili  və  Azərbaycan  xalqı 

vardır.


E 3 -------------------------------

'  


^ ~ 1

 

Oarapapaqlar. 



2015



S tn iy a b r. 

( 9   )

MƏNBƏLƏR VƏ ƏDƏBIYYAT:



1.  Abdullaxev  M4  Bayramov  Z.  Azərbaycan 

Safdvl  dövlətinin  ctnik  kimliyi  məsələsinə  bir  baxış. 

//  Re-şpublika  qəzeti  12 dekabr 2012-ci il.

2.  Anar.  Şairin  zəfəri.  .'Şah  İsmayıl  Səfovi.  Bakı. 

1988. s. 41-58.

3. Araslı H. XV-XVI asrlər Azərbaycan ədəbiyyatı. 

/M üxtəsər Azərbaycan ədəbiyvatı tarixi.  Baku  1943, 

s. 267-237.

4.  Л7ЛгЬа\сап  əd əb iy\atı tarixi. с.  I.  Bakı.  1960.

5.  Azərbaycan  tarixi.  Yeddi  cildda,  Üçüncü  cild. 

Baki,  1999.

6.  Əfandiyev  O.Ə.  Salnaməçi  Bican  Şah  Umayıl 

haqqında.  'Şah  İsm a\ıl  Xatai.  Baku  1988, s.  17-28.

7.  Əfəndiyev  O.Ə.  Azərbaycan  S əfə\ilər  d ö\ləti. 

Bakı.  2007.

8.  Giovanni  Mariya  Angiolcllonun  Seyahatnam- 

esi.  /  Seyyahlann  gözüyle  Snltanlar  \ e   Savaşlar. 

Giovanni  Maria  Angiolello-Venedikli  bir  töccar  ve 

Vincenzo  D  Alessandrinin  Seyahatnam eleri.  Çe- 

viri  ve  notlar  Tufan  Giindüz.  ^editepe  Y ayıne\i, 

İstanbul. 2007. s.25-122.

9.  “XətaişünaslıŞa  töhfə**.  Tərtibçi:  Axund  Hacı 

Soltan  H üse\noğlu.  II  kitab.  Baku  1998.

10.  Qurbani.  Tərtibçi,  ön  söz.  qeyd  və  izahların 

müəlliti  prof. Q .K azım o\.  Baku  1990.

11.  Mchdiyev  R.  “Şah  İsma>ıl  Səfəvi ali  məramlı 

tarixi şəxsiyyət kimi**. /Azarbaycan  qəzeti 05 dekabr 

2012-ci U.

12. Münsi İ.T arix-ialəm ara-yiA bbasi. Farscadan 

tərcümanin.  ön  sözün,  ^orhlərin 

göstəricilərin 

müollifləri  AMEA-nın  müxbir  üzxü.  Le.d,  prof. 

Oqtay Əfondivev, t.e.n  Namiq  M osalu Baku 2009.

13. 

Петру шевский 

И.П. 

Госуларс

1

во 



Азербайджана  в 

X X

  в.  /С борник  статей  по 

истории  Азербай.тжана.  Выпуск  1.  Баку.  1949,  с. 

153-213.

14.  Пегруш евский  И.П.  Азербайджан  в  XVI- 

XVII веке. //Сборник статей  по истории Агербай- 

лжана.  Выпуск I. Баку,  1949. с. 225-298 .

15.  Salim  F.  Şah  Xətai  va  Azarbaycan  sufi/m i.  7 

Kaspi  q.weti, 6  may  2013-cü  il.

16.  Sümer  F.  Safevi  devletinin  kurulu>u  ve 

gelişm esinde  Anadolu  türklerinin  rolu.  Ankara. 

1999.

17.  Ycnedikli  bir  tüccarın  seyahatnamesi.  /  

Seyyahlann gözüyle Suitanlar ve Sa\aş!ar. G io\anni 

Maria  Angiolello-N'enedikli  bir  tüccar  \ e   M ncenzo 

D'Alessandrinin  Seyahatnameleri.  Çeviri  ve  notlar 

Tufan  Gündüz. \e d ite p e  Yaymevi,  Istanbul. 2007, s. 

206-207.

18. Всемирная  история, т.  IV.  V|_ 1959.

Yüklə 411,74 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə