Mesozoa: Orthonecitida va Dicymida tiplari: umumiy tavsifi va filogeniyasi

Mesozoa:Orthonecitida va Dicymida tiplari:umumiy tavsifi va filogeniyasi

Reja

• 1. Neodermata taksoni
• 2. Sсhistosoma mansoni
• 3. Jinsiy organlar sistemasi va rivojlanishi
• 4. Monogenetik sо‘rg‘ichlilar (Monogenea) sinfiga umumiy tavsifi

1. Neodermata taksoni

• Agar parazit yassi chuvalchanglarni bir kо‘rgan odam ulurni qandayligini bir umr unitmaydi. Chunki mushukni anal teshigidan chiqayotgan prazit lentasimon chuvalchangni urib (qisqarib-kengayib turuvchi) proglatidlarini yoki sigir jigarida yirik sо‘rg‘ichli joylashgan ayanchli manzarasini esda qolishi qiyin emas. Parazit yassi chuvalchanglarni amaliy ahamiyati shundaki ular iqtisodiy jihatdan о‘ta muhim bо‘lgan yovvoyi va uy hayvonlarini hamda odamgacha zararlydi.

• Birgina trematodalar keltirib chiqaradigan “shistosomoz” kasalligi bilan yer yuzida 300 mln aholi kasallangan. Parazit yassi chuvalchanglar evolyusiya jarayonida turbellariyalarni erkin yashovchi formalaridan “sо‘ruvchi halqum” va yangi belgi – qisman yoki butunlay yangi tipdagi qoplovchi hо‘jayraviy epidermis – “neodermis” yoki endoparazitizmga moslashish uchun butunlay kiprikchalardan ozod bо‘lgan – “tegument” qoplovchi “sinsitial” qavat shakllangan. Neodermata taksoni nomi ham shundan kelib chiqqan. insitial tashqi qavat shakllangan.

2. Sсhistosoma mansoni

• Sсhistosoma mansoni turi Afrika va tropik Amerikada uchraydi. Lichinkasi mollyuskalardan odam terisiga yopishib, teri to’qimaliga o’tadi. Tuxumi ichak venasidan ichakka o’tadi va fekaliy bilan tashqi muhitga chiqadi. Agar tuxum suvga tushsa tezda mirotsidiy lichinka chiqib u molluskalarga o’tadi va serkaliyga aylanadi. Mollyuskadan odamga o’tadi. Odam terisini teshib qonga va qon orqali o’pka, jigar, ichak venasi yoki siydik pufagiga o’tadi. Odamda shistosomatoz kasalligini keltirib chiqaradi. Odamlarni bu kasallik bilan kasallanishi “malyariya “ kabi tarqalishi ko’p uchraydi. Bu kasallik bilan 300 mln aholi kasallangan.

3. Jinsiy organlar sistemasi va rivojlanishi

• Jinsiy organlar sistemasi va rivojlanishi – turbillariyalarning mazkur organlari tipida tuzilgan bo‘lsada – kuchli rivojlangan. U deyarli gavdani hamma qismini egallagan. Xunosa, urug‘lari ikkita urug‘ yo’li naychalari bitta urug‘ chiqarish kanaliga birlashadi. Muskullashgan urug‘ chiqarish kanali tashqariga qayrilib chiqa oladi, (bu qo‘shilish organi - tsirrus) deb ataladi. Urg‘ochilik jinsiy organlari “ootip” deb nomlanuvchi bo‘shliqqa tutashganligi xarakterli. Bitta shoxlangan tuxumdonning yo’li, ikki tomonida joylashgan juda katta va shoxlangan sariqdonlarning naychalari ootipga ochiladi.

• . Ootipdan boshlanadigan bachadon ham jinsiy kloakaga ochilgan. Ootip bo‘shlig‘i atrofida esa tuxum po‘chog‘i (qobig‘i) hosil qiluvchi melis tanachalari bezlar joylashgan. Tuxum ootip bo‘shlig‘ida spermatazoidlar bilan qo‘shilib otalangach, uning atrofida sariqlik (oziq) ho‘jayralari to‘planadi. Shundan so‘ng har bir otalangan tuxum juda qalin-chidamli qobiq bilan o‘ralib, bachadonga o‘tadi. Bachadondan chiqqan tuxum qo‘yidagi migratsiyani xujayin o‘t yo’li orqali, ovqat hazm qilish yo’liga va ahlati orqali suvga tushadi. U suvda ma’lum stadiyani o‘tab tuxum qobig‘i ichida kiprikli lichinka merotsidiy yetishadi, tuxum qobig‘i yorilib merotsidiy suvga suzib chiqadi va bu lichinka oraliq xo‘jayin mollyuska tanasiga o‘tadi. Merotsidiy mollyuskani jigariga boradi va oziqlanib kipriklari yo‘qoladi va sporatsista (kipriksiz) 2 chi lichinkaga aylanadi. Sporatsist tanasida bir qancha tuxumlar yetiladi va

4. Monogenetik sо‘rg‘ichlilar (Monogenea) sinfiga umumiy tavsifi

• Hozirgi vaqtda monogeniyalarning 1100 ga yaqin turi bor. Ular suv umurtqalilar: baliqlar, amfibiyalar va sudralib yuruvchilarda ektoparazitlik qiladi. Bosh qismida bitta so’rg’ichi bor. Tanasining oxirgi qorin tomonida bir nechta so’rg’ichi bo’lgan yopishuvchi diski joylashgan. Bu disk bilan xo’jayini tanasiga mahkam yopishib oladi. Meditsina ahamiyatiga ega emas. Ko‘pchiligi dengiz va chuchuk suv baliqlarning jabrasi va terisida parazitlik qiluvchi bu chuvalchanglar.

• Monogenoidlar – va termatodalar garchi “so‘rg‘ich” deb nomlanuvchi organlari bo‘lishi bilan tashqi tomondan o‘xshash bo‘lsa ham, o‘zlarining tuzilishi va rivojlanishi bilan bir-biridan keskin farq qiladi. Ko‘p so‘rg‘ichlar sinfiga mansub chuvalchanglarning hammasi-ko‘pchilik baliqlarning tashqi organlarida yashovchi ektoparazitlar bo‘lib, har bir turi bir hayvonda yashaydi va ikkilamchi (oraliq) xo‘jayin bo‘lmaydi. Bularning protonefridiya ayirish organlarining teshikchasi tananing bosh tomoniga ochilagn. Hamma ko‘p so‘rg‘ichlilarning lichinkasi ilmoqchali bo‘ladi. Bu jihatdan ular tasmali yassi chuvalchanglarga yaqin turadi. Ko‘rsatilagn tafovutli belgilar asosida ko‘p so‘rg‘ililar so‘nggi yillarda alohida sinf sifatida ajratilga

• ETIBORININGIZ UCHUN RAHMAT