Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 28 hansıların satıĢda mövcudluğu, hansıların nəĢrə hazırlandığı mə- lum olmalıdır . Mövzunun iĢlənməsi analiz edilərkən elmi əsərin spesifikası nəzərə alınaraq, redaktənin nəzəriyyə və təcrübəsində tətbiq edilən ümumi kriteriyalardan istifadə edilməlidir. Redaktor nəĢr üzərində iĢləmək üçün materialının elmiliyini, həqiqiliyini, etibarlılığını, inandırıcılığını, dolğunluğunu, əsərin strukturunu, onun quruluĢu- nun məntiqini, dil-stilistik keyfiyyətlərini qiymətləndirməlidir. Konkret elmi əsərin redaktə metoduna onun janr xüsusiyyətləri, müasir elmin müxtəlif sahələrə ayrılması və s. təsir göstərir. Spe- sifik xüsusiyyətləri baxımından əsərin müxtəlif elm sahələrinə gö- rə redaktəsi fərqləndirilir: təbiət, ictimai, texniki. Elmi əsərin məzmununun əsasını faktlar təĢkil edir. Fakt sö- zü latınca “edilmiĢ”, “baĢ vermiĢ” mənasını ifadə edir. Fakt mate- rialına xüsusi adlar, tarixlər, coğrafi adlar, rəqəmlər, faktlar (görül- müĢ iĢlər, baĢ vermiĢ hadisələr və s. haqqında məlumat), sitatlar daxildir 32 . Elmi fakt obyektiv faktın insan beynindəki inikasıdır. Elmi faktlar nəzəri mühakimələrin əsasını təĢkil edir. Faktlar təd- qiqatın nəticələrini əsaslandırır, alınmıĢ nəticələrin elmi əhəmiy- yətini və onun yeniliyini Ģərtləndirir. Faktlar analiz edilərkən nə- zərə alınmalıdır ki, həqiqi elm gerçək, dəqiq faktların əsasında mövcuddur və inkiĢaf edir. Redaktor nəticə və konsepsiyalar üçün əsas götürülən faktların bunlara verilən metodoloj tələblərə nə də- rəcədə uyğun olduğunu və müəllifin istifadə etdiyi hər cür faktla- rın dəqiqliyini və dürüstlüyünü yoxlamalıdır 33 . Redaktə zamanı elmi əsərin məzmun və forma vahidliyinin həmahəngliyini təmin etmək üçün onun struktur analizi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Əsərin strukturu üzərində iĢ, onun mükəm- məlləĢdirilməsi redaktə prosesində kifayət qədər vacib və məsuliy- yətli iĢdir. Bu proses əsəri dərindən dərk etməyi tələb edir. Əsərin 32 Rüstəmov T. Ədəbi redaktə nəzəriyyəsi və təcrübəsi. Bakı, 1981, s. 71. 33 Мильчин А. Методика редактирования текста. Москва, 1980, s. 169. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 29 strukturu üçün əsas tələb odur ki, material dəqiq plan üzrə Ģərh və izah edilsin. Belə ki, elmi əsərin strukturu tədqiqatın məqsədinə necə nail olunduğunu aydın göstərmək imkanını təmin etməlidir. Bu nöqteyi-nəzərdən elmi nəĢrlərin əsasını təĢkil edən mo- noqrafiya, məqalə, məruzə kimi elmi əsərləri strukturuna görə üç hissəyə ayırmaq olar: giriş, əsas və nəticə. Qeyd olunanlardan hər biri məqsəd, tərtib və məzmun dolğunluğuna malikdir. Girişdə əsasən mövzunun aktuallığı, tədqiqatın məqsədi, təd- qiq tarixi, elmi-metodoloji əsası, mənbələri, əhəmiyyəti, və s. əsaslandırılır. Əsas hissədə problemin öyrənilməsi, tədqiq tarixi, tədqiqat prosesi və bu kimi elmi məsələlər əksini tapır. Əsas hissə informa- siya analizi və sintez əsasında yeni elmi biliklərin formalaĢdırıl- masına xidmət edir. Kitabın mətni hissə, bölmə, fəsil və paraqraf- lara ayrıla bilər. BaĢlığın önündə nömrə, hərf iĢarəsi, cins göstəri- cilərinin qoyulması iki məqsəd daĢıyır: 1. Oxucu üçün müxtəlif pilləli baĢlıqları kəskin Ģəkildə hü- dudlamaq və bir pillənin rubrikasını aydın müəyyənləĢdir- mək. Oxucu baĢlıqlara aid nömrə, hərf və cins iĢarələrinin köməyi ilə bu və ya baĢlığın hansı pilləyə aid olduğunu asanlıqla müəyyənləĢdirir. 2. Mətndə istənilən hissəni, baĢlığı tapmağı asanlaĢdırmaq (baĢlığın sözlərini təkrar etmədən yalnız onun nömrəsini, ya- xud hərf və ya Ģriftin cins iĢarəsini göstərmək yetər) 34 . Nəticədə tədqiqatın məntiqinə uyğun nəticələr çıxarılır, töv- siyələr verilir, gələcək tədqiqatlar üçün istiqamət göstərilir. Əsərin strukturu analiz edilərkən əsərdə məsələlərin dəqiq qoyuluĢu, oxucu ünvanının nəzərə alınıb-alınmadığı, tədqiqatın nəticələrinin necə bölündüyünə fikir vermək lazımdır. Belə ki, struktur məzmunun oxucuya tez, dəqiq, asan çatdırılmasını təmin etməlidir. 34 Vəliyev Ġ. Redaktənin əsasları. – Bakı: 2009, s. 294. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 30 Əsərin müəllif orijinalı redaktor tərəfindən analiz edilərkən onun müxtəlif hissələrinin əhəmiyyəti, mənası və onlar arasındakı əlaqə qiymətləndirilməlidir. Əmin olmaq lazımdır ki, mətn ikinci dərəcəli materiallarla yüklənməyib. Əsas tələblərdən biri də odur ki, material dəqiq plan əsasında ifadə olunsun. Ġfadə planının bü- tünlükdə və ayrı-ayrı hissələrinin qiymətləndirilməsi redaktordan tələb olunur. Elmi əsərin giriĢ, əsas hissə və nəticə kimi bölmələrə ayrılması ilə kifayətlənmək olmaz. Ən azından əsas mətnin fəsillə- rə, bölmələrə, paraqraflara, abzaslara bölünməsinin nə dərəcədə məntiqi olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Rubrika sistemi elmi əsərin daxili strukturunun əyani forması hesab olunur. Müəllif tə- rəfindən tərtib olunmuĢ rubrikasiyanı analiz etmədən qəbul etmək olmaz. Ola bilər ki, müəllifin təqdim etdiyi mündəricatda əsərin məzmunu tam əks olunmasın. Ona görə də redaktor müəllif oriji- nalını oxuyaraq öz planını tərtib etməlidir. Beləliklə, demək olar ki, elmi əsərin strukturu məzmun və ifadə məntiqi ilə sıx bağlıdır. Əsərin əsasını mətn təĢkil edir və əsas informasiya daĢıyıcısı olan mündəricat da ona bağlıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, mətn müfəssəllik, tamlıq, sistemlilik, bağlılıq kimi cəhətlərə malik ol- malıdır. Redaktə zamanı müxtəlif Ģərh metodlarının istifadəsinin məqsədəuyğunluğunu qiymətləndirilməlidir. ġərh əsasən xüsusi- dən ümumiyə – induktiv mühakimə, nəticə metodu, və ya ümumi- dən xüsusiyə – deduktiv mühakimə metodu ilə aparılır 35 . ġərh metodu tədqiqatın predmetinin təbiəti, informasiyanın xarakteri və oxucu ünvanı ilə müəyyən olunur. Elmi əsərlərdə məntiqi və tarixi ifadə metodlarından istifadə edilir. Birinci müəl- lif mühakiməsinin, düĢüncəsinin inkiĢafını, gediĢini izləməyə, el- mi tədqiqatın modelini yaratmağa, bu və ya digər obyekti hərtərəf- 35 Антонова С. и др. Редакторская подготовка изданий: Учебник. – Москва: 2002, 468 с. http://www.hi-edu.ru/e-books2/xbook082/01/index.html Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|