Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÜMMƏTİN REAL HƏYATINDA METODOLOJİ TƏHRİFİN TƏZAHÜRLƏRİ
- Reallığın dərki və ona münasibətdəki zədələnmə forması
27 fərdlərin düşüncəsi ilə bir qrup alimin, dəvətçinin və bütöv cəmiyyətin düşüncəsi arasında böyük fərq vardır. Metodoloji şüur anlayışı yeni deyildir. O, mədəni şahidliyini reallaşdırmaq üçün ümmətin möhtac olduğu ənənəvi məsələdir. Həmçinin, o, metodoloji tələbatları müəyyənləşdirən ideoloji‐əməli xüsusdur. Metodoloji tələbatlar isə davamlı olaraq öyrənilməli, saf‐çürük edilməklə tənqidin süzgəcindən keçirilməlidir. Bu, ona görə zəruridir ki, metodologiyaya dair tədqiqatlar ümumi abı‐hava yaratsın və sonuncunun əsasında müsəlmanların təfəkkürü və metodoloji şüuru formalaşsın. Seyfəddin Əbdülfəttah metodoloji şüurun formalaşması prosesi üçün zəruri olan dörd elementin adını çəkir: a. Metodoloji islam nəzəriyyəçiliyinin metodlarını dərketmə; b. Mövcud Qərb metodologiyasının imkanlarını başa düşüb onları nəzərdən keçirmək; v. Metodoloji tətbiq və islam nəzəriyyəçiliyinin mənbələrinə münasibət şüurunu formalaşdırmaq; q. Metodoloji tətbiqin çətinliklərini nəzərə almaqla onların aradan qaldırılması yolları haqda düşünmək 1 .
əsərlərində nəzəri olaraq qalmamalı, elmi‐ideoloji və təbliği ixtisas sahələrində praktiki metodoloji əməliyyatlar müstəvisinə keçirilməlidir.
1 Seyfəddin Əbdülfəttah. Hövlə əl-mənhəciyyə əl-islamiyyə: müqəddimat və tətbiqat (İslam metodologiyası haqqında: müqəddəm şərtlər və tətbiq sahələri). Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutunun 12-17 noyabr 1998-ci il tarixində Əmmanda (İordaniya) keçirilmiş III İslam Metodologiyası sessiyasının materialları, səh. 5-6.
28
TƏHRİFİN TƏZAHÜRLƏRİ Müsəlmanların bir neçə əsrdir ki, düçar olduqları mədəni geriliyin bir çox səbəbi vardır. Həmçinin, elə amillər də mövcuddur ki, islahatçıların zəhmətlərinə rəğmən, bu geriliyin davamlılığını təmin edir. Bu problem tələb olunan mədəni intibaha səbəb olacaq amillərin yoxluğu şəraitində daha da qəlizləşir. İstər fərdlər halında olsun, istərsə də kollektiv halda – fərqi yoxdur – müasir müsəlman şəxsiyyəti onu iş görməkdən, nailiyyətlərə imza atmaqdan məhrum etmiş “təhriflər”in (zədələnmələrin) əsirinə çevrilmişdir. Yəqin ki, bu şəxsiyyətin ideoloji (fikri) və psixoloji baxımdan məruz qaldığı zədələnmələr arasında fərq qoymağımız münasib olardı. İdeoloji zədələnmələr müsəlmanların dünya, həyat və insan haqda olan təsəvvürlərini formalaşdıran kompleks dünyagörüşü formasına münasibətdə özünü göstərir. Bu dünyagörüşü bir neçə istiqamət üzrə dolaşıqlığa, acizliyə və naqisliyə düçar olmuşdur. Psixoloji təhriflərə isə iradə zəifliyi, təşəbbüskarsızlıq və cəsarətsizlik daxildir. Deməli, müasir müsəlman şəxsiyyətinin formalaşmasındakı təhriflər iki istiqamətdə özünü göstərir: a. Kompleks dünyagörüşü formasında ifadə olunan ideoloji istiqamət b. İradə zəifliyində ifadə olunan psixoloji istiqamət. Zədələnmə formalarına bu iki istiqamət üzrə nəzər yetirmək və onları sanballı təhlili tədqiqata cəlb etmək faydalı olardı. Ancaq fərd, kollektiv və ümmət səviyyəsində müsəlmanların əziyyət çəkdikləri digər bir zədələnmə növü də vardır: bu növ zədələnmə müsəlman şəxsiyyətinin məlum iki tərəfi ilə əlaqəlidir və o, fəhm, şüur və praktika məsələlərində müsəlmanların düşüncə metodunda özünü göstərir. Yəni, bu, metodoloji zədələnmədir (təhrifdir). Bu zədələnmə forması ideyanı reallığa çevirmə və ya zehni qənaətlərdən həyat praktikasına keçmə prosesi ilə sıx bağlıdır. Heç bir şübhə yoxdur ki, real şəraitdə ideya və fikirləri praktiki müstəviyə çıxaran münasib üsullar mövcud olmadıqca onlar həqiqi dəyərə sahib olmur. Metodoloji zədələnmənin təhlükəsi ondadır ki, gözəl ideyaların müəllifləri onları real təcrübəyə təqdim etmədə və sağlam metodla onları “ələk”dən keçirmədə aciz olduqları vaxt bu fikir
29 və ideyalar əhəmiyyətsiz şeylərə çevrilir. Bəlkə də zədələnmə təkcə bu kimi acizliklə məhdudlaşmır; o, həmçinin, elə yanlış ideyaların doğmasına səbəb olur ki, bu ideyalar da öz növbəsində insanların onları lazımınca dərk edib qəbul etmələrinə maneə törədir. Aşağıda metodoloji zədələnmənin xüsusi təzahür formaları göstərilmişdir 1 : 1.Reallığın dərki və ona münasibətdəki zədələnmə halı 2.Səbəblərin nəticələrlə əlaqələndirilməsi zamanı ortaya çıxan zədələnmə forması 3.Bütöv və ətraflı yanaşma ilə əlaqədar zədələnmə forması və s.
təbiət və insan reallığına münasibətdə və onları dərk etmədəki üsullarla bağlı zədələnmə növüdür. Bu hal daha çox özünü reallığa laqeyd münasibət bəsləyib reallıqdan xali sırf zehni təsəvvürlərə etimadda göstərir. Qeyri‐real sırf zehni təsəvvürlərə etimad isə ya yunan fəlsəfəsinə əsaslanan rasional mücərrədləşmədən, ya da qnostik metodun mücərrədləşməsindən irəli gəlmişdir. Qurani‐Kərim insan ağlını belə mücərrədləşmədən xilas edərək, dünyanı və insan gerçəkliyini real şəkildə dərk etməyə yönəltmişdir. Dünya və insanlar haqqındakı ayələr insan ağlının özünə bilik və hidayət, eləcə də dərketmə mənbəyi hesab etdiyi reallıq formalarını ifadə edir. Reallığa qarşı laqeydlik bəzən həyat gerçəkliyinə və insanın ictimai tələbatlarına etinasız yanaşan dini asketizmdə, bəzən də ziyalı sinfinin təcrid olunması və ümumi qayğılardan uzaq olması səbəbi ilə ictimai reallığın geniş sektorlarına bivec yanaşan sosial asketizmdə özünü göstərir. Habelə, “reallıq asketizmi” adlandırılan tərki‐dünyalıq növü də məlum laqeydliyi formalaşdıran amillərdəndir. Sonuncunun formalaşmasında isə real problemlərin həllinin əlçatmaz olması və nümayəndələrinin küfrdə günahlandırılmağa və zorakılığa məruz qalmaları səbəbindən reallığın islah edilməsində ümidsizliyə qapılmaları rol oynamışdır. Reallığa bu cür etinasız yanaşma onun dərk edilməsində təcrübəsizliyə, təcrübəsizlik isə ona doğru olmayan münasibətə səbəb olmuşdur. Bu məqamda qərblilərin öz mədəniyyətlərini uğurla
1 Əbdülməcid ən-Nəccar. Əvamil əş-şühud əl-həzari (Mədəni şahidlik amilləri). Cild II. Beyrut, “Dar əl- Qərb əl-islami” nəşriyyatı, 1999, səh. 39-71. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|