Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tapşırıq
- Praktik məşğələ ‐ müzakirə
32 zaman elə güman edilir ki, Allah əməllərin yeganə törədicisidir və buna görə də səbəblərə güvənmək etiqada ziddir. Eləcə də zənn edilir ki, nəticələr səbəb və müqəddəm şərtlərin “məhsul”u deyildir və onlar yalnız Allahdandır; bu da öz növbəsində nəticələrə görə cavabdehlik hissini öldürür. Həmçinin, səbəbləri nəticələr daxilində yeganə “funksioner” hesab edib ilahi fəaliyyəti rədd etməklə məsələnin “qeyb” tərəfini nəzərə almamaq da metodoloji zədələnmənin bir təzahürüdür. Sözügedən zədələnmə növü təbiətin və cəmiyyətin təzahürlərinə münasibətdə səbəblərə etinasız yanaşma zəifliyinin, təhlildə, təsnif və sistemləşdirmədəki məntiqi ardıcıllıqlarda təmsil olunan tədqiqat şüurunun zəifliyini göstərən “simptom”dur. Məntiqi ardıcıllığa əsaslanan tədqiqat şüuru hər hansı bir problemin müxtəlif tərəfləri arasındakı səbəbiyyət əlaqəsinin müəyyənləşdirilməsinə kömək edir. Bu da öz növbəsində doğru fəhmə və həllə imkan yaradır.
sağlam metodologiya tələb edir ki, hər hansı bir problemə baxış aidiyyəti və ətraflı olmalıdır. Belə olan təqdirdə problemin müəyyən tərəflərini həm öz aralarında, həm də başqa oxşar tərəflərlə əlaqələndirmək mümkün olacaqdır. Bu cür münasibətin sayəsində tədqiqatçı ümuma onun detalları çərçivəsində baxır, problemin xüsusiyyətlərinə müxtəlif nöqteyi‐nəzərlərdən yanaşır, nəticələri düzgün qiymətləndirir. Hər hansı bir problemə islam baxımından münasibət metodologiyasının ətraflılıq xüsusiyyəti qeyb aləmi ilə görünən dünyanı, xeyirlə şəri, işin reallığı ilə nəticələrin nəzərə alınmasını, yerli gerçəkliklə onu çulğalayan təcili və sonrakı nəticələri bir‐birinə uyğunlaşdırır. Bu sayaq zədələnmə problemin yalnız bir tərəfini nəzərə alan naqis münasibətdən doğur. Bəzən isə dar çərçivədə və məhdud informasiya əsasında həqiqət axtarışına çıxmaq və ənənəvi mədəni irslə kifayətlənib yenilikləri nəzərə almamaq məlum növ zədələnməyə səbəb olur. Mədəni irsə dar münasibət o deməkdir ki, fiqhlə bağlı məsələlər nəzərə alındığı halda Quranda və Sünnədəki təsisetmə mənbələrinə etinasızlıq göstərilir. Dini mətnlər və törəmə məsələlər (füruat) öyrənilir, varlıq aləmi, güzəranlıq və yaşayış məsələlərində tətbiq və yolgöstərənlik unudulur. Yalnız bir məzhəbdən yapışılır, daha dərin 33 fəhmə, dinə və məqsədlərinə dair geniş təsəvvürə malik digər məzhəblər yaddan çıxır. Zaman anlayışına dar çərçivədə münasibət də naqis və qəbuledilməz məsələdir. Dinin hökmlərindən biri tətbiq edilərkən zaman anlayışına geniş mənada toxunmaq lazımdır. Hökmün tətbiqi zamanı ibrət götürülsün deyə keçmişə, hökmlə bağlı problemlər həll edilsin deyə hal‐hazıra, hökmün nəticələri bəlli olsun deyə gələcəyə nəzər salmaq olduqca zəruridir. Yəqin ki, bu məsələdə diqqəti ən çox cəlb edən cəhət gələcəyi hissetmə və planlaşdırmada onun tələblərini qiymətləndirə bilməmə acizliyidir. Əslində, ictihad zaman kəsimlərini bir‐biri ilə əlaqələndirilməsi deməkdir. İctihadda zaman məfhumunun fövqündə duran vəhydən də istifadə edilir ki, yeniliklərin həlli mümkün olsun. Həmçinin, bu zaman əvvəlki nəsillərin ictihadları, indiki həll yolunun gələcəkdə hansı nəticələr verəcəyi nəzəri alınır. Problemlərə dair hökmlərin qiymətləndirilməsi üçün həmin problemlərə dar yanaşmaq və onların naqis tədqiqi özü də məlum zədələnmə növündəndir. Bu, problemlərin təhlili ilə yanaşı, real imkanlar və tələbatlar prizmasında onlara dair hökmlərin və prioritetlərin müəyyənləşdirilməsinin əqli yanaşma zədələnməsidir. Dinin ana məsələlərini, dəvətin və reallığın tələblərini nəzərə almadan əxlaqa və davranışa dair ayrı‐ayrı halların məqamını yüksəltməklə yalnız onlardan yapışmaq və onları dəvət və əməldə məhəkdaşı hesab etmək böyük səhvdir. Bu, dinin ana məsələlərinə və dəvətin özünə zərər vurur. Bəzi fərdlərin və qrupların mühüm hesab etdikləri məsələlərdən bərk yapışması parçalanmaya və ixtilafa səbəb olur; bəzi törəmə məsələlərin (füruat) müəyyənləşdirilməsi ixtilaf alovunu qızışdırır; bəzi fəaliyyət vasitələrinə dair ictihadlar müsəlmanların vəhdəti, ümmətin tərəqqisi və dinin şanının ucaldılması üçün cəhdlərin birləşdirilməsi kimi əhəmiyyətli məsələləri heç edir.
dair bir nümunə söyləyin. İzah edin ki, ona hərtərəfli şəkildə necə münasibət bəslənilməlidir?
Bütöv və hərtərəfli baxışın yoxluğundan irəli gələn bu zədələnmə halları ölçüsünə və əhəmiyyətinə görə şeylərin həqiqi qiymət‐ ləndirilməsinə əngəl törədir; cüzi və əhəmiyyətsiz olan şeylər 34 əhəmiyyətli və bütöv şeylər kimi nəzərdən keçirilir. Kompleks münasibətin xüsusiyyətlərindən hesab edilən müqayisə metodundan qiymətləndirmə zamanı istifadə edilmədikdə əşya və hadisələrin tarazlaşdırılmasında problemlər yaranır. Müqayisə ona görə lazımdır ki, ən mühümlə mühüm olan, zərərli ilə ən zərərli olan, faydalı ilə ən faydalı olan bir‐birindən fərqlənsin. Eləcə də müqayisə aparılmadıqda əhəmiyyət və ümmətin mənafeyi baxımından ən vacib olan məsələlərin müəyyənləşdirilməsində çətinliklər ortaya çıxır, prioritetlərə münasi‐ bətdə savadsızlıq baş alıb‐gedir. Özlərinin ideoloji və əməli reallıqlarında müsəlmanların gerçəklik, səbəbiyyət və hərtərəflilik prinsiplərini dərk etmədə yol verdikləri metodoloji səhvlər tələb olunan mədəni islam intibahına əngəl törədən mühüm maneələrdir.
Müzakirə iştirakçıları dörd qrupa bölünürlər: Birinci qrup reallığın dərki və ona münasibətdəki metodoloji zədələnmə formasını müzakirə edir və ona dair 6 misal gətirir. İkinci qrup səbəblərin nəticələrlə əlaqələndirilməsi zamanı ortaya çıxan metodoloji zədələnmə halını müzakirə edir və 6 misal gətirir. Üçüncü qrup bütöv və ətraflı yanaşma ilə əlaqədar metodoloji zədələnmə formasını müzakirə edir və altı misal gətirir. Dördüncü qrup isə yuxarıdakı üç zədələnmə növündən savayı digər zədələnmələrə aid üç təzahür forması göstərir və hər bir zədələnmə növü ilə əlaqədar iki misal gətirir.
Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|