Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
46 bütövlük əlamətlərinə gəlincə, Ülvani onları struktur bütövlüyü deyil, mövzulararası bütövlük hesab edir.
arasında nə kimi fərq vardır? Fikrinizi iki misal əsasında izah edin.
Yəqin ki, metodologiyanın öyrənilməsini zəruri edən səbəb‐ lərdən biri də həmin terminin özünün qeyri‐dəqiqliyi və müasir istifadədə müxtəlif semantikliyə malik olmasıdır. “Metod” və “metodologiya” anlayışlarına sirayət edən bu qeyri‐dəqiqlik və yanlışlıq klassik dövrün müsəlman mütəfəkkirlərinin bəzi əsərlərində də özünü büruzə verir 1 . Məlum məfhumların qeyri‐dəqiqliyi, həmçinin, sözügedən kəlmələrin işləndiyi müxtəlif mənalarda da öz əksini tapıb. Belə ki, bəzən “metod” və “metodologiya” məfhumlarının mənası biliyin əldə edilməsi üçün idrak vasitələri olan analogiya (qiyas), induksiya (istiqra) və deduksiya (istinbat) kimi elmi‐məntiqi əməliyyatlarla məhdud‐ laşdırılır. Bəzən də sözügedən anlayışlarla araşdırma mərhələləri ərzində tədqiqatçının istifadə etdiyi praktik icra vasitələrinin və ardıcıllıqlarının məcmuyu nəzərdə tutulur. “Metod” terminini bu və ya digər tədqiqat çərçivəsində obyektiv problemlərin ortaya qoyulması üsulu kimi də nəzərdən keçirənlər vardır. Belə olan halda bu üsul ondan istifadə edən tədqiqatçının gizli ideoloji və nəzəri məqsədindən xəbər verən xüsus kimi başa düşülür. Bəzən isə islam metodologiyasına fiqh, hədis, təfsir və digər islam elmlərinə münasibət forması kimi nəzər salırlar. Bu metodologiyanın tarixinə nəzər saldıqda görürük ki, fundamentalistlər, mütəkəllim və qrammatiklər islamla üst‐üstə düşməyən metodlara sahib olmuşlar
2 .
Bu layihəyə mühafizəkar münasibət bəsləyənlər onun
metodologiya probleminə olan böyük marağını tənqid edirlər. Biz burada həmin mühafizəkarların metodologiyanın tədqiqinin əhəmiy‐ yətinə bəslədikləri iki münasibət formasına toxunmaqla kifayət‐ lənəcəyik. Hesab edirik ki, bu, daxildən, içdən, müsəlmanların öz
1 Həsən Əbdülhəmid Əbdürrəhman. əl-Mənhəc fin-nəsəq əl-fiqhi əl-islami (İslam fiqhi sistemində metod). “əl-Mənhəciyyə əl-islamiyyə vəl-ülum ən-nəfsiyyə vət-tərbəviyyə” (İslam metodologiyası və psixoloji-pedaqoji elmlər) kitabından. ət-Təyyib Zeynəlabidinin redaktəsi ilə. Herinden, “Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutu”nun nəşrləri. 1-ci nəşr. Cild II. 1992, səh. 103-177. 2 Yenə orada, səh. 106-107. 47 aralarından gələn tənqiddir. Digər münasibət formaları haqda təfsilatlı danışmaq isə başqa söhbətin mövzusudur 1 . Birinci münasibət mərhum Fəzlürrəhmanın münasibətidir. O, məfkurənin islamlaşdırılması məsələsinə münasibət bildirərkən insanın düşüncə metodunu və biliyin yaranması mexanizmini özünəməxsus şəkildə izah edir; alim hesab edir ki, biliyin yaranması elə bir qeyri‐dəqiq üsulla baş verir ki, onu öyrənmək mümkün deyildir. Biliyin istehsal edilməsi ilə əlaqədar bəzi filosofların söz açdıqları üsullar isə təsviri olub real deyildir. Mühüm olanı mütəfəkkirlərin formalaşmasıdır. Onların nə ilə, hansı yolla fikirləşməsinə lüzum yoxdur. Əsas olanı budur ki, zehinlər formalaşsın. Onların necə düşünməsi isə mühüm deyildir. Hər bir halda tələb olunur ki, alim və mütəfəkkirlər eyni vaxtda həm Müsəlman həm də Qərb düşüncə mirasının tənqidi təhlilini apara bilsinlər. Elmin özünə deyil, məhz alimlərə diqqətin yetirilməsi ondan irəli gəlir ki, elmin islamlaşdırılması üçün mexaniki yol mövcud deyildir. Əgər insana Quranın münasib bildiyi yolla getmək müyəssər olarsa, biliyin istehsal edilməsi mərhələsi başlayar. Bu zaman isə insan İslam və Qərb irsini qiymətləndirə, saf‐çürük edə biləcəkdir 2 . Mübahisəsiz demək mümkündür ki, məfkurənin (eləcə də biliyin) islamlaşdırılması tarixi islam irsini və müasir Qərb mirasını təhliletmə qabiliyyətinə imkan verən düşüncə metodologiyası tələb edir. Müasir islam alimlərinin bu qabiliyyətə sahib olmaları olduqca zəruridir. Elə isə onları məlum metodologiya üzrə təlimləndirmək lazımdır ki, müstəqil və yaradıcı tənqidi‐analitik düşüncə bacarığına malik olsunlar. Müsəlman zehniyyətini tənqid və yaradıcılıq qabiliyyəti ilə təmin etmədikcə məfkurənin islamlaşdırılmasını təfsilatı ilə reallaşdırmaq mümkün deyildir. Fəzlürrəhmanın elmin deyil, alimlərin islamlaşdırılmasının zəruriliyinə çağırması məntiqidir. Çünki elmi istehsal edənlər alimlərin özləridir. Mütəfəkkirlər də ideya və fikirlərin istehsalçısıdırlar. Əgər tələb olunan faydalı və mühüm fikirlər ortaya atılmazsa, bütün bunların mənası yoxdur. Əgər mütəfəkkir tələb olunan fikrin sağlam meyarlarını və onu əldəetmə metodologiyasını öyrənməzsə, həmin fikri necə istehsal edə bilər axı? Eləcə də zehinlər müəyyən qəliblərə salınacaq “əşyalar”
1 Fəthi Məlkavi. Hivarat islamiyyə əl-mə`rifə (Məfkurənin islamlaşdırılması haqda söhbətlər). “İslamiyyə əl-mə`rifə” jurnalı, № 26, 2001, səh. 99-135. 2 Rahman, Fazlur. Islamization of Knowledge: A Response American Journal of Islamic Sciences AJISS, 5(1) 1988. p. 3-11. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|