Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
48 deyildir. Onlar müxtəlif istiqamətlər üzrə emal edilən bacarıqlardır. Və biz məhz zehnimizlə bu və ya digər istiqaməti tutub gedirik. Elə isə alimlərin islamlaşdırılması prosesindən qabaq və bu proses zamanı eyni məqsədlə ortaya atılmış metodologiyaya əsaslanmaq məntiqidir. Bu metodologiya vasitəsilə alimləri elm və bilik istehsalı üzrə təlimləndirmək olar. Bu zaman bilik elə bir çərçivədə hasil edilməlidir ki, həmin çərçivə müxtəlif metodlar baxımından islamın prinsip və məqsədləri ilə səsləşsin. Müxtəlif metodlar dedikdə burada söhbət təsdiq, professional rasional yanaşma, bilikləri ifadəetmə, onları nisbi və mütləq və ya varlıq aləmi və vəhy meyarları əsasında formalaşdırma, bəşəriyyətin xidmətinə vermə metodları nəzərdə tutulur. İkinci münasibət formasına gəlincə, bu, professor Məhəmməd Səid Ramazan əl‐Butinin mövqeyidir 1 . Alim metodologiyanın zəruriliyi və metodoloji təfəkkürün mühümlüyü fikri ilə razılaşır və bildirir ki, bilik yolu ilə addımlama və insan təfəkkürünü qidalandırma mərhələlərinin müəyyən tərtibata ehtiyacı vardır. Bu da öz növbəsində “bilik metodu” adlandırılan müəyyən nizamlılığa riayətkarlığı zəruri edir. Ramazan əl‐Buti hesab edir ki, metodologiya problemi müasir islam düşüncəsinin problemi deyildir. Çünki mütəfəkkirə görə, metod sabit mahiyyət olub yaradıcı fəaliyyət hesab olunmur. Biliyə və kəşfə tabe olan sabit xarici aləmə malik həqiqət onun mütləq ölçüsü sayıla bilməz. O da özlüyündə mövcud olan digər sabit maddi mahiyyətlər kimidir. Metod hər hansı bir fikri tərəqqiyə və ya yaradıcı cəhdə tabe olmur. Əgər metoda ehtiyac yaranarsa, bu da öz növbəsində onu ölçəcək digər metod və tərəzi tələb edər. Beləliklə, biz metodlardan ibarət sonsuz silsilə bataqlığına düşərik ki, bu da düşüncəni azdıracaq qüsurdur. Ancaq buna baxmayaraq, Ramazan əl‐Buti bildirir ki, müsəlman alimlərinin Aristotel məntiqinə hədsiz ehtiyacı olmuşdur. “Yəqinliklə məlumdur ki, dövründən asılı olmayaraq biliyə dair hərtərəfli bir metodu öyrənməyə səy göstərmək yunan məntiqindən uzaq qalmaqla və onu dərindən öyrənmədən mümkün deyildir”. Maraqlıdır ki, Buti həmin sabit metodun ortaya çıxarılmasında müasir islam düşüncəsinin heç bir rol oynamayacağını irəli sürür. O
1 Səid Ramazan əl-Buti. Əzmə əl-mə`rifə və ilacuhə fi həyatina əl-fikriyyə əl-müasirə (Müasir ideoloji həyatımızdakı bilik böhranı və onun aradan qaldırılması). “əl-Mənhəciyyə əl-islamiyyə vəl-ülum ən- nəfsiyyə vət-tərbəviyyə” (İslam metodologiyası və psixoloji-pedaqoji elmlər) kitabından. ət-Təyyib Zeynəlabidinin redaktəsi ilə. Herinden, “Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutu”nun nəşrləri. Cild I. 1987, səh. 55-85.
49 bildirir ki, metod mövcuddur və islamın “Qızıl əsri” müsəlmanların sayəsində onun özülünün bütövlüyünün şahidi olmuşdur. Müsəlmanlar Hicazdakı “Hədis” məktəbini İraqdakı “Rəy” məktəbi ilə uyğun hala gətirməyə çalışmışlar. Belə ki, onlar dini hökmlərə bələd olmaq üçün dini mətnlərin izah edilməsi (təfsir) metodlarını və ictihadın ana qaydalarını təsis etmişlər. Eləcə də onlar yalnız rasional təfəkkür əsasında əldə edilən həqiqətləri sırf rəvayət‐nəql yolu ilə hasil olan həqiqətlərdən fərqləndirməyə zamin duran qaydalar tərtib etmişlər. Dövrümüzdə metodla əlaqədar olaraq ümmətin alimlərindən tələb olunan şeyə gəlincə, bu, müasir ehtiyaclarımıza uyğun gələn şəkildə onun müxtəlif qolları və detallarını yenidən sahmana salmaqdır. Daha sonra isə metodun ümumi tərəflərini bir araya gətirmək, onun dövrün tələblərinə uyğunlaşdırmaq, mümkün qədər sadələşdirmək və nəhayət islama dəvət meydanına tətbiq etmək lazımdır ki, islam dialoqu onun prizmasında davam edib dəqiq xarakter alsın 1 .
düşüncəni nəfsin şərindən və şıltaq istəklərindən təmizləmək lazımdır. Qərbin iddia etdiyi həqiqi azadlıq yalnız o zaman gerçəkləşə bilər ki, insan nəfsin istəklərinə, şıltaqlıqlarına son qoymağa və ağlın pak səsinə qulaq asmağa imkan verən şəxsi bacarıqlarından kifayət qədər istifadə etsin. Təbii ki, bunun üçün tərbiyəyə qatlaşmaq, vicdanı şərdən azad etmək tələb olunur. Allah peyğəmbərləri və nəbiləri yalnız ona görə göndərmişdir ki, onlar düşüncəyə bilik və elmin yolunu göstərsinlər. “Və həqiqətən, nəfsin saflaşdırılması (təzkiyə) biliyə aparan metod darvazasıdır” 2 . Beləliklə, aydın olur ki, Şeyx Buti məfkurənin (eləcə də biliyin) islamlaşdırılması əvəzinə nəfsin islamlaşdırılmasını təklif edir ki, nəticə də bilik islami xarakter alsın. Şeyx Buti öz ölkəsində və müsəlman ümmətinin əksər hissəsi arasında yüksək məqama və hörmətə sahib tanınmış fiqh alimidir. Alimin fikri, xüsusən də fiqhi görüşləri keçən əsrin ortalarından etibarən onun zəngin yaradıcılığından xəbər verir. Ancaq onun yuxarıdakı görüşündə bəzi boşluqlar vardır. Alimin söz açdığı və barəsində misal gətirdiyi metod, əslində Quranın mətnlərinin başa düşülməsi (təfsir metodu) və onun dəlillərinə əsasən hökmlərin çıxarılmasında ictihad (fiqhin ana məsələləri metodu) metodudur.
1 Yenə orada, səh. 58-60. 2 Yenə orada, səh. 69. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|