65
Müzakirə edin: Tarixin öyrənilməsində dini mənbələrdən imtina
edilməsinin dünya fikrində Qərb tarixçilərinin məşhur metodu hesab
olunmasının səbəbini izah edin və belə imtinanın nəticələrini açıqlayın.
Ancaq biz peyğəmbərlərin ibranilərə, ərəblərə və digər xalqlara
göndərildiyini bildiyimiz halda yunanlara peyğəmbər və nəbilərin
göndərilməsini, onlara ilahi yolgöstərənliyin mövcudluğunu yox saya
bilmərik. Həmçinin, Qurani‐Kərim qətiyyətlə bildirir ki, bütün dövrlərdə
xalqların hamısına xəbərdaredici və müjdələyici elçilər göndərilib: “Biz
peyğəmbərləri (möminlərə) müjdə gətirən və (kafirləri) əzabla qorxudan
kimi göndərdik ki, daha insanlar üçün peyğəmbərlərdən sonra Allaha
qarşı bir bəhanə yeri qalmasın...” (ən‐Nisa, 165). Əgər Quran istinad
etdiyimiz əsas mənbədirsə, yunanlara peyğəmbərlərin göndərilməsini
necə inkar edə bilərik?! Hərçənd ki, Quran bizə bütün peyğəmbərlər
haqqında məlumat vermir: “Biz səndən əvvəl də peyğəmbərlər
göndərmişdik. Onlardan kimisi haqqında sənə xəbər vermiş, kimisi
haqqında xəbər verməmişik...” (Qafir, 78).
İbn əbu Üseybəə özünün “Təbiblərin dərəcələrinə dair xəbərlərin
mənbələri” kitabında qeyd edir ki, bəzi filosoflar onlara verilən suallara
cavab verə bilməyəndə sual sahiblərini peyğəmbərə sarı yönəldərdilər.
O, kitabının birinci fəslində peyğəmbərlərin və Allahın təbabətə dair
dediklərini sitat gətirir və yunan tarixinə aid misallara baş vurur. Galen
və Asklepiadın fikirlərindən istifadə edir. Sonuncu Qədim təbabət
haqqında söz açmış ilk yunan hesab olunur. O, Allah təaladan ilham
alaraq təbabət haqqında danışırmış. “Onun nəslindən olan kralların
peyğəmbər olduqları iddia edilir”. Eləcə də deyirlər ki, “Asklepiad
Böyük Tufandan qabaq yaşamışdır. Onun misirli tələbəsi Agatusimon
yunanların və misirlilərin peyğəmbərlərindən biri idi. ...Bu Asklepiad
yunanların arasında təbabəti təsis etməyə başlayan ilk şəxs olmuşdur”.
Həmçinin, qeyd olunur ki, “İş o yerə çatdı ki, Asklepiad insanların
sağalmalarına ümid etmədikləri xəstələri sağaltdı. Deyirdilər ki, Uca
Allah Asklepiadı hörmət əlaməti olaraq özünə yaxınlaşdırıb, mələkləri
cərgəsinə qatıb. Həmçinin, onun İdris peyğəmbər (Ona salam olsun!)
olduğunu söyləyənlər də vardı”
1
.
1
Müvəffəqəddin əbu əl-Abbas Əhməd ibn əl-Qasim ibn əbu Üseybəə. Uyun əl-ənba fi təbəqat əl-ətibba
(Təbiblərin dərəcələrinə dair xəbərlərin mənbələri). Araşdırma və izahlar Nizar Rzanındır. Beyrut, “Dar
məktəbə əl-Həyat” nəşriyyatı, tarixsiz, səh. 11-38.
66
Məs`udi yazır: “Hindistan qədimdə, xüsusilə də Böyük
Brəhmənin hökmdarlığı dövründə möminlik və hikmət sayəsində şərəfli
günlərini
yaşayırdı...
Alimlər
yetişmiş,
mədənlərdən
dəmir
çıxarmışdılar. Qılınclar və xəncərlər döyülüb‐düzəldilmiş, üstün
zümrələrin qəlblərinə daha ali bilik əkilmişdi. Bu Brəhmənin
məşhurluğu onun hökmdar olmasından irəli gəlsə də, onun Hindistana
göndərilmiş peyğəmbər olması ehtimalı tarixçilərin əsas ehtimalıdır”.
Həmçinin, Məs`udi Zərdüştü atəşpərəstlərin peyğəmbəri kimi təsvir
edərək bildirir ki, o, onlara “Zəmzəmə” adı ilə məşhur olan kitab
gətirmişdir
1
.
Şeyx Nədim əl‐Cisr bildirir ki, qədim dövrlərdəki hikmət bir çox
yönü ilə peyğəmbərliyin izini özündə əks etdirirdi: “Peyğəmbərlər
vasitəsilə Allahın yolgöstərənliyi yunanlardan və onların fəlsəfələrindən
daha qədimə gedib çıxır. Mən belə bir fikrə üstünlük verirəm ki, qədim
Misirdəki, Çin və Hindistandakı fəlsəfənin bir çox xüsusiyyəti tarixin
unutmuş olduğu peyğəmbərliklərdən qalmadır. Onların mənsubları
filosoflar kimi təqdim edilir. Bəlkə də onlar peyğəmbərlər və ya onların
davamçıları olmuşlar”
2
.
Ancaq insafən demək lazımdır ki, bəzi qərblilər yunanlardan
qabaqkı xalqların hikmət və fəlsəfənin bir sıra tərəflərinə dair xidmət və
nailiyyətlərini etiraf edirlər. Henz Gadmer Platon və Aristotelin
zəhmətlərindən
başqa
fəlsəfənin
mümkün
başlanğıcını
qəbul
etməməyinə baxmayaraq, bildirir ki, sözügedən iki filosof əvvəlki
mərhələdə axının gəlib keçdiyi iki “alaqapı” rolunu oynamış,
Sokrataqədərki mərhələnin tarixçiləri olmuşlar. O, eləcə də qeyd edir ki,
Sokrataqədərki fəlsəfə Orta Asiyadan gəlmədir. Yazılı mədəniyyəti
qabaqlamış Sokrataqədərki epik qəhrəmanlıq ədəbiyyatı və fəlsəfə
qədim yunanların danışdığı dildə idi. “Məhz bu, bəşəriyyət tarixinin
böyük sirlərindən biridir... Qədim yunanlar hərfi (fonoqrafik) yazını kəşf
etməmişdilər. Ancaq onlar ondan istifadə etməklə onu sami əlifbası üçün
hazırlamışdılar. Belə bir istifadə ən çoxu iki yüz il çəkmişdir”
3
.
1
Əbülhəsən Əli ibn əl-Hüseyn ibn Əli əl-Məs`udi. Mərvəc əz-zəhəb və Məadin əl-cövhər (Qızıl yatağı və
cavahirat mədənləri). Araşdırma Məhəmməd Məhyəddin Əbdülhəmidindir. Bağdad, “əl-Əsreiyyə”
kitabxanası, 1938. Cild I, səh. 62.
2
Nədim əl-Cisr. Qissə əl-iman beynəl-fəlsəfə vəl-elm vəl-Quran (Fəlsəfə, elm və Quran arasında iman
problemi). 3-cü nəşr. Beyrut, “əl-Məktəb əl-İslami” nəşriyyatı, 1969, səh. 36.
3
Henz Corc Gadmer. Bidayə əl-fəlsəfə (Fəlsəfə haradan başlayır?). Tərcümə Hakim Saleh və Həsən
Nazimindir. Beyrut, “əl-Kitab əl-cədid” nəşriyyatı, 2000, səh. 6.