Mezopotamya medeniyetleri

         MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ

*        Güneydoğu Anadolu Torosları’ndan başlayarak Basra Körfezi’ne dökülen Fırat ile Dicle Nehirleri arasından kalan bölgeye Mezopotamya denir.

*        Mezopotamya medeniyeti, başta Anadolu, Ege ve Mısır medeniyetleri olmak üzere birçok medeniyeti etkilemiştir.
 
         SÜMERLER:
*        Orta Asya kökenlidirler. M.Ö. 4000 yılında güney Mezopotamya’ya gelmişlerdir.
*        Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (Ur, Uruk, Kiş, Lagaş, Nippur)
*        Rahip – Kral özelliği görülür.
*        Çok tanrılı inanç vardır, ahiret inançları zayıftır.
*        Ziggurat denilen çok katlı, çok amaçlı tapınakları vardır.
*        M.Ö. 3000 yılında çivi yazısını bulmuş ve tarihi çağları başlatmışlardır.
*        Urgakina kanunları tarihte bilinen ilk yazılı kanunlardır. (Bilinen ilk hukuk devleti Sümerler).
 
*        Kanunlar hafiftir ve fidye esası vardır.
*        Gılgamış, Yaratılış, Tufan gibi dini nitelikli destanları vardır.
*        Herkes askerdir.
*        Taş olmadığı için kalıcı mimari eserleri yoktur.
*        Astronomi, takvim, matematik gelişmiştir.

 
         AKADLAR:

 
*        Sami kökenlidirler.
*        Akade adlı başkentleri vardır. (Tarihte bilinen ilk merkezi devlet veya imparatorluktur.)
*        İlk düzenli ordu Akadlar’da görülür.
*        Tarım gelişmiştir. Su kanalları yapmışlardır.
*        Zafer anıtı ve Agade tapınakları mimari eserleridir.
 
 
 
           BABİLLER:
 
*        Sami kökenlidirler. Başkent Babillion’dur.
*        Hammurabi kanunları ilk anayasa niteliğindeki kanunlardır.
*        Daha serttir ve “kısas”a dayalıdır.
*        Hammurabi kanunları, Mezopotamya’nın Samileştirilmesini amaçlar.
*        Rahip-Kral özelliğine son vermiş, ilk dünyevi devlet, ilk mutlak krallığı kurmuştur.
*        Yahudiler, II. Babil devleti zamanında sürgün edilmiştir.
*        Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi meşhurdur.
 
         ASURLAR:

 
*        Merkez Ninova’dır.

*        Kuzey Mezopotamya’da kurulmuştur. Bölge tarıma elverişli olmadığı için ticaretle uğraşmışlardır.
*        Anadolu’nun içlerine kadar (Kayseri – Kültepe) gelmişler, koloniler kurmuşlar ve burada çivi yazılı tabletler bırakmışlardır.
*        Anadolu’da tarihi çağları başlatan ve ilk yazıyı getiren Asurlar’dır.
*        İlk sömürge imparatorluğudur.
*        Asur kanunları çok sert ve vahşidir.

 
*        İlk kütüphane Ninova’da kurulmuştur.

 

         ELAMLAR:

Başkentleri Sus’tur. Sami kökenlidirler. Önemli bir varlık ortaya koyamamışlardır.

 
         İRAN MEDENİYETİ:

 
*        İran’da ilk Partlar, sonra Medler yaşamıştır. M.Ö. 6. y.y.’da Persler Medler’i yıkmışlardır.
*        Çok büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. (İndus Nehri’nden Ege Denizi’ne, Kafkaslardan Basra Körfezi’ne kadar)
*        Ülkeyi “satraplık” denilen eyaletlere ayırmışlardır.
*        Ticaret gelişmiştir. (Ticaret yolları üzerinde oldukları için)
*        Tarihte bilinen ilk posta teşkilatını kurmuşlardır.
 
*        Zerdüştlük dini (ateşperest) hâkimdir.
*        Büyük İskender son vermiştir.
 
         İBRANİ MEDENİYETİ:
*        Sami kökenlidirler merkezleri Kudüs’tür.
*        Dinleri Museviliktir. (Milli bir din). Tanrılarına Yahova, kitaplarına Tevrat denir.
*        Bilinen ilk tek tanrılı dindir. Hz. Süleyman zamanında büyük bir devlet haline gelmişlerdir. Babiller zamanında başlayan sürgün hayatları birkaç bin yıl devam etmiştir.
*        Hz. Süleyman Mabedi önemli eserlerindendir.
 
         FENİKE MEDENİYETİ

*        Sami kökenlidirler.

*        Kuruldukları bölge Lübnan çevresidir.
*        Tarımdan ziyade denizcilik ve deniz ticaretinde gelişip koloniler kurmuşlardır.
*        Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (Sidon, Biblos, Sayda, Sur)
*        Kolonilerine sadece ekonomik amaçlarla gittikleri için uzun süre tutunamamışlardır.
*        Alfabeyi (harf yazısı) ilk kez Fenikeliler bulmuştur. (Daha sonra İyon, Yunan ve Romalılar geliştirmiştir, Latin Alfabesi oluşmuştur.)
 
         MISIR MEDENİYETİ:

*        Kapalı bir bölge olduğu ve toplumun tutuculuğundan dolayı çevreden fazla etkilenmemişler, bu yüzden tarih öncesi dönemleri sırasıyla yaşan tek toplumdur.

*        Önceleri Nom (veya Nomos) denilen şehir devletleri vardır. Sonraları merkezi krallık gerçekleşmiştir.
*        Değişik hanedanlar yönetime hâkimdir.
*        Firavunlar tanrı – Kral özelliği gösterirler. (Bu özelliklerinden dolayı hukuk sistemi gelişmemiştir.)
*        Çok tanrılı dinler görülür.
*        İlk vezirlik (kâtip) sistemi Mısırlılarda görülür.
*        Ahiret inancı kuvvetlidir. Bu nedenle mumyacılık ve anıt-mezar (piramit) yapımı gelişmiştir.
*        Tıp, eczacılık, kimya, matematik, geometri, takvim, hiyeroglif (resim yazısı) gelişmiştir.
*        M.Ö. 1280’de Hititler ile yaptıkları ve Suriye’yi paylaştıkları “Kadeş Antlaşması” bilinen ilk dostluk ve ittifak, aynı zamanda ilk yazılı antlaşmadır.
*        Keops, Kefren önemli piramitlerdir.
 
 

         ANADOLU MEDENİYETLERİ:

*        Anadolu’da yontma taş dönemini aydınlatan ilk kalıntılar Antalya’da Karain ve Beldibi mağaralarında bulunmuştur.
*        Cilalıtaş dönemini aydınlatan eserlere ise Konya-Çatalhöyük, Burdur-Hacılarda rastlanır.
*        Önemli yerleşim yerleri olarak Kayseri –Kültepe, Çanakkale-Truva, Yozgat-Alişar sayılabilir.

 
HİTİTLER (ETİLER) :

 
*        Anadolu medeniyetinin temelini oluştururlar.
*        M.Ö. 2 bin yılında Anadolu’da Kızılırmak çevresine yerleşmişlerdir.
*        Şehir devletlerinden merkezi krallığa geçmişlerdir.
*        Merkez Hattuşaş’tır. (Çorum – Boğazköy).
*        Hükümdarlar rahip-kral özelliği gösterirler.
*        Tavananna denilen kraliçe yönetimde etkilidir.
*        Soylulardan oluşan “Pankuş Meclisi” önemli kararların alınmasında etkilidir. (Meşrutiyet rejiminin ilk örneği.)
 
*        Çok tanrılı din vardır. Bu dönemde Anadolu’ya “Bin tanrı ili” denir. Ahiret inançları zayıftır.
*        Aile hukuku gelişmiştir. (Medeni hukukun temelini atmışlar.)
         Çivi ve resim yazılarını kullanmışlardır. (Anadolu’da tarihi çağlar Asurlar’ın yazıyı geliştirmesiyle başlar.)
*        Frigyalılar tarafından yıkılmışlardır.
*        Anadolu’da demir çağını başlatmışlardır.
*        Yıllıklar (Anal) tutmaları ile tarih yazıcılığını başlatmışlardır.
 
*        İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları önemli eserlerindendir.
 

FRİGYALILAR

*        Merkez Gordion’dur. (Ankara – Polatlı) Bir iç batı Anadolu medeniyetidir.

*        Tarım çok önemli olduğu için tarıma dayalı cezalar çok ağırdır.
*        Kuyumculuk, önemli ticaret yolları üzerinde olmaları nedeniyle gelişmiştir.
*        Müzik, kaya mimarisi ve dokuma alanlarında ilerlemişlerdir. (Tapates adıyla bilinen halı ve kilimler)
*        Kimmerler son vermiştir.
*        Kibele tapınakları, Midas’ın mezarı önemli eserleridir.

 
URARTULAR:

*        Başkent Tuşpa (Van)’dır.
*        Tarım ve hayvancılık gelişmiştir. (Su kanalları yapmışlardır.)
*        İlk barajları yapmışlardır.
*        Ahiret inancı vardır.
*        Madencilik gelişmiştir.
*        Ev şeklinde mezarlar vardır.
*        Medler ortadan kaldırmıştır.
LİDYALILAR:

 
*        Sard merkezli bir Batı Anadolu medeniyetidir.

*        Kral Yolu denilen Efes – Ninova arasındaki ticaret yolu, Doğu – Batı arasında ticaretin ve kültürel etkileşimin hızlanmasını sağlamıştır.
*        İlk parayı kullanan Lidyalılar’dır.  (M.Ö.) 700
*        Paralı askerleri vardır. Orduya önem vermemeleri çabuk yıkılmalarında etkilidir.
 
İYONYALILAR (AKALAR) :
 
*        Akalar tarafından M.Ö. 1200’de Batı Anadolu’da oluşturulan bir medeniyettir.
*        Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (İzmir, Efes, Milet, Foça)
*        Ticaret yollarının bitiş noktasında bulunmaları, tarım ve deniz ticareti sayesinde zenginleşmeleri sonucunda kültürel ve bilim yönüyle Anadolu medeniyetlerinin en gelişmişini oluşturmuşlardır.
*        Koloniler kurmuşlar ve kolonilerine yerleşme amacıyla gitmişlerdir.
*        Şehir devletleri halinde yaşamaları, bilim adamlarının yetişmesine uygun özgür düşünce ortamına zemin hazırlamıştır.
 
*        Tıpta Hipokrat, tarihte Heredot, felsefede Diyojen, matematikte Pisagor, Tales gibi bilim adamları yetişmiştir.
*        İnsan şeklinde düşündükleri çok tanrılı din anlayışı vardır.
*        Persler tarafından İyonyalılara son verilmiştir.
*        Mimaride İyon nizamını geliştirmişlerdir. (Örnek: Efes harabeleri)

EGE MEDENİYETLERİ

            GİRİT MEDENİYETİ:
 
*        Ege medeniyetlerinin temelini oluşturmuşlardır.
*        İlk denizciler Giritliler’dir.
*        Mimaride gelişmişler, çok katlı saraylar yapmışlardır. (Knossos).
*        M.Ö. 1400’lerde Aka (Miken), M.Ö. 1200’de Dor istilasına uğramışlardır.
 
MİKEN MEDENİYETİ:
 
*        M.Ö. 2000’de Akalar tarafından kurulmuştur.
*        Savaşçı bir toplumdur.
*        Mora yarımadası, Yunanistan, Girit ve Kıbrıs’ı işgal etmişlerdir.
*        Deniz ticaretinde gelişmişlerdir.
*        Kuyu mezarları önemli eserleridir.
*        Boğazların hâkimiyeti için Truvalılarla yaptıkları savaşlar (Truva Savaşları) meşhurdur.
 
YUNAN MEDENİYETİ:
 
*        M.Ö. 1200 yılında Dorlar tarafından kurulmuştur.
*        “ Polis” denilen şehir devletleri halinde yaşamışlardır.
*        Atina, Tebai, Korint, Sparta, Larissa gibi şehir devletleri vardır.
*        Polislerin başında “Tiran” denilen krallar vardır.
*        Denizcilikte ilerlemişler ve kolonicilik faaliyetlerinde bulunmuşlardır. (Yerleşme amacıyla gitmişlerdir.)
*        Başta Zeus olmak üzere Olympos dağında oturan tanrıları adına düzenledikleri yarışmalar olimpiyatların temelini oluşturmuştur.
 
*        Felsefede Aristo, Eflatun, edebiyatta Homeros (İlyada ve Odisse), tarihte, Tukitides önemli bilim adamlarıdır.
*        Alfabe ve takvime katkıda bulunmuşlardır.
*        Atina’da sınıf farklılıklarından doğan huzursuzlukları gidermek amacıyla yapılan Dragon, Solon ve Klistenes kanunları Atina’yı “
Demokrasinin beşiği” yapmıştır.
 
HELLEN MEDENİYETİ:
 
*        Makedonyalı İskender, İyonya şehir devletlerini Pers istilasından kurtarmak için M.Ö. 334 yılında Doğu (Asya) seferine çıkar.
 
Seferine Sonuçları:
 
*        Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır ele geçirilerek Perslere son verilmiştir.
*        Doğu ve batı kültürünün karışmasıyla “Helenizm” doğmuştur.
*        Doğu – Batı ticareti ve kültürel etkileşimi artmıştır.
*        Önemli kültür ve ticaret merkezleri kurulmuştur. (İskenderiye, İskenderun)
*        Doğu’nun dini anlayışından etkilenilmiştir. (rahip-kral)
*        Helenizm medeniyetinin doğmasında Yunan, Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır medeniyetlerinin etkisi olmuştur.
 
*        Helenizm, Roma ve İslam medeniyetini etkilemiştir.
*        İskender’in ölümünden sonra ülke Makedonya, Asya ve Mısır krallıkları olmak üzere üçe ayrılmıştır.
*        Asya Krallığı’nın egemen olduğu Anadolu’da aynı zamanla yeni krallıklar ortaya çıktı. (Biitanya, Bergama, Kapadokya ve Pontus krallıkları.)
*        Bergama’daki Zeus Tapınağı ve Asklepion Sağlık Merkezi önemli gelişmelerdendir.
 
ROMA MEDENİYETİ:

 
*        Roma’da; krallık, cumhuriyet ve imparatorluk devirleri görülür.

*        Sınıf farklılıkları vardır. Patriciler (Asiller), Plepler (vatandaş), Köleler.
*        Günümüz Avrupa hukukunun temelini 12 Levha Kanunları oluşturur.
*        Latin alfabesi ve Miladi Takvim’e son şeklini vermişlerdir.
*        Lejyon denilen paralı, disiplinli orduları vardır.
*        Önceleri tarım yaygın iken, Akdeniz havzasını ele geçirmeleri ile ticaret gelişmiştir. Kartaca ile yaklaşık yüzyıl süren Pön Savaşları yapılmıştır.

*        Çok tanrılı inanç vardır.

*        MS. 313’te Milano Fermanı ile Hıristiyanlık serbest bırakılmıştır.
*        Çiçero (Hitabet), Tilus, Takitus (Tarih) önemli ilmi şahsiyetlerdir.
*        İstanbul’da; Ayasofya, Bozdoğan Kemeri, Yerebatan Sarayı, Çemberlitaş, Ankara’da Agustus Tapınağı, Roma Hamamı, Antalya’da; Aspendos Tiyatrosu, Niğde’de Roma Havuzu gibi eserler bırakmışlar, mimaride çok gelişmişlerdir.
*        395’te Kavimler göçü sonucu Doğu – Batı diye ikiye ayrılmışlardır.
 
*        476’da Batı Roma, 1453’te Doğu Roma yıkılmıştır.