Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/109
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55348
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   109

 
18
t ldirilgan nashri.-T.: I=ituvchi, 2001) asarlari chop etilgan edi. Olim 
manbalarning ¸zilgan tillariga =arab va yana shu=u=iy shujjatlar, 
¸zishmalar, geografiya va kosmografiyaga oid asarlar, biografik, 
memuar asarlar, say¸shlarning, elchilarning esdaliklari mavjudligini 
=ayd etadi.  
B.A.Ashmedov ¸zma tarixiy manbalarni ikki turga b ladi: 1) Oliy 
va mashalliy xukmdorlar mashkamasidan chi==an rasmiy shujjatlar 
(¸rli=lar, farmonlar, inoyatnomalar va bosh=alar). Ushbu asarlarda ¸zma 
manbalar aloshida emas, balki muallif nomi ostida keltirilgan. Bundan 
tash=ari tarixchi shar bir tarixiy davrga =is=a tarif bergan. Mazkur 
darsliklarning ijobiy xususiyati sifatida ularda daliliy malumotlarni 
k pliligi, ilmiyligini =ayd etish mumkin. Fa=at ularda materiallar 
akademik nashrlar kabi joylashtirilgan va dars  tish xususiyatlari 
inobatga olinmagan.  
A.Shabibullaevning «Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik» 
(T.: TDSh . 2000) = llanmasi va A.A.Madraimov tuzgan 
«Manbashunoslikdan maruzalar majmuasi» (T.: TDPU 2001)da ¸zma 
manbalar t \risida talabalarga malumotlar berish dars jara¸ni 
xususiyatlarini  etiborga olishga sharakat =ilingan. Fa=at 
A.Shabibullaev = llanmasida adabiy manbashunoslikka katta etibor 
berilgan. Unda dars =uyidagi tartibda tuzilgan:1. Mavzu nomi. 2. 
Adabi¸tlar. 3. Dars mazmunining =is=a izoshi. S ngra dars mazmuni 
ba¸ni, aloshida atamalar va oxirida savollar berilgan. 
A.A.Madraimov tuzgan maruzalar matnida dars jara¸nining  tartibi 
=uyidagichadir. 1. Mavzu nomi. 2. Dars rejasi. 3. Asosiy tushunchalar. 4. 
Darsning mufassal mazmuni. 5. Materialni mustashkamlash uchun 
savollar va oxirida adabi¸tlar r yxati keltirilgan.  
Ushbu maxsus kataloglar va darsliklardan tash=ari = l¸zma kitob 
t \risida va shar= manbashunosligiga oid t plam va kitoblar sham 
mavjud b lib, ulardagi mushim ¸zma manbalarning shar biriga aloshida 
etibor berilmagan. Lekin ularda eng mushimlari t \risida matn orasida 
malumotlar keltiriladi shamda manbalarning umumiy xususiyatlari 
tad=i= etilgan. Zikr etilgan darslik va = llanma, maxsus adabi¸tlarning 
barchasida  ziga xos foydali malumotlar mavjudligini tan olamiz. Lekin 
ularning birontasini ilmiy-metodik jishatdan talabalarga manbalar 
t \risida dars berish uchun mukammal namuna deb olish mumkin 
emas.  
Mavjud ilmiy adabi¸tlaríèng òàshëèëè va kafedramizdagi 
tajribalarimiz asosida ¸zma manbalar t \risidagi texnik malumotlar va 
asar  mazmuni talabalarga kompleks tarzda tushuntirishning eng 
samarali va ilmiy-metodik asoslarini ishlab chi=ishga sharakat =ilindi.   
Talabalarga manba t \risida kompleks tarzda malumot berish 
kerak. Bu esa ¸zma manbaning kodikologik malumotlar, muallif va uning 
yashagan davri, asar tarkibi va mazmuni tashlili, uning  tarixnavisligini 
tushuntirishdan iboratdir. Darsning  ziga xos xususiyatlari sifatida 


 
19
uning rejasi, mavzuga oid asosiy tushunchalar va = shimcha 
k rgazmali =urollardan foydalanishni =ayd etish mumkin.    
¨zma manbalar t \risidagi malumotlarni =uyidagi tartibda 
tushuntirishni eng ma=ul va samarali ilmiy metodologik uslub deb 
shisoblayman.  
 
3.2.  Kodikologik malumot 
Kodikologik malumot ¸ki tashlil deganda ¸zma manba, uning 
muallifining nomlari va no¸b = l¸zmalar t \risidagi malumotlarni ba¸n 
etish tushuniladi. Bunday malumotlar 5 dan 9 gacha b lishi mumkin. 
(Bundan orti=cha malumot talabani etiborini susaytirishi mumkin). 
Bular kodikologik ¸ki = l¸zma t \risidagi malumotlar shisoblanadi. 
Kodikologiya s zi lotincha ñodex-kodeksdan olinga b lib = l¸zma 
kitobning  ziga xos xususiyatlarini anglatadi.  
Kodikologik malumotlar asar nomidan tash=ari yana 
=uyidagilardan iboratdir:  
1. 
Muallifning nomi (sha¸t yillari);  
2. 
Asarning yaratilgan va=ti;  
3. 
+ l¸zmaning tartib ra=ami va sa=lana¸tgan joyi;  
4. 
Eng =adimgi = l¸zmaning yaratilgan va=ti va joyi; 
5. 
+ l¸zmaning vara=lar soni va  lchami. 
Ularning ayrimlarini B.A.Ashmedov manbaning tash=i belgilari-
= l¸zma mu=ovasi, =o\ozi va xatidan tash=ari asarning ¸zilgan va=ti, 
joyi, muallifi, ¸zilish sabablari, asar ¸zilgan va=tdagi ijtimoiy-si¸siy 
mushit, deb tushuntiradi
9
.    
Bular = l¸zma asar t \risidagi eng ixcham kodikologik malumot 
shisoblanadi. 
Pedagog  rganila¸tgan manbaning ilmiy ashamiyatidan kelib 
chi=ib, yana =uydagi = shimcha malumotlar bilan t ldirish mumkin va 
ularni = l¸zma asar t \risidagi batafsil malumotlar deb atashimiz 
mumkin. Ular =uyidagilardir:  
1. 
Shattotning nomi va xat turi; 
2. 
+ l¸zmaning k chirilgan joyi;  
3. 
Paleografik xususiyatlari (si¸shi, =o\ozi va = l¸zmaning  ziga 
xos xususiyatlari);  
4. 
+ l¸zma xotimasi-kalofon.  
 Pedagog-mutaxasis  z bilim saviyasiga k ra va ixti¸ri bilan bu 
malumotlarning barchasini ¸ki ulardan ayrimlarini tanlab talabalarga 
tushuntirishi mumkin. S nggi tad=i=otlar shuni k rsatadiki, bir manba, 
= l¸zma kitob, bitik t \risida 60 dan zi¸d texnik, kodikologik malumot 
mavjud. Albatta bularning aksariyati fa=at sof ilmiy akademik 
tad=i=otlarda  istifoda etiladi. 
Oliy talim tizimining birinchi bos=ichi uchun asar t \risidagi 9 ta 
eslatilgan kodikologik malumotlarni kifoya deb  ylaymiz. 
                                                 
9
 Á.À.Àùìåäîâ «Ûçáåêèñòîí òàðèõè ìàíáàëàðè».-Ò.: Û=èòóâ÷è, 2001. 17-áåò.
 


 
20
 
3.3. Asar muallifi va uning yashagan davri. 
Š¢lёzmadagi asar muallifi va uning yashagan davri t¢risida ixcham malumot 
keltirilishi zarur. Odatda sharš tarixchilari nomlari ixcham tarzda va t¢la 
keltirilishi, imkon darajasida nomlar originalda yani arab alifbosida berilishi kerak. 
Muallifning tuilgan yili va vafoti, yaratgan asosiy asarlari, ularning šisšacha 
mazmuni keltirilishi mašsadga muvofišdir. Shuningdek, muallif yashagan davr, 
jamiyat t¢risida am talabalarga tushuncha berish zarur.  
 
3.4.  Asarning tarkibi va mazmuni talili 
Talabalarga manbaning kodikologik xusiyatlaridan tash=ari ¸zma 
manbalardagi asarning tarkibi va umumiy mazmunini sham tushuntirish 
lozim. Bularni B.A.Àshmedov manbaning ichki belgilari deb atagan
10

Asar mazmuni va uning tarkibini tushuntirishda pedagoglar  talabalarga 
=uyidagi ilmiy malumotlarni berishi zarur deb shisoblayman. 
1. 
Asarning umumiy xarakteri;  
2. 
Asarning tarkibini tashlili; 
3. 
Asarning mazmunini tashlil =ilish, \oyaviy-si¸siy saviyasi va 
ilmiy =iymatini ani=lash masalalari nazarda tutadi;  
4. 
Asarning  ziga xos xususiyatlari; 
5. 
Asarning  z soshasiga = shgan yangiligi va uning ilmiy 
ashamiyatini ani=lash. 
 
 
3.5.  Manbadagi asarning umumiy xarakteri. 
 
Manbadagi asarning umumiy xarakteri deganda, asar 
mazmunining umumiy tarixga, masalan, «Tarixi Tabariy», «Ravzat us-
safo», «Jomi ut-tavorix» kabi asarlarga xos xususiyatlarini ani=lash 
nazarda tutiladi. ¨ki sulolalar tarixi-«Tarixi Baysha=iy», «Tarixi 
salotini man\itiya» kabi asarlarga xos xususiyatlarni ani=lash 
tushuniladi.  
Bulardan tash=ari yana xotira xarakterdagi manbalar-«Temur 
tuzuklari», «Boburnoma», «Tarixi Rashidiy» kabi asarlar xususiyatlari 
sham mavjud.  
Sof tarixiy asarlardan tash=ari manba sifatida yana tazkiralar-
shoirlar, adiblar va tasavuf namo¸ndalari t \risidagi majmualar sham 
katta ilmiy tarixiy ashamiyatga ega.  
Din namo¸ndalar t \risida agiografik xarakterdagi asarlar sham 
mushim tarixiy manba b lib xizmat =ilishi mumkin. Bulardan tash=ari 
¸zma ¸dgorliklardan, ayni=sa, maktublar va shujjatlar  namunalaridan 
manbashunoslik darslarida va shu soshaga oid maxsus tad=i=otlarda 
foydalanish mumkin
11

                                                 
10
Ûøà æîéäà.  
 
11
 Ûøà àñàð. 68, 263 âà áîø=à áåòëàð.  
 


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   109




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə