Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
32
raportet e tipit 
 
 
X
X

n

 ose 
 
 
Y
Y

n

 definojnë një madhësi të rëndësishme që quhet 
dimension i reaksionit
*
, 
mirëpo në këtë nuk do të lëshohemi. 
Nëse kështu veprojmë, 
raporti i koeficienteve stekiometrik për dy substanca (të themi, X dhe Y) do të jenë i 
barabartë me 
raportin e ndryshimit të sasive të atyre dy substancave. Me fjalë të tjera, me që  
 
 
 
X
X

n

 = 
 
 
Y
Y

n

 
(Y)
(X)
(Y)
(X)
n
n





  
Kështu, nëse nuk na intereson çfarë do të jenë sasitë e reaktantëve të reaguara ose formimi i produkteve, por 
çfarë është raporti i atyre sasive, mund të themi se  
 
raporti i ndryshimit të sasive të pjesëmarrësve të transformuar është i barabartë me raportin e 
koeficientëve stekiometrik të atyre pjesëmarrësve në barazimin e reaksionit ashtu siç është i shkruar ai. 
Kuptohet, vetë koeficientët stekiometrik (të cilët janë 
numra)  nuk mund ta  japin ndryshimin e sasive të 
pjesëmarrësve përkatës në reaksion (kjo matet me mol).  
Sipas asaj, nga barazimi  
3H
2
 + N
2
 = 2NH
3
 
Nuk vijon se kanë reaguar tri mol hidrogjen dhe një mol azot, ashtu sikur në bazë të barazimit  
3
/
2
H
2
 + ½N
2
 = NH
3
 
Nuk guxohet të thuhet se, tani, 
kanë reaguar një mol e gjysmë hidrogjen dhe gjysmë moli azot.  
Me fjalë të tjera, reaksioni “nuk din” se si e kemi shënuar ne barazimin e reaksioni reagues. 
Nga ana tjetër, 
pohimi se raporti i sasive të reaguara të hidrogjenit dhe azotit është 3 : 1 do të jenë i vërtetë pa 
marrë parasysh se si e kemi shkruar reaksionin.  
 
Për llogaritjet e kryera në bazë të barazimeve kimike, pohimi i fundit ka rëndësi më të madhe.  
                                                           
*
  
Shenja për këtë madhësi është e vogël, shkronjë greke e pjerrtë
 
ksi x).
 
  

---

 
33
Për gjindshmëri më të lehtë në atë që pohuam, le të shërbejë skema vijuese: 
Nga e gjithë e lartë përmendura, gjithsesi je vërtetuar se barazimet kimike (si edhe shenjat dhe formulat kimike) 
ndihmojnë në kuptimin e gjuhës së kimisë. Nëse simbolet mund ti konsiderojmë si 
shkronja, ndërsa formulat si 
fjalë, barazimet kimike mund ti shohim si fjali me ndihmë të cilave jepen njohuritë për rrjedhjen e reaksioneve 
kimike.  
 
 
 
 
 
 
BARAZIMI TREGON  
AKTIN ELEMENTAR TË 
TRANSFORMIMIT KIMIK  
      
 REAKSION KIMIK  
Formulat kimike tregojnë grimca.  
Formulat kimike tregojnë substanca. 
Koeficientët (gjithnjë {numra të plotë) e japin 
numrin e grimcave të llojit të dhënë që marrin pjesë 
në aktin elementarë. 
Koeficientët (nuk është patjetër të jenë numra të 
plotë) i japin raportet e sasive të substancave të 
pjesëmarrësve në reaksion. 
 
Nëse nuk ka arsye që na çojnë të veprojmë 
ndryshe, përdorim koeficientë më të vegjël të 
numrave të plotë. 
Koeficienti 1 nuk shënohet. 
Koeficienti 1 nuk shënohet. 
Shuma e prodhimeve të koeficienteve dhe 
indeksave për çdo lloj atomesh majtas dhe  djathtas 
nga shenja për barazimin duhet të jenë e barabartë. 
 
Shuma e prodhimeve të koeficientëve dhe 
indeksave për secilin lloj të atomeve majtas dhe 
djathtas nga shenja për barazi duhet të jenë e 
barabartë. 

---

 
34
 
 
1.3. LIGJET KIMIKE THEMELORE  
 
 
LIGJI PËR RUAJTJEN E MASËS  
Ligjet kimike  
Siç thamë, një nga 
qëllimet e shkencës (edhe të kimisë si shkencë) është zbulimi i ligjshmërive në natyrë. Disa 
prej këtyre ligjeve janë shumë të 
rëndësishme, disa kanë rëndësi më të vogël. Gjatë mësimit të kimisë, 
gradualisht do të njihesh me ligjshmëri të ndryshme që sundojnë në natyrë. Mirëpo, ka ligjshmëri që janë shumë 
të rëndësishme dhe paraqesin 
bazë për shkencën e dhënë. Të tilla janë: Ligji i Lavoazjeut për ruajtjen e masës, 
ligji i Prustit për marrëdhëniet e përhershme të masave, ligji i Daltonit për marrëdhëniet e shumëfishta të 
masave dhe ligji i Avogadros.  Me këto duhet të njihemi menjëherë. 
 
Ligji për ruajtjene masës  
Në kimi një nga ligjet themelore është ligji për ruajtjen e 
masës prandaj të parin që do ta mësojmë. Për tu treguar 
rëndësia e tij, mund të kryhen prova të ndryshme. Mund të 
themi, në epruvetë të vendosim pluhur hekuri, epruveta të 
shkrihet dhe pastaj të matet.  
Epruveta e matur pastaj duhet të ngrohet deri sa në të të 
vërehen ndryshimet që tregojnë për ndryshimin e përbërjes 
edhe një kohë pas asaj. Atëherë epruveta duhet të ftohet deri 
sa ta arrijë temperaturën e mjedisit, pastaj përsëri të matet. Do 
të vërejmë se masa para dhe pas zhvillimit të reaksionit kimik 
është e 
barabartë.  
Janë të mundshme edhe një sërë e provave të ngjashme të 
cilat mund të përgjithësohen në mënyrën vijuese:  
 
gjatë kryerjes së reaksionit kimik, masa e përgjithshme e pjesëmarrësve në reaksion nuk ndryshon. 
 
 
Fig. 1.19. Antoan Lavoazje dhe bashkëshortja dhe 
bashkëpunëtorja e tij Mari-An 

---