Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Hüquqi təfəkkürün dini münasibətlərdən irəli gələn sosial determinantları
32 şüur hüquq normasının hərəkət mexanizminin bir sahəsinə çevrilmiş olur. Hüquq normasının təsir mexanizminin digər ünsürü ədliyyə orqanlarının fəaliyyəti və normanın tətbiqi ilə bağlı təqsirkar barədə yaranan arzuedilməz nəticələrdir. Yəni, hüquq normasına riayət etməyə məcbur edən dövlət qurumu olmasa hüquq norması öz gücünü göstərə bilməz. Hər hansı bir ideya, normativ akt və s. əgər onlar insanların davranışına təsirini təmin edə bilən mexanizm olmasa, o mənasız söz olaraq qalacaqdır. Hər hansı ictimai təhlükəli əməlin törədilməsi hüquqi fakt olub, hüquq normasına əsaslanır. Törədilən təhlükəli əməlin kriminallığı hüquq norması ilə müəyyən edilir. Qanunun tətbiqi funksiyasını həyata keçirən dövlət ədliyyə orqanlarından qanunlar əsasında həyata keçirməli olduqları əməliyyatlarda professionallıq tələb olunur. Hüquq norması yaradıldığı vaxtdan hüquqi şüurdan ayrılaraq hüquqi əhəmiyyət daşıyan obyektiv məna kəsb etməyə başlayır və davranışın qiymətləndirilməsinin ölçüsünə çevrilir. Hüquq normasının tətbiqi nəticəsində qanunu tətbiq edən subyektin hüququ şüuruna köçürülmüş əmələ hüquqi qiymət verilir. Burada şüura köçürülmüş hüquq normasının qadağan etdiyi ictimai təhlükəli əməllə baş vermiş ictimai təhlükəli əməlin obrazı müqayisə edilir. Baş vermiş əməl ictimai təhlükəli əməl kimi hüquqi şüurda tanındıqda qanunla nəzərdə tutulan sanksiya tətbiq edilir. Yəni, məcburi hüquqi qüvvəyə malik olan normativ akta istinad edilir. 1.2. Hüquqi təfəkkürün dini münasibətlərdən irəli gələn sosial determinantları Eramızdan əvvəl I minilliyin ortalarında quldarlıq quruluşuna keçid başa çatdı. Yunanıstanda dəniz ticarəti, gəmiçilik inkişaf etməyə başladı. Ticarət, sənətkarlıq və 33 müvafiq olaraq qüdrətli mədəniyyət mərkəzləri, şəhərlər meydana gəldi. Polisdə, yəni kiçik dövlətlərdə insanlar artıq mifoloji prinsiplərdən imtina etməyə və nisbətən ictimai şüur formalarına üstünlük verməyə başladılar. O zamanlar Antik Yunanıstanda fəlsəfi dünyagörüş formalaşmağa başlamışdı. Nəzəri şüurun forması olan naturfəlsəfə yəni, təbiət fəlsəfəsi, teologiya, etika, siyasi nəzəriyyələr təşəkkül tapdı. Eramızın I əsrində Roma imperiyasında apostol kilsəsi və II əsrin ikinci yarısında onu əvəz edən yepiskopol kilsəsi, yəni yepiskoplar tərəfindən idarə olunan kilsə yarandı. İlk xristian kitabı olan İonnanm “Apokalipsis” yəni xristian dinində peyğəmbərlik kitabında quldarlıq münasibətləri Roma hökmdarı olan Neron pislənirdi. Hamı xristian Allahının elçisi olan İsa-Məsihi gözləyirdi. İsa Məsihin gələcəyindən və tezliklə şərin hökmranlığından qurtaracağına ümid edən, xalqın iradəsini ifadə edən xristianlıq öz tərəfdarlarının bərabərliyini elan etdi. Xristian icmaları demokratik əsaslarla təşkil olunurdu. Dindarlar öz əmlaklarını icmaya verirdilər. İcmalarda ümumi hesaba icma süfrələri təşkil edilirdi. İcmalar arasındakı əlaqəni səyahət edərək təbliğat işi həyata keçirən vaizlər, başqa sözlə apostollar yaradırdılar. İcmalar apostollara yemək verirdilər... Sonra onlar səyahətlərini davam etdirir və ya başqaları ilə birlikdə işləyirdilər. Burada “işləməyən dişləməz” prinsipi var idi. II əsrdən başlayaraq bu icmalar cəmiyyətin əmlaklı və təhsilli təbəqələrindən çıxan şəxslər hesabına artdı. Həmin şəxslər Roma imperiyasındakı əsarətin onlara da aid olduğunu hiss edirdilər. Tezliklə xristian təlimində dini mistik istiqamət gücləndi və kilsə yarandı. İcmalarda rəhbərlik baş keşişlərin, yəni yepiskopların əlinə keçdi. Müxtəlif icmalar arasında həmin dini rəhbərlərin birliyi yarandı və beləliklə, ümumdünya kilsəsi yarandı. Ruhanilərin kilsədən kənarda nicat yolu yoxdur və ya baş keşişə öz Allahın kimi baxmalısan kimi təbliğatları 34 sayəsində xristian dini güclənməyə başladı. Xristianlığın müəllifləri imperatorları inandırırdılar ki, quldarlıq cəmiyyəti üçün xristian dini imperatorların müttəfiqidir. Əvvəllər hakimiyyətin təriflənməsinə xidmət edən xristianlıq ona qarşı dini müxalifətin yaranmasına səbəb oldu. IV əsrlərdən etibarən isə imperatorlar kilsə ilə hesablaşmağa məcbur oldular, hətta onların köməyindən istifadə etməyə başladılar. Məsələn, imperator Konstantinin dövründə xristian dini 313-cü ildə başqa dinlərlə bərabər hüquqlu elan edildi. 324-cü ildə isə hakim dinə çevrildi. Bütün bunlara baxmayaraq dini problemlərin həllində imperatorlar məcburi qaydaya üstünlük verirdilər. Dindarlar da hakimiyyət tərəfindən verilən bütün göstərişlərin yerinə yetirilməsinin əleyhinə idi. Kilsənin dövlət hakimiyyət orqanlarında iştirakı problemləri ilə bağlı iddianı əsaslandıran teokratik nəzəriyyəçilərdən Konstantinopol keşişi İohan Zlatoişt (345- 407-ci illər) qeyd edirdi ki, apostol sözü bütün hakimiyyət Allah tərəfindən verilmişdir mənasını verir, lakin bu knyazlara verilən hakimiyyətin ilahi tərəfindən bəxş edilməsi kimi başa düşülməməlidir. Ancaq hakimiyyətin ümumi prinsipləri Allah tərəfindən verilir. Bibliyaya görə kilsənin işlərinə qarışan çar həqiqi hökmdar deyildir. Quldarlıq dövründə xristianlıq kilsəsində siyasi hüquqi ideologiyanın inkişafında Şimali Amerika Hippon keşişi Avreli Avqustinin böyük rolu olmuşdur. Bu din xadiminə pravoslav kilsəsi tərəfindən Blajenni yəni müqəddəs ləqəbi verilmişdi, katolik kilsəsi isə onu kilsənin müqəddəs müəllimi adlandırmışdır. Quldarlığın əbədi olduğunu sübut etməyə çalışan Avqustin göstərirdi ki, köləlik Allah tərəfindən göndərilmişdir. Ona görə insanlar təbiətən bərabərdir, köləlik Allah qarşısında günahkar olmağın rəmzidir. Ona görə qul öz ağasına xidmət etməlidir. Avqustinə görə, xüsusi mülkiyyət, ictimai bərabərsizlik ilahi mənşəyə malikdir. O, kilsənin və dövlətin mənşəyinə dair öz təlimini yaratdı. O, Allah aləmi Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|