Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 tənqid edilən və söylənilənlərin bir və ya bir çox hissəsinin şübhəli olması ilə seçilən hədislərdir. Eyni zamanda hədislərin təsnifatı kimin sözünü və əməlini əks etdirməsi baxımından aparılmışdır. Peyğəmbərin sözünü və əməlini bildirən hədislər – məruf, səhabənin sözünü və əməlini bildirən hədislər – məvquf, tabiunun söz və əməlini bildirən hədislər – məqtu hədislərdir. İcma (ərəbcə “əsməə”) hər hansı məsələ barədə ümumi rəy qəbul edilməsi deməkdir. Belə bir rəyi dini elmlərin biliciləri verə bilirdilər. Bu dini, hüquqi və ictimai həyatın müxtəlif sahələri üzrə verilən razılıq rəyidir. İcma İslam hüququnda – Quranda və Sünnədə cavabı məlum olmayan problemlər haq- qında qərar qəbul etmənin mümkün olan yoludur. Qiyas (ərəbcə “ölçü”) İslam hüququnun mənbəyi kimi oxşarlıq əsasında mühakimədən ibarətdir. Ancaq, bəzi hüquqi mənbələrdə qisası hüququn mənbəyi hesab etmirlər. Məsələn, hənifələr qisas və hədd cinayətlərində qiyasın mümkünsüzlüyünü, ancaq cəzaların tətbiqi zamanı hüququn mənbəyi rolunu oynadığını qeyd edirlər. Şafilər isə qisas və hədd cinayətlərində də qiyasın mümkün olduğunu qəbul edirlər. 22 İslamda yuxarıda qeyd olunan hüququn əsas mənbələrinin tətbiqi ilə və ümumiyyətlə konkret hüquq normalarına münasi- bətdə yaranmış İslamda hüquq məktəbləri adlanan fiqh məzhəbləri ortaya çıxdı. İslamda şiə və sünni məzhəblərinin əsas hüquqi mənbə kimi Qurani-Kərimə söykənməsi səbəbindən onlar arasında heç bir uyğunsuzluq olmadığı üçün heç bir köklü fərq yoxdur. Müsəlman hüququnun nəzəriyyəsini və praktikasını dərindən bilənlər, şəriət məhkəməsinin üzvləri, ümumiyyətlə din adamları, yəni müsəlman ruhaniləri xəlifələrin, soltanların, 22 Ебу Зещра М. Ислам Щукуку Методоложиси ( Чев. Абдулкадir Шенер ) , Анкара , 1973 . s. 250 . 42 əmirlərin və dünyəvi hakimiyyətin digər başçılarının siyasətinə nəzarət etməyi özlərinin hüquqi vəzifəsi hesab edirdi. İslamın mövcudluğunun əvvəllərində hakimiyyət uğrunda mübarizə nəticəsində parçalanma baş verdi. İslamın başlıca istiqamətləri- sünnilik və şiəlik yarandı. Sünnilər hesab edirdilər ki, xəlifə icma və ya onun nümayəndələri tərəfindən seçilir. Şiələr isə göstərirdilər ki, məhz Məhəmmədin qohumu olan dördüncü xəlifə qanuni xəlifədir. Şiələrə görə Əlinin və onun nəslinin hakimiyyəti ilahi mahiyyət daşıyır və hakimiyyətin irsi keçməsi prinsipinə uygundur. Sünnilər Quran və Sünnə kimi dini-hüquqi qaydalara tərəfdar idilər. Onlarda fərqli cəhət ancaq Quran və Sünnənin mətnlərindəki şərhin metodlarında idi. X əsrdə müsəlman hüquqşünaslığının inkişafı nəticəsində sünnilikdə bir neçə məzhəb - hüquqi məktəb yarandı. Hənbəli məzhəbi dini və hüquqi ehkamların məntiqi- rasional şərhini təkzib etdi və yalnız Quranı və Sünnəni hüququn mənbəyi kimi qəbul etdi. Ümumiyyətlə, İslam hüququnun dörd mənbəyə əsaslandığı göstərilir. 1)Quran, 2)hüquqi əhəmiyyət daşıyan Sünnə (hədislər), 3)Böyük hüquqşünas-ların, yəni müctəhid və fıqh alimlərinin razılaşdırılmış ümumi rəyi, 4) analoqiya yolu ilə çıxarılan əqli nəticə, yəni qiyasdır. Hənbəlilər Quran və Sünnə kimi iki hüquqi mənbəyə üstünlük verir. Hənəfilik məzhəbi isə Quran, Sünnə ilə bərabər digər mənbəyələri də hüquq normalarının formalaşdırılmasında məntiqi-rasional mənbəyə hesab edir. İranda yaranan hənəfilik İslamdan əvvəl meydana ğələn, yerli adətlərdən geniş istifadəni nəzərdə tutur. Onlar hüquqi məsələlərin həllində rəydən (icmadan) və qiyasdan yəni, bənzətməyə əsaslanan mühakimədən daha çox istifadə edirdilər. 43 Başqa iki məzhəb olan şafii və maliki məzhəbləri də nüfuzlu idi. Şafıi məzhəbi Əş-Şafi (767-820), maliki məzhəbi isə Malik ibn Ənəsin adı ilə bağlıdır (708-795). IX-X əsrlərdə şafilik Məkkə və Mədinədə əsas rol oynayırdı. Sünni məzhəbləri olan şafılik və malikilik hüquq normalarının yaranması, formalaşması prosesində hənbəliliklə hənifəlik arasında orta bir yol tuturdu. Hüquqi məktəblərin sayı sürətlə artırdı. X əsrdə hənifəlik, malikilik, şafilik, hənbəlilik kimi dörd məzhəbin yaranmasından sonra islamçılar müəyyən etdilər ki, ilahiyyatın, hüquqi əxlaqın sosial qaydalarının daha inkişafı mümkün deyildir. Sünnilikdəki dəyişiklik nəticəsində əgər əvvəllər xəlifələr Məhəmmədin varisləri hesab olunurdusa, Üməyyanın dövründə onlar Allahın canişini elan edildilər. Abbasilərin xilafəti dövründə isə soltan və əmirlər Allahın birbaşa nümayəndəsi hesab edilirdi. Osmanlı imperiyası dövründən etibarən isə xəlifələr soltan adlandırılmağa başladılar. İraqda və İranda Quranın müddəalarını özlərinə məxsus şərh edərək qeyd edirdilər ki, Əli və onun nəsli yeganə qanuni xəlifə olan İmamlardır. Şiələr bir sıra zeydilik, cəfərilik, ismailik kimi məzhəblərə bölünürdü. Şiə məzhəbini qəbul edənlər Quranın və Sünnənin Əliyə aid olan hissəsini qəbul edirlər. Şiələr IX əsrdə itkin düşmüş on ikinci şiə imamının üzə çıxıb dünyanı ədalətlə idarə etməsi fikrini də ortaya qoydular. Sünnilər də Mehdinin yer üzünə gəlişi ilə ədalət və bərabərlik olacağını bildirirdilər. Şiələrin təsiri altında müxtəlif ölkələrdə Əlinin nəslinin başçılıq etdiyi teokratik immamçılıq yarandı. Şiəlik istiqamətində yaranmış dini təriqətlərdən olan Zeydilik təriqətinin adı beşinci şiə imamı Məhəmməd Baqirin qardaşı Zeyd ibn Əlinin adından götürülmüşdür. Zeydilərin fikrinə əsasən imamlar Həzrəti Fatimə nəslindən olan mərd insanlardır, aşağı təbəqə arasından da imam çıxa bilər, ilk üç xəlifə (Əbu Bəkr, Ömər, Osman) Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|