Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 qanuni imam hesab edilirdi. Hətta Həzrət Əli onların hakimiyyətini tanımışdı. Şiəliyin başqa bir təriqəti olan cəfərilik şiə imamı Cəfər Sadiqin (700-765) dini hüquqi məktəbinin adı ilə bağlıdır. Cəfərilik təriqətinə görə iradə azadlığı qəbul edilmir. Şiə təriqətlərindən biri də ismailikdir. İsmaililər İmam Cəfərin böyük oğlu İsmaili imamçılığın varisi kimi qəbul edirdilər. Ölümündən sonra- o 762-çi ildə Məhəmməd ibn Ismaili kimi tanındı. Bu məzhəbdən kəndlilərin və köçəri ərəblər- bədəvilərin IX-X əsrlərdəki hərəkatı zamanı mülkiyyətin ümumiliyi, torpaqların kənd icmalarına verilməsi, sosial bərabərliyin yaranması məqsədi ilə istifadə olundu. Hələ VII əsrin ikinci yarısında xaricilik təriqəti yarandı ki, bu da ƏIi ibn Əbu Talibin tərəfdarları ilə Müaviyənin tərəfdarları arasında hakimiyyət uğrunda mübarizəyə əsaslanır. Bu təlim tərəflərin müxtəlif fikirlərə malik olması ilə seçilir. Xaricilik təriqəti şiələrdən fərqli olaraq təsdiqləyirdi ki, hər bir müsəlman xəlifə seçilə bilər. Eyni zamanda onların sünnilərdən fərqli cəhəti bu idi ki, xəlifə düzgün seçilməli, icmalar qarşısında məsuliyyət daşımalı, müsəlman icmalarının bütün üzvləri tərəfindən seçilməlidir. Beləliklə, bütün zəhmətkeş insanlar xaricilərin sırasına cəlb edildilər. Xaricilərin təliminə görə hər bir icma özlərinə imam, xəlifə seçə və istəsə onu uzaqlaşdıra bilər. Onlar bir çox dövlət birlikləri, məsələn VIII- X əsrlərdə Şimali Afrikada Rüstəmilər dövlətini yaratdılar. Xaricilərin dini fanatizmi əsasında bir çox insanlar, o cümlədən qadınlar öldürüldü və nəticədə parçalanaraq bir-birinə düşmən olan təriqətlərin meydana gəlməsinə səbəb oldu. Fiqhdə cinayət hüququ «uqubat» adlı bölmədə «el- cinayət», «el-kisas», «el-cirah», «el-diyat» kimi xüsusi başlıqlar altında verilmişdir. Professor A.Zeydana görə İslam cinayət hüququ cəzaların ölçüsünü müəyyən edən, törədilmiş cinayətə görə cəzaya məruz qalan fərd ilə dövlətin qarşılıqlı münasibətini 45 tənzim edən hüquqdur. 23 İslam cinayət hüququ cəmiyyətin sabitliyini pozan əməllərə qarşı mübarizədə vasitə və tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün tərtib və tətbiq ediləcək normaların səlahiyyətli orqanlar və məhkəmələr tərəfindən həyata keçirilmə qaydalarını öyrənir. 24 İslam cinayət hüququ cəmiyyəti cinayətkar qəsdlərdən qoruyan, cinayətkar əməllərə görə cəza tətbiqi nəzərdə tutan hüquq normalarından ibarətdir. Bir sıra şiə hüquqşünasları cinayətləri böyük (kəbir) və kiçik (səqir) cinayətlərə bölürlər. Böyük cinayətlərə adamöldürmə, sələmçilik, zinakarlıq, spirtli içki içmə, böhtan, cihaddan, yəni müharibədən yayınma, şahidləri yalan ifadə verməyə məcbur etmə, kafirlik, ölçüdə və çəkidə aldatma, səbəbsiz bədənə xəsarət, işgəncə, ifadə verməkdən imtina, zəkat verməkdən imtina, abort, yetimlərin malını xərcləmək, donuz əti yemək, quldurluq, cadugərlik, qumar oynamaq və s. aid edilir. Böyük-kəbir cinayətlər şəriətdə öz əksini tapdığı halda, kiçik- səqir cinayətlər qazının qərarına əsasən müəyyən edilir. Başqa bir bölgüyə görə İslam hüququnda cinayətlər Allahın haqqını pozan, yəni Allaha və müsəlman cəmiyyətinə qarşı olanlara və qulun haqqını pozan, yəni ayrı-ayrı şəxslərə qarşı törədilən cinayətlərə bölünürdü. I qrup cinayətlərlə bağlı bağışlama və barışdırılma tətbiq edilə bilməzdi. Belə cinayətkarlar cəmiyyətin maraqlarına uyğun olaraq qəti şəkildə cəzalandırılırdı. Bura hökmdar əleyhinə olan cinayətlər, əmlakla bağlı cinayətlər, spirtli içki içmə, zinakarlıq və quldurluq aid edilirdi. İkinci tip cinayətlərə adamöldürmə, bədənə xəsarət yetirmə, başqa şəxslərə ziyan vurma kimi cinayətlər daxil edilmişdi. Əlavə olaraq üçüncü növ cinayətlər var idi ki, bunlar ayrı-ayrı şəxslərə qarşı törədilən əməllər idi. Bu məsələdə hüquqşünaslar arasında fikir ayrılığı mövcud idi. Misal üçün hənifəliyə görə zinakarlıq başqa şəxsin 23 Зейдан А. ел-Медщал ли-дирасетии-Шериатил-Исламиййе. Баьдад, 1969. s.309 24 Танер М. Тащир. Ъеза Щукуку. Ист., 1949. s. 2. 46 əleyhinə yox, daha çox cəmiyyətin əleyhinə törədilən cinayət hesab edilirdi. 25 İslam delikt hüququnda cinayətlərin təsnifatının daha məqbul hesab edilən forması cəzanın növünə görə müəyyən edilməsidir. Buna görə cinayətlər hədd, qisas və diyə, təzyiq cinayətlərinə bölünür. Hədd cinayətlərində (hədd qadağan etmək mənasını verir) əsasən Allahın haqlarına qəsd edən hərəkətlərə görə müəyyən edilir. Onu da qeyd etməliyik ki, hədd cinayətlərini müəyyən etmək və uyğun cəza növü seçilən zaman məzhəblər arasında fərqlər mövcuddur. Ancaq, ümumiyyətlə hədd cinayətlərində yeddi əsas ictimai təhlükəli əməl qeyd edilir. Bunlar zinakarlıq, spirtli içkilər içmə, oğurluq, qəzf (iffətli qadınlara böhtan atma), irtidəd, yol kəsmə və qiyamdır. Hədd cinayətləri Allah haqqı ilə bərabər qul haqqının da pozulması dərəcəsinə görə müxtəlif olur. Misal üçün sərxoşluq, zina etmə, İslam dinindən dönmə kimi cinayətlərdə ancaq Allahın haqqı pozulur. Yəni bu edilən cinayətkar əmələ görə Allah qullarının haqları pozulmur. Digər törədilən cinayət əməllərinə görə Allahın haqqı ilə birlikdə qulların haqqı da pozulmuş olur. 26 Hüquqi təfəkkür prosesinin nəticəsi kimi cinayətin obyektini müəyyən edərkən, yəni cinayət hüquq normaları ilə tənzimlənən ictimai münasibətləri müəyyən edərkən onun İslam mədəniyyətindən irəli gələn əhəmiyyətli tərəflərinə diqqət verilir. İslam delikt hüququ ictimai münasibətləri daha təhlükəli qəsdlərdən qoruyur. Eyni zamanda onu da qeyd etmək lazımdır ki, cinayət qanunu ilə tənzimlənən İslam hüquq sistemində ictimai münasibətlərin obyektlərinə qarşı törədilən kriminal qəsdlərə görə verilən cəzaların həmişə dəyişməz olmasıdır. Bunun səbəbi bu əməllərə görə verilən cəzaların ancaq yeganə 25 Садатдар М.И. Основы Мусульманского Права. М., 1968. s.110. 26 Ебу Зещра М. Ислам Щцгугунда Суч вя Ъяза (Теръ: Ибращим Тцфекчи). Ист., 1994. s.57. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|