Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 saflığa, ülvi mənəviyyata dəvət etmişdir. Qurani-Kərim insanları düzlük, mənəvi paklıq ruhunda tərbiyə edir. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının bu ağır, çox çətin, keşməkeşli dövründə bütün bunların bizdən ötrü böyük əhəmiyyəti vardır. Məhz bu dövrdə hər bir azərbaycanlı, hər bir müsəlman ilk növbədə islam dininin tövsiyələrindən istifadə edərək öz mənəviyyatını yüksəltməlidir. Bazar iqtisadiyyatını inkişaf etdirərək, sərbəst iqtisadiyyata geniş yer verərək, sahibkarlığı inkişaf etdirərək, Azərbaycanda sahibkarlar təbəqəsi yaradaraq biz onların hamısını öz mənəvi dəyərlərimizin üzərində qurmalıyıq. Bu proseslərdə Azərbaycana yad olan, cəmiy- yətimizə zərər vuran mənfi halların cəmiyyətə soxulmasına, sirayət etməsinə və cəmiyyətimizi içindən çürütməsinə heç vaxt yol verməməliyik. 1.3. Hüquqi təfəkkürün iqtisadi münasibətlərdən irəli gələn sosial determinantları. Hazırda hüquq yaradıcılığı hüquqi şüurun sosial həyatını əks etdirən informasiya xidməti tələb edir. Cəmiyyətdə baş verən neqativ hadisələr və bu əsasda yaranmış ictimai sistemin dağılması təhlükəsi ictimai münasibətlərdən irəli gələn deformasiyanın xarakterindən asılı olaraq əlbəttə ki, əvvəlcə sosial institutlarda sosial norma və dəyərlər əsasında tədqiq edilməlidir. Əgər sosial institutlar fəaliyyətdən qalarsa, cəmiyyəti idarə etməli olan dəyərlər, o cümlədən normativ hüquqi sistem dağılarsa, onda şübhəsiz ki, insanlar iştirakçısı olduğu sosial mühitdə öz vəzifələrini və hüquqlarını yerinə yetirə bilməzlər. Belə bir ictimai iqtisadi və siyasi böhran zamanı qanunlar qəbul etmək və onu tətbiq etməklə cəmiyyəti dağıdıcı təsirdən qorumaq əsas problemdir. Belə bir mühitdə baş verən dağıdıcı deformasiyanın səbəbləri araşdırılmalıdır. Bu deformasiya ilə bağlı olan səbəbli əlaqə, sosial 54 determinantlar, başqa təbii proseslər və onların inkişaf mexanizmi araşdırılmalıdır. Əgər bu cür proseslər idarəçilikdə yol verilən səhvlərlə, yəni daha çox subyektiv xarakterli neqativ hallarla bağlıdırsa, siyasi, iqtisadi, təşkilatı və hüquqi tədbirlər həyata keçirməklə, sosial proseslərin inkişafına mane olan tərəfləri neytrallaşdırmaqla onu öz əvvəlki vəziyyətinə qaytarmaq olar. Əksinə, əgər cəmiyyətdə baş verən iqtisadi və siyasi böhranı yaradan deformasiyalar cəmiyyətin quruluşu ilə bağlıdırsa, belə dərinləşən deformasiyaları ancaq cəmiyyətin kökündə dəyişiklik etməklə, yəni iqtisadi və siyasi sahədə yenidənqurma tədbirləri həyata keçirməklə onu bu vəziyyətdən xilas etmək olar. Yeni modelə əsasən cəmiyyəti, ictimai isteh- salı qurmaqla, işsizliyi aradan qaldırmaqla, əhalinin rifah halını yaxşılaşdırmaqla neqativ proseslərdən, böhran vəziyyətindən xilas etmək olar. Böhranlı sosial həyatda hüquqi qadağalar qoymaqla, məcburiyyət tədbirləri tədqiq etməklə normal hal yaratmaq olmaz. Postsovet məkanında 90-cı illərə qədər baş verən deformasiyalar dərinləşərək ölkəni böhrana gətirib çıxardı. Bu böhran cəmiyyətin sosialist idarəçilik modelini dağıtdı. Qanunvericiliklə bağlı olan institutlar öz funksiyalarını yerinə yetirə bilmədilər. Bunun nəticəsində sosializmin iqtisadi və siyasi əsaslarını qoruyan bir sıra hüquq normaları qanunvericilikdən çıxarıldı... Respublikada həyata keçirilən iqtisadi islahatlar, iqtisadiyyatda mövcud sərt mərkəzləşdirilmiş planlaşdırmanın aradan qaldırılması, bütün mülkiyyət formalarının bərabərliyi, bazar iqtisadi münasibətlərinə keçidi təsdiq edən sahibkarlıq fəaliyyətinə azadlıq gətirilməsi hüququ şüurda dərk edilərək dəyərləndirilirdi. Ümumiyyətlə, qanunlar islahatlara yardım etməli, qanunvericilikdə radikal dəyişikliklərin həyata keçirilməsinə kömək etməlidir. Bazar iqtisadiyyatı əleyhinə olan hüquq normalarının ləğv edilməsi, iqtisadiyyatda bazar 55 münasibətlərinə keçidin təmin edilməsi sahəsində qanunların yerinə yetirilməsi yolunda birinci mərhələdir. 28 Eyni zamanda bazar iqtisadi münasibətlərinin formalaşması ilə bağlı, yeni dövlət strukturunun yaranması nəticəsində qanunvericiliyə bir sıra yeni normalar daxil edildi. Yaranan yeni tipli ictimai münasibətlər elmi əsaslarla müntəzəm öyrənilməli və təhlil edilməlidir. Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı münasibətlərin inkişaf istiqamətlərinə qarşı maneə törədən tərəflər aşkar edilməlidir. İnsan öz təfəkkürü ilə davranışındakı keyfiyyətləri dəyərləndirə bilər. O cümlədən normal bazar iqtisadiyyatı ilə bağlı yaranan çoxistiqamətli sosial münasibətlərdə də mükəmməl biliyə malik olmadan belə münasibətdən yaranan cəhətləri müəyyən etmək olmaz. Əvvəlcə, bazar iqtisadi münasibətlərinin sabitləşməsinə mane olan bəzi şəxslərin hərəkətləri nəticəsində ziyan çəkən ictimai münasibətlərin miqyası müəyyən edilib, konkretləşdirilməlidir. Etibarlı informasiya əsasında sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafının neqativ tərəfləri nəzərə alınmaqla, gələcəyi proqnoz etməklə hüquq yaradıcılığı həyata keçirilə bilər. Bazar iqtisadi münasibətlərinə keçid dövründə ölkəmizdə bir sıra əməllər özünün ictimai təhlükəliliyini büruzə verdi. Bunlardan qanunsuz sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olma, qanunsuz bank fəaliyyəti ilə məşğul olma, inhisarçılıq fəaliy- yəti və rəqabəti məhdudlaşdırma, qanunsuz kredit alma, yalançı müflisləşmə, götürülmüş kredit borcunu geri qaytarmaqdan boyun qaçırma. Məlumdur ki, bu cür əməllər azad bazar iqtisadiyyatının inkişafına mane olur və belə əməllərə görə məsuliyyət nəzərdə tutulmalıdır. Bu istiqamətdə hüquqi baxımdan bazar iqtisadiyyatı olan ölkələrin 28 Yusif İldırımzadə. Azərbaycan Respublikasının cinayət hüququnun funksiyaları. Bakı, 1995. c.86. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|