Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 formalaşdığı bir şəraitdə öz iqtisadi maraqlarını həyata keçırirlər. Insanlar öz tələbat və mənafelərinə uyğun olaraq bir- biri ilə iqtisadi münasibətlərə girirlər. Müasir elmi idarəetmənin əsasını təşkil edən vasitələrdən biri innovasiyaların, yəni yeniliklərin idarə edilməsidir. Innovasiyaların idarə edilməsi muxtəlif marketinq, planlaşdırma, təşkiletmə, nəzarət kimi funksiyaların həyata keçirilməsindən ibarət olur. İdarəetmə prosesi istehsal prosesini, elmi tədqiqat, təcrübi konstruktor fəaliyyətini, satış, maliyyə və reklam kimi sahələri əhatə edir. Idarəetmədə siyasi hüquqi tədbirlər də həyata keçirilir. Bu istiqamətdə aşağıdakı tədbirlər: işsizliyin aradan qaldırılması və bu əsasda əhalinin məşqulluğunun təmin edilməsi, qiymətlərin stabilliyinin dövlət səviyyəsində həlli, əhalinin sosial müdafiəsinin təmin olunması, əmək haqlarının tənzimlənməsi, imkansız ailələrə yardımların verilməsi, sosial sığortaların verilməsi, təhsildə və səhiyyədə inkişafa nail olunması, kadrların təkmilləşdirilməsi həyata keçirilməlidir. Iqtisadi münasibətlərin formalaşdığı yeni dövrdə əhalınin sosial təminatı dövlət strukturlarının üzərinə düşür. “Insan hüquqları deklarasiyası”nın 25-ci maddəsində qeyd edilir ki, müasir hüquqi dövlət insanların ərzaq, mənzil, təhsil, səhiyyə, pensiya, məzuniyyət və s. sosial ehtiyaclarını ödəməyə borcludur. Tomas Ceffersonun dediyi kimi, əks halda xalq belə bir dövləti nəinki devirməlidir, belə bir dövlətin devrilməsi xalqın vəzifəsi olmalıdır. 36 Beləliklə, dövlət xalqın sosial təminatını həyata keçirməlidir. Sosial təminarın əsasını sosial sığorta təşkil edir ki, bura pensiya, tibbi yardımlar, işsizliyə və bədbəxt hadisələrə görə ayrılan vəsait daxil edilir. Bu ABŞ –da əmək haqqının 7,5%- nin, Yaponiyada 7%-nin tutulması yolu ilə həyata keçirilir. Isvecrədə isə sosial təminat dövlət hesabına 36 Ə. T. Tağıyev. M.Şükürov. Etnopolitoloğiya, B., 2000, S. 151. 66 həyata keçirilir. Sosial təminat problemlərindən biri də əhalinin işlə təmin edilməsidir. Bunu dövlət yeni iş yerlərinin açılması üçün yeni obyektləri tikməklə həyata keçirir. Işsizliyin qarşısını almaq üçün dövlət əmək haqqını nizamlayıb elə həddə saxlamalıdır ki, onun artım səviyyəsi əmək məhsuldarlığının artım səviyyəsindən aşağı olmalıdır. Buna gəlirlər siyasəti və ya pul-kredit siyasəti deyilir. Bütün hallarda əmək məhsuldarlığı əmək haqqından artıq olmalıdır. Sosial təminat problemini həll etmək üçün iş vaxtının qısaldılması da əsas vasitələrdən biri hesab edilir. Muzdlu əməyin ödənilməsi qaydaları da qanunla müəyyən edilmişdir. Minimum əmək haqqının müəyyən edilməsi zamanı ailənin təlabatı, mənzilin qıyməti, sosial güzəştlər, infilyasiya dərəcəsi, əhalinin məşğulluq səviyyəsi kimi problemlər nəzərə alınmalırır. Inkişaf etmiş ölkələrdə minumum əmək haqqı orta əmək haqqının 59%-ni təşkil edir. Azərbaycan da dünyanın qabaqcıl ölkələrinin təcrübəsinə əsaslanaraq öz milli iqtisadiyyatını qurmalıdır. İqtisadi inkişaf dövründə iki təhlükəli meyldən uzaqlaşmaq lazımdır. Bunlardan biri hansısa bir təsərrüfat sisteminə əsaslanaraq kor- koranə istiqamətlənmək və eyni zamanda sirf öz modelini yaratmaq xəstəliyindən qurtarmaq lazımdır. Bunun üçün Azərbaycan əvvəllər istinad etdiyi totalitar iqtisadiyyatdan uzaqlaşmalı, sosial bazar iqtisadi münasibətlərini dövlətin nəzarəti şəraitində quraraq qarışıq iqtisadiyyata yeyələnməlidir. Ölkədə bazar iqtisadi münasibətlərinin bərqərar olması üçün dövlətin iqtisadiyyatla bağlı qanunları olmalıdır. Dövlət yerli iqtisadi bazar münasibətlərini xarici təsirdən qorumalı, öz istehsalına nəzarət etməlidir. Kiçik və orta sahibkarlığı inkişaf etdirməli, bank və maliyyə imkanlarını genişləndirməli, məvaciblər üzərində nəzarət edilməli, istehsalı planlı şəkildə hətata keçirməlidir. Dövlət bazar iqtisadi təsərrüfat sistemini həyata keçirmək üçün iqtisadiyyatı təşkil etməli, idarəetmənin qnesoloji hüquqi 67 zəminlərini hazırlamalı, istehsal prosesində elmi texniki və texnoloji prosesləri genişləndirməli, təkrar istehsal prosesini həyata keçirməli, sahibkarlıq işini genişləndirməli, yeni kadrları təkmilləşdirməli, sosial konfliktləri vaxtında kompromis yolla həll etməli, cəmiyyətin intellektual səviy- yəsini yüksəltməli, yeni iqtisadi hüquqi təfəkkürün formalaş- ması işini həyata keçirməlidir. Dövlətdə istehsal edilən məhsulların və ğəlirlərin müəyyən hissəsi qeyri qanuni yolla istehsal edilir. Bəzi istehsal sahələrində istehsal olunan məhsulun həşmi gizlədilir. Bu da nəticədə istehsal olunan məhsulun statistiq informasiyasının düzqün verilməsinin qarşısını alır. Beləliklə, mikroiqtisadi gostəricilərin hesablanması zamanı xəlvəti iqtisadiyyatın ucota alınmaması istehsalın sonrakı inkişafına mane olan neqativ hallardan biridir. Belə bir halın mövcudluğu sözsüz ki, hüquqi bazanın möhkəm olmaması, istehsal və bölgü prosesinə nəzarətin zəyif olması, özəlləşdirmə prosesində qeyri obyektivliyə yol verilməsi, ehtiyac olmadığı halda yeni fərdi müəssisələrin yaradılması, ucot və nəzarətdəki nöqsanlar, əhalinin gəlir səviyyəsinə görə intensiv olaraq qüdbüləşməsi, karrubsiya kimi səbəblərdən baş verir. Ümumiyyətlə, iqtisadiyyatın gizli fəaliyyət formalarını aşağıdakı qaydada qruplaşdırmaq olar: bunlardan birincisi qeyri-qanunu istehsal sahələridir. Buraya istehsalı və satışı qadağan olan fəaliyyət növləri-silah və narkotika istehsalı, satışı, qaçaqmalçılıq, qumar oyunları kimi qeyri qanunu əməllər və qanunla icazə verilən və ancaq qanunla rəsmiləşdirilməmiş özbaşına həkimlik kimi əməllər daxildir. Ikinci, gizlədilmiş və yaxud qeyri- leqal istehsal prosesidir ki, buna qanunla icazə verilmiş, ancaq müəyyən qanunlar əsasında vergidən, sosial sığorta odəmələrindən, texniki təhlükəsizlik, ətraf mühitin qorunması ilə əlaqədər norma və standartlara uyğun olan məcburi ödənilmələrdən yayınmış müvafiq orqanlarda qeydiyyatdan keçməmiş və yaxud qeydiyyatdan Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|