Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
83 mülkiyyəti olmuşdur. Əkinçilik təsərrüfatlarının yaranması nəticəsində, işçilərə əmək haqqının müəyyən edilməsi nəticəsində xüsusi mülkiyyət hüququ yaranmışdır. Təbiətən b ü t ü n insanlar bərabərdirlər, ancaq xüsusi mülkiyyətin yaranması nəticəsində cəmiyyətin varlı və kasıblara bölünməsi baş vermişdir. Bu ideyanın tam əksi olaraq Homelton cəmiyyətin varlı və kasıb təbəqələrə bölünməsi prosesinin təbii olaraq baş verdiyini qeyd edir. Peyn quldarlığın, köləliyin ləğvini istəyirdi. O belə hesab edirdi ki, dövlətin yaranması, insanlar arasındakı münasibətlərdə ədalətin saxlanılması üçün əsas vasitə insanlar arasındakı ictimai müqavilədir. Xalqın özü ali hakimıyyət orqanıdır. Müəllifə görə xalqın suverenlik ideyalarına uyğun olaraq insanlar idarəetmənin hər hansı bir formasını təsis etmək və ya ləğv etmək hüququna, yəni üsyan və inqilab etmək hüququna malikdir. : Xalqın suverenliyi probleminin həllini ancaq inqilabda görən Peyn qeyd edirdi ki, mürtəce hakimiyyətdən azad olmaq üçün hakimiyyətin devrilməsi lazımdır. Beləliklə, bu yolla müstəmləkələrin İngiltərədən ayrılması və dövlətin öz müstəqilliyini əldə etməsi lazımdır. O, eyni zamanda inqilab baş verərsə bütün müharibələrin dayanacağı fikrini irəli sürmüşdür. Müəllifə görə, artıq bütün müharibələr və torpaqların işğal edilməsi faktı insanların səbrini tükəndirmişdir. O, “İnsan hüququ” adlı müzakirələr toplusunda qeyd edir ki, mövcud olan faktlara əsaslanaraq indiki vəziyyətdə inqilab baş verəcəyini gözləmək olar. O, ümumi müzakirə predmetidir və deməli gündəlikdədir. Müəllifə görə, ümumi sülh və ictimai tərəqqi ancaq idarəetmə sistemindəki inqilabi dəyişikliklər yolu ilə həyata keçirilə bilər. Peyn idarəetmə formalarını tədqiq edərək belə qənaətə gəlmişdir ki, köhnə monarxiya idarəçilik sistemi ilə yeni yaranacaq respublika tipli idarəçilik formaları a r a s ı n d a fərqlər mövcuddur. Müəllif burada əsas fərqi idarəçilik 84 sisteminin irsi və ya seçkili olmasında görürdü. O irsi olaraq hakimiyyəti idarə edən idarəçilik sisteminin ədalətsiz və qüsurlu olduğunu qeyd etmişdir. O hər bir hüquqi əsasa malik olmayan istibdad üsul idarəsinin, xalqa təcavüz edən, onun suverenliyini əlindən alan qəsbkar idarəçilik sistemi olduğunu ğöstərmişdir. O bütün hallarda xalqın seçki hüququnu məhdudlaşdıran mülkiyyətin və hər cür ayrıseçkiliyin əleyhdarı olmuşdur. Peynə görə, cəmiyyətin siyasi qurluşunda ən düzgün mütərəqqi forma demokratik respublikadır. Burada respublika idarəçiliyində xalqın seçki yolu ilə nümayəndəliyi əsas prinsip olaraq özünü göstərir. Müəllif hesab edirdi ki, insanların təbii bərabərliyi problemi o vaxt reallaşa bilər ki, xalqın suverenliyi şəraitində ümumi seçki hüququ əsasında seçilən ali qanunverici hakimiyyət yaradılsın. Peynin tənqidi qeydlərindən birində deyilir ki, ABŞ-ın 1787-ci il Konstitusiyasında hakimiyyətin bölünməsi prinsipi pozulmuşdu. O, eyni zamanda senzə əsaslanan seçki hüququ əsasında iki palatalı orqanın formalaşması prosesini də düzgün hesab etmirdi. O, elə bir hakimiyyət qurulmasını istəyirdi ki, vətəndaşların azadlığını və təhlükəsizliyini həyata keçirsin, bir sözlə bütün cəmiyyət üzvlərinin mənafeyinə xidmət etsin. Xalqını istiqlaliyyət və demokratiya uğrunda mübarizəyə səsləyən ən böyük mütəfəkkirlərdən biri Tomas Cefferson (1743-1826) “Amerika Birləşmiş Ştatlarının müstəqillik bəyannaməsi” layihəsini yazmışdır. O 1801 -1809-cu illərdə ABŞ-ın üçüncü prezidenti olmuşdur. Ceffersonun bu bəyannaməsində insanın təbiətinə zidd olan quldarlıq prinsiplərinə dair xüsusi bənd vardır. Ancaq cənubdakı quldarlıq dairələrinin təzyiqi altında həmin bu maddə layihədən çıxarılır. Müəllif öz əsərlərində ABŞ-da iri burjuaziyanın qeyri- məhdud diktaturasını yaratmağa çalışan federalizmin, yəni federasiya prinsiplərinə əsaslanan dövlət quruluşu sistemi yaratmağa çalışan siyasi cərəyanın tərəfdarlarına qarşı 85 mübarizə aparmışdır. O dövrdə federalistlər konstitusiyalı monarxiya və hakimiyyətin bölünməsi haqqında Monteskyenin ideyalarını nəzəri cəhətdən əsaslandırmaqda idilər. Cefferson qeyd edir ki, bir siyasi rejim olmaq etibarilə demokratik respublikaların bəzi ölkələrində çətinliklər yaranmasının əsas səbəbi həmin ölkələrin böyük əraziyə malik olması ilə bağlıdır. Müəllif ABŞ-ın 1787-ci il Konstitusiyasını əsaslı tənqid etmişdir. Cefferson yazırdı ki, Konstitusiyanın böyük çatışmazlığı ondadır ki, orada hüquqlar haqqında müzakirəyə verilən qanun layihəsi yoxdur. Müəllif konstitusiyanın bir sıra müddəaları ilə bağlı federalistlərə qarşı çıxaraq qeyd edirdi ki, konstitusiyada mətbuat azadlığı təmin olunmamışdır. Eyni zamanda təsdiqlənmişdir ki, prezident hər dəfə yenidən seçilə bilər və deməli monarxa çevrilə bilər. Ceffersonun dünyagörüşündə təbii hüquq nəzəriyyəsinin əhəmiyyətli şərhi verilmişdir. O insanların malik olduğu təbii hüquq nəzəriyyəsindən və insanlar arasındakı ictimai müqavilə nəzəriyyəsi mövqeyindən çıxış edərək monarxiya idarəçilik formasını pisləyir və bu əsasda xalqın suverenliyi ideyasını müdafiə edirdi. Müəllifə görə, heç kim dövlət hakimiyyətinin təşkilindən və onun üzərində nəzarət etmək hüququndan mərhum edilə bilməz. Əgər hakimiyyət xalqın hüququnu pozursa, xalq mövcud hakimiyyəti dəyişdirməyə səy göstərməlidir və öz mənafeyinə uyğun yeni dövlət hakimiyyət strukturu yaratmalıdır. Ceffersona görə, insanın təbii hüququnun qorunması problemini məhz dövlət həll etməlidir. Mütəfəkkir eyni zamanda öz siyasi hüquqi görüşlərində dövlətin şəxsiyyətə qarşı hər cür yolverilməz hərəkətlərinin, özbaşınalığının məhdud-laşdırılmasını məsləhət bilirdi. Demokratik xarakterli təbii hüquq nəzəriyyəsinə görə ictimai müqavilə əsasında bütün insanlara dövlət hakimiyyətinin təşkilində iştirak etmək hüququ verilir. Burada Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|