Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
26 etmişlər. Onların bir çoxu əxlaqın meyarını cəmiyyətdən kənarda, əbədi varlığın təbiətində, bəziləri isə mənəviyyatın obyektiv meyarını əxlaqiliklə əxlaqsızlıqda, ədalətlə ədalətsizlikdə, xeyrlə şərdə axtarmışlar. Mülki məhkəmə idarəsinin prezidenti Q. Ştofer özünün “Etik qiymətləndirmə bacarığı haqqında” əsərində qeyd edir ki, mənəviyyatın obyektiv meyarı yoxdur. Praqmatistlər, ekzistensialistlər kimi etik məsələləri obyektiv idealist mövqedən təhlil edən digər nəzəriyyəçilər əxlaqi münasibətlərin obyektiv əsaslandırılmasını inkar edirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, insan əxlaqının meyarı onun dəyişməz təbiəti ilə bağlıdır və bu dəyişməz əxlaq ümumbəşəri mahiyyət kəsb edir. Relyativizm cərəyanının nümayəndələri isə subyektiv əsaslarla izah etməyə çalışırlar ki, əxlaqın meyarı şərti xarakter daşıyır və əsassızdır. Bütün əxlaqi normalar yaxşıdır və əxlaq sahəsində heç bir obyektivlik mövcud deyil. Hər bir şəxsin, hər bir kollektivin öz əxlaqı vardır. Yəni, hər bir şəxs, kollektiv, təbəqə müxtəlif əxlaqı dəyərlər haqqında öz xüsusi fikrini əsaslandıra bilər. Belə olduqda əxlaqın konkret obyektiv meyarı haqqında fikir söyləmək olmaz. İngilis filosofu A. Ayenə görə, hər hansı hərəkət digərindən heç nə ilə fərqlənmir. Bir-birinə zidd olan iki hərəkətdən birini digərindən üstün tutmaq olmaz. Hazırda Azərbaycan dövləti xalqın təhlükəsizliyi uğrunda, başqa dövlətlərlə dinc yanaşı yaşamaq, işğal olunmuş torpaqlarının işğaldan azad edilməsi uğrunda mübarizə aparır. Bu ictimai- siyasi və hüquqi aspektdə, həm də əxlaqi aspektdə aparılan mübarizədir. Xalqımız və dövlətimiz bu mübarizə imkanlarını humanist əsaslarla həyata keçirməyi özünə borc bilir. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər hansı bir tarixi şəxsiyyətlə bütöv bir xalqın əxlaqını eyniləşdirmək olmaz. Bu cür şəxslər əksər hallarda ictimai həyatın real tələblərinə uyğun olmayan 27 tələblər irəli sürdüklərinə görə məğlub duruma düşürlər. Məsələn, Hitler mürtəce xarakterli qeyri əxlaqi ideyasını həyata keçirə bilmədi. Çünki, ancaq tarixi inkişafın obyektiv tələblərinə uyğun olan, xalqının həyati mənafeyinə uyğun gələn əxlaqi meyar həqiqi qəhrəmanlıq nümunəsi ola bilər. Tarixi dövrlərə nəzər salsaq görərik ki, hər bir tarixi dövrdə, ictimai inkişafın hər bir mərhələsində dövrün əxlaqi tipinə uyğun əxlaqi meyar mövcud olmuşdur. F.Englesə görə, üç əxlaq- feodal, burjua və proletar əxlaqi mövcuddur və hər bir dövrün öz əxlaqi meyarı vardır. Tarixən mühitin dəyişməsi ilə əxlaqın məzmunu və meyarı da dəyişir və inkişaf edir. Ona görə tarixin qanunauyğun gedişinin müasir mərhələlərinin əxlaqi tərəfini təşkil edən ideallarını və qiymət meyarlarını götürməklə yanaşı ümumdünya tarixinin müasir vəziyyətinin obyektiv məzmununu da elmi əsasda tədqiq etmək lazımdır. Əxlaq və hüquq insan davranışı ilə bağlıdır. Burada ictimai məsuliyyət və ictimai mənafe əxlaqi və hüquqi dəyərlərin qiymətləndirilmə prosesində əsas rol oynayır. Məsələn, ailə münasibətlərində əmələ gələn mübahisəli məsələlər əksər hallarda əxlaqi və hüquqi cəhətdən əsaslandırılmalıdır. Bəzi tədqiqatçılar belə düşünürlər ki, yalnız ictimai inkişaf qanunlarını bilən adamlar yüksək əxlaqi tələblər əsasında hərəkət edə bilirlər. Cəmiyyətdə elə insanlar vardır ki, onlar ictimai inkişaf qanunlarını bilməsələr də, öz davranışları ilə başqalarına nümunə olurlar. Əxlaqi prinsiplər öz mahiyyətinə görə bütün insanların sülh şəraitində yaşamasının istiqamətlərini müəyyən edir və beynəlxalq, iqtisadi, siyasi, mədəni və hüquqi əlaqələrin inkişaf etməsi üçün əsas şərt olur. Determinizm, əxlaqi və hüququ müəyyənləşdirmədə nisbi azadlığı qəbul edir. Əxlaqi seçmə azadlığı nə qədər geniş, əhatəli olarsa, insan öz əxlaqında və davranışında o qədər məsuliyyətli olar. A.S.Makapenkoya görə, kollektivdə insanların yaxşı cəhətlərini görmək çətindir. Belə ki, bu yaxşı 28 cəhətlər gündəlik xırda mübarizə şəraitində və münaqişələrdə görünməz olur. 13 Əxlaqa və hüquqa qiymət verərkən birinci növbədə əxlaqi və hüquqi dəyərlərə əsaslanan cəhətlərə qiymət verilməlidir. Burada obyektiv və subyektiv baxışlar nəzərə alınmalıdır. Obyektivizmə görə, əxlaqi və hüquqi dəyərlər insana faktlar, məlumatlar əsasında verilir, onun mahiyyəti isə açılmamış qalır. Obyektivistlər əxlaqa və hüquqa, insan davranışına, fəaliyyətinə öz mənafeləri baxımından qiymət verir və öz şəxsi mənafelərinə toxunan hər şeyi ədalətsiz hal kimi qiymətləndirirlər. Beləliklə, əxlaqi və hüquqi məqsəd və onu əldə etmə vasitələri təhlil edilməlidir. N.Q.Çernışevski qeyd edirdi ki, yüksək əxlaqi məqsədlər üçün müvafiq vasitələr lazımdır. Yaxşı məqsədə düzgün olmayan vasitələrlə nail olmaq mümkün deyildir. Vasitə məqsədin xarakterinə uyğun olmalıdır, ancaq belə olduqda vasitə ilə məqsədə çatmaq olar. 14 Məqsədi müəyyən etdikdən, onun istiqaməti aydın olduqdan sonra mənəvi keyfiyyətlərdən və dünyanın yenidən qurulması problemindən danışmaq olar. Məqsəd fəaliyyətin əvvəlcədən lazım olan şərtidir. Məqsədin həyata keçirilməsi üçün, əxlaqi və hüquqi məqsədin həqiqiliyini ictimai tərəqqinin qanunauyğunluğunda axtarmaq lazım gəlir. İctimai tərəqqi əxlaqi və hüquqi tərəqqi ilə paralel inkişaf edir. Əxlaqi tərəqqi cəmiyyətin ictimai tarixi inkişafı nəticəsində baş verir və ona görə də ədalətli cəmiyyət qurmaq vəzifəsinə xidmət edən əxlaqi və hüquqi keyfiyyətlərə əxlaqi və hüquqi məqsədin obyektiv meyarı kimi baxmaq olar. Siyasi məqsəd, ictimai inkişaf əxlaqi və hüquqi tərəqqi üçün istiqamətverici mayak rolunu oynayır. Yəni, mütərəqqi ictimai əxlaqi və hüquqi məqsədlər cəmiyyətin əxlaqi və 13 N.Q.Çernışevski. Seçilmiş əsərləri, XIV cild, səh. 684. 14 A.S.Makarenko. Kommunist tərbiyəsi haqqında, Bakı, Azərnəşr, 1954, səh.30. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|