Spor Haberlerinde Nefret ve Ayrımcı Söylemler: www.fotomac.com.tr,
www.fanatik.com.tr ve www.fotospor.com Haber Sitesi Örneği
*
Betül SABAHÇI
Akdeniz Üniversitesi, İletişim Fakültesi
Gazetecilik Bölümü
Antalya
Özet
Günümüzde özellikle internet haberlerinde nefret ve ayrımcı dilin sık sık kullanıldığı
görülmektedir. Bu ayrımcı, önyargılı ve taraflı söylemler, toplum içinde de ayrımcılığa ve
insanları bir taraf olmaya yönlendirmektedir. Gazetelerin spor sayfalarında ve spor haber
sitelerinde söz konusu söylemlerin daha çok yapıldığı gözlemlenmektedir. İnternet haberleri
üzerinden yapılan bu tür paylaşımlar, bu söylemlerin normalleştirilmesine ve
yaygınlaştırılmasına sebep olmaktadır.
Bu bağlamda spor haberlerindeki nefret ve ayrımcı söylemleri konu alan bu çalışmada, bu
söylemlerin ne sıklıkta ve ne şekilde kullanıldıkları, www.fotomac.com.tr, www.fanatik.com.tr
ve www.fotospor.com haber siteleri örnekleminde incelenmiştir. Çalışmada sitelerin ana
sayfasında yer alan haber başlıkları, haber metinleri ve haber fotoğraflarında bulunan yazılar
içerik analizi yöntemiyle incelemeye alınmıştır. Araştırmada 15 günlük bir süre baz alınmış ve
süre sonunda elde edilen bulgular, kategorize edilerek tablolaştırılmıştır. Çalışmada ayrıca
konuyla ilgili haberler Teun van Dijk’ın eleştirel söylem analizi modeli kullanılarak
çözümlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Spor haberleri, haber siteleri, nefret ve ayrımcı söylemler, içerik analizi.
Hateful and Discriminatory Speech in Sports News: Fotomac, Fanatik, and Fotospor
News Websites Examples
Abstract
Nowadays, hateful and discriminatory language is being used frequently, particularly in Internet
news. This discriminatory, prejudiced, and biased speech causes discrimination in society and
leads people to take sides. The speech in question is being used more in sports pages of
newspapers and sports news websites. These kinds of posts shared on the Internet news cause
this kind of speech to become normal and common.
Thus, in this study, the frequency and the method of use of this kind of speech are examined
with the www.fotomac.com.tr, www.fanatik.com.tr, and www.fotospor.com. News headings,
texts, and photographs used in their home pages were analyzed using the content analysis
method. The study was based on a 15-day period, and the findings obtained were categorized
*
Bu çalışma 25-26 Kasım 2017 tarihlerinde Antalya’da yapılan Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları
Kongresi’nde aynı başlıkla sunulmuştur.
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
186
and tabulated. Related news has also been analyzed using the critical discourse analysis model
of Teun van Dijk.
Keywords: sports news, news websites, hateful and discriminatory speeches, content analysis
Giriş
Günümüzde özellikle internet haberlerinde nefret ve ayrımcı söylemleri içeren ifadelerin
yoğun olarak kullanıldığı görülmektedir. Haberlerde kullanılan bu ayrımcı, önyargılı ve taraflı
söylemler, toplum içinde de ayrımcılığa ve insanları bir taraf olmaya yönlendirmektedir.
İnternet haberlerinin geleneksel haberlere göre; daha hızlı bir şekilde daha çok kişiye
ulaşması, bütün kullanıcılara paylaşım olanağı vermesi ve sürekli güncellenebiliyor olması bu
tür haberlerin daha sık dolaşıma girmesine sebep olabilmektedir.
Nefret suçunun uluslararası alanda ortaya çıkmış tanımlarından biri, 1997 yılında
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından yapılandır. Bu tanıma göre nefret suçları
mağdurun, mülkün ya da işlenen suçun hedefinin gerçek ya da hissedilen ırk, etnik, ulusal
köken, dil, renk, din, cinsiyet, yaş, zihinsel ya da fiziksel engel veya insanların özel
durumlarıyla ilgili küçük düşürücü ifadelerde bulunmak suçtur. Ayrıca cinsel yönelim veya
diğer benzer faktörlere dayalı olarak benzer özellikler taşıyan bir grupla gerçek ya da öyle
algılanan bağlantısı, ilgisi, bağlılığı, desteği ya da üyeliği nedeniyle seçildiği kişilere veya mala
karşı işlenen her türlü suçtur (Uslu, 2013:188).
Bu çalışmanın amacı, spor haber sitelerinde nefret ve ayrımcı söylemlerin ne sıklıkta ve
ne
şekilde
kullanıldıklarını
incelemektir.
Bu
amaçla:
www.fotomac.com.tr,
www.fanatik.com.tr ve www.fotospor.com haber sitelerinin paylaştığı haberler 15 günlük
süreyle incelenmiştir. 1-15 Kasım 2017 tarihleri arasında inceleme yapılmıştır. Çalışmada
sitelerin ana sayfasında yer alan haber başlıkları, haber metinleri ve haber fotoğraflarında
bulunan yazılar içerik analizi yöntemiyle incelemeye alınmıştır. İnternet sayfalarının sürekli
güncellenebilir olmasından dolayı gün içinde değişik saatlerde haber sitelerinin ana sayfalarına
bakılmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda belirlenen nefret ve ayrımcı söylemi içeren haberlerde
bulunan ifade şekilleri belli kategorilere ayrılmıştır.
Bunun için hrantdink.org’un ‘Medyada Nefret Söylemi İzleme Rapor (Mayıs-Ağustos
2017)’unda ve bu konudaki diğer araştırmalarda kullanılan kategorilerden bazıları kullanılmış
ayrıca haberlerin diline göre 4 kategori daha araştırmaya eklenmiş ve toplamda 6 kategori
oluşturulmuştur. Bunlar; Yargıda bulunma, Abartma/Yüceltme, Aslından Farklı Şekilde
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
187
Adlandırma, Aşağılama/ Alay Etme Söylemi, Doğal Kimlik Öğesini Küçük Düşürme Amacıyla
Kullanma, Önemsememe/ Yok Sayma Söylemi kategorisidir.
Araştırma kapsamında ayrıca kategorilere göre söylem örnekleri oluşturan haberler
seçilmiş ve bu haberler Teun van Dijk’ın söylem analizi kullanılarak incelenmiştir.
Literatür Taraması
Spor Haberciliği, Başlangıcı ve Özellikleri
Dünyada, 19. yüzyılın başlarında gazeteler spor konusunda uzman yazarlar aramaya
başlamıştır. Daha sonra gazetelerde spor yazılarının sütunlar hâlinde yayımlanmaya
başlamasıyla spor yazarlığı gelişmeye başladı. Buna göre, ilk spor gazetesi 1838’de İngiltere’de
Sporting Life adı ile yayımlanmış, bunu 1854 yılında Paris’te yayımlanan Le Sport dergisi
izlemiştir. Le Sport dergisinin logosunun altında yer alan “Kibarların gazetesidir” ibaresi, bu
yayımların okurlarının asiller olduğu ve sporun da asillerin uğraşı olduğu yönündeki kanıya
dikkat çekmektedir. Türk basınında spor konusundaki ilk metin ise, 14 Mart 1891 tarihli Servet-
i Fünûn dergisinde yayımlanan eskrim konulu Ali Ferruh Bey’in yazısı olmuştur. İlk spor
dergisi ise, Burhan Felek tarafından 28 Eylül 1910’da çıkarılan “Futbol” dergisidir. Futbolun
yanı sıra diğer sporlara da yer veren dergi 6 sayı çıkabilmiştir. İkinci spor dergisi 1911’de çıkan
“Terbiye ve Oyun”dur. Bu dergide Selim Sırrı Tarcan eğitim ağırlıklı yazılar yazmıştır (T.C.
Milli Eğitim Bakanlığı, 2013: 3).
Sporun giderek futbolla özdeşleştiği ama profesyonelliğin yeni başladığı, milli lig
örgütlenmesi için ulaşım gibi alt yapının yetmediği 1950’li yıllarda spor haberleri mahalli
gazetelerin herhangi bir sayfasından yayınlanmaktaydı. 1960’lı yılların başından itibaren ise,
gazeteler aynı anda birkaç ilde basılıp bütün illere dağıtılarak kitleselleşmiştir. Sporun kitlesel
tüketime konu olmasının sonucunda spor sayfaları gazetelerin genel bütünlüğüne karşı
bağımsızlığını kazanmıştır. Türkiye’de birçok gazete 1950’li yıllardan sonra spor haberleri için
ayrı bir birim kurarak, birden fazla sayfasını spor haberlerine ayırmaya başlamıştır (Köktener,
2013: 239).
1970 ve 80’li yıllarda gazetelerin arka sayfaları spor haberlerine ayrılmış, sporla ilgili
haberler bu sayfalarda yer yayınlanmıştır. Ancak 1990’lı yıllardan sonra gazetelerin dört büyük
kulüp olarak adlandırılan Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş ve Trabzonspor’un haberlerinin
yer aldığı ‘futbol gazetelerine’ döndüğü görülmektedir (Özsoy, 2011: 85).
1988 yılında ilk kez bir spor gazetesi olan Fotospor yayınlanmış, bunu 1991 yılında
Dinç Bilgin’in Fotomaç ve Erol Aksoy’un Spor Gazetesi izlemiştir. 1995 yılı içinde Taraftar
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
188
ve Fanatik gazeteleri de sadece spora yer vererek yayınlanmışlardır. 28 Haziran 1996 tarihinde
Bilgin’in sahip olduğu Taraftar ve Fotomaç Gazeteleri, Aydın Doğan’ın sahip olduğu Fanatik
Gazetesi ile rekabet etmek için birleşmişlerdir. Türk spor basını ilk haberin yayınlandığı
günlerden bu yana büyük gelişme göstermiş, basının da gelişim motoru olmuştur. Basın
tarihinde ilk bağımsız servisler, ilk özel foto-muhabirler spor basını için tahsis edilmiştir. Çünkü
spor artık basın için bir promosyon aracı olmuş, gazeteyi sattıran hatta gazetenin ilk okunulan
bölümü haline gelmiştir (Kaya, 2002: 166).
Günümüzde birçok basılı gazetede olduğu gibi basılı spor gazeteleri de internet
ortamında haber aktarma faaliyetlerini yürütmekte ve gün geçtikçe internet ortamında yayın
yapmaya daha fazla önem vermektedirler (Dumanlı Kürkçü, 2016: 3). Ayrıca birbirinden farklı,
birçok spor haber sitesi de internette yer almaktadır. Bu spor haber sitelerinde, spor yazarlarının
eleştirileri veya yazıları, sporla ilgili günlük gelişmeler, geçmiş ve gelecek karşılaşmalar gibi
birçok haber bulunmaktadır. Bu haberler internetin sunduğu olanaklar sayesinde, yeni gelen
haberlerle sürekli güncellenerek kullanıcılara sunulmaktadır.
Spor haberlerine yönelik en temel eleştiri noktası, Beşiktaş, Galatasaray, Fenerbahçe
takımlarından birinin fazla öne çıkarıldığı noktasıdır. Spor servisi yöneticilerinin tuttuğu
takımların sürekli haber yapıldığı yolundaki iddialar doğru olmasa da taraftarlık bilinci bunu
farklı görmeye eğilimli olduğundan sürüp gideceğe benzemektedir. Üç büyükler dışında kalan
Anadolu kulüplerine yeterince yer verilmediği de yaygın bir şikâyet konusudur. Kazanılan
başarılar doğrultusunda zaman zaman bu çember kırılsa da ana temalar sürekli olarak İstanbul
kulüpleri etrafında şekillenmektedir. Özellikle yabancı oyuncu ve teknik direktörlerle ilgili
olarak aslı olmayan haberler yapıldığı da yaygın bir iddiadır. Her maçtan sonra düzenlenen
basın toplantıları, bunu engellemek için etkili bir çözüm yoludur (T.C. Milli Eğitim Bakanlığı,
2011: 10).
Nefret ve Ayrımcı Söylem Kavramları
Nefret söylemi, demokratik toplumun ve birlikte yaşama kültürünün oluşması ve devam
ettirilmesinin önündeki en büyük engellerden birisidir. Tanımlanacak olursa; nefret söylemi,
bir kişiyi ya da grubu ırkı, etnik kökeni, cinsiyeti, cinsel eğilimleri, dini, mezhebi, siyasal
tercihi, ideolojisi, sosyo-ekonomik durumu, fiziksel özellikleri, fiziksel engeli ya da hastalığı
nedeniyle ayırt etme, dışlama, ötekileştirme, aşağılama, hedef gösterme, yıldırma,
düşmanlaştırma gibi nefret biçimlerini ifade eden, yayan, teşvik eden, savunan dilsel pratikler
olarak ifade edilebilir. Geleneksel medyada kimi zaman doğrudan ama genellikle abartma,
çarpıtma, ima, kinaye gibi örtük ve dolaylı biçimlerde görülen nefret söylemi, kullanıcıların da
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
189
içerik üretimine aktif olarak katılabildikleri yeni medya ortamında yaygın biçimde küfür,
hakaret, aşağılama gibi doğrudan biçimlerde yer almaya başlamış ve daha yoğun kullanılır hale
gelmiştir. Kimi çevrelerce ifade özgürlüğünün bir parçası olarak kabul edilen bu söylemler
sosyal ağların, blogların, mikroblogların, forumların, katılımcı sözlüklerin, fotoğraf, video ve
müzik paylaşım sitelerinin, dijital oyun sitelerinin, okur yorumlarının doğal bir parçası haline
gelmiştir (Öztekin, 2015: 925).
Bu bağlamda insanların topluluk halinde yaşamaya başladığı tarihten itibaren var olan
“biz” ve “ötekiler” kavramı, bir yandan bireyler arasında bir bütünlük sağlarken diğer taraftan
insanlarda doğuştan var olan korunma mekanizmasıyla “ötekilerden” yabancılaşmaya, korkuya
ve en sonunda da nefrete dönüşmektedir. Öncelikle söylem şeklinde dile getirilen bu nefretin
suça dönüşmesi de çok ince bir sınırın geçilmesiyle mümkün olmaktadır. Söylem, yeni medya
içerisinde bir kez dolaşıma çıktıktan sonra söz konusu paylaşımdan pay almayacak sıradan
bireyler tarafından da onay görmekte, kanıksanmaktadır. Bu onay sürecinde geleneksel
medyanın ve yeni medyanın payı gerçekten çok büyüktür. Özellikle yeni medya iktidar
erklerinden görece bağımsız, kullanıcı kaynaklı içerikleriyle daha demokratik, özgür ve hatta
güvenilir bir görünüm sergilemekte; bu görüntüsüyle de nefret söyleminin yaygınlaşmasında
önemli bir rol oynamaktadır. Günümüzde yeni medya, nefret söyleminde etkin bir aracı
konumundadır. Söz konusu söylemlerin önüne geçilmesi ise ancak toplumda yer alan bireylerin
eğitimi ile bir diğer ifadeyle halkın bu alanda bilinçlendirilmesiyle mümkün olacaktır (Vardal,
2015: 135-136).
Ayrımcılık ise, en basit tanımıyla; herhangi bir kamu yararı ya da mantıklı bir gerekçe
söz konusu olmaksızın, bir kişiye, benzer durum ve koşullardaki diğer kişilerden farklı ve eşit
olmayan bir muamele yapılması anlamına gelir. Yalnızca geride bıraktığımız yüzyılda bile,
“biz” ve “ötekiler” arasında yapılan ayrım, çoğu kez başka hiçbir neden olmaksızın, milyonlarca
insanın acı çekmesine sebep olmuştur. Ayrımcılık, uluslararası toplumun artan duyarlılığına ve
21. yüzyılda ulaşılan muazzam bilgi birikimine rağmen devam etmektedir. Etnik köken, din,
dil, dünya görüşü ya da cinsiyet temelinde yapılan ayrımcılıkların acı sonuçları, tarihte kötü
sonuçlar doğurarak yansımaktadır. Farklı muamele biçimleri içinde insanlığa en ağır tecrübeyi
yaşatan durum, “öteki”ne yaşama hakkı tanımamak olmuştur. Bu tür bir ayrımcılık, tarih
boyunca, belirli bir ırkın ya da dinin mensuplarını, toplumun belirli kesimlerini, farklı dünya
görüşlerine, ideolojilere ya da cinsel yönelimlere sahip kişileri ya da grupları hedef alabilmiştir.
Bu bağlamda ayrımcılığın çok eski bir tarihi vardır (Çelenk, 2010: 211).
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
190
Yeni medya ortamında da gündelik yaşamda söylemsel pratiklerde üretilen ve
geleneksel medya metinlerinde dolaşıma sokulan homofobik, transfobik, heteroseksist
cinsiyetçi, yabancı düşmanı, ırkçı, etnik milliyetçi ve ayrımcı nefret söylemi bir şekilde
yaygınlaşarak, sıradanlaşarak devam etmektedir. Böylece her türlü ayrımcı ve dışlayıcı
söylemsel pratikler kanıksanmakta, zaman içinde toplumdaki farklı kimlikleri ve varoluş
pratiklerini ötekileştirmekte, hatta yok edici eylemlere, diğer bir deyişle nefret suçlarına
dönüştürebilmektedir (Binark, 2010: 11). Aslında nefret etmek kişisel bir duygudur; nefret suçu
ise, bir kişinin başka bir kişi veya gruba duyduğu nefretten çok daha karmaşık olan ve bu
nedenle politik, sosyolojik ve kültürel boyutlarıyla değerlendirilmesi gereken bir olgudur
(Kaymak, 2010: 254).
Nefret söylemi, nefret suçuna giden sürecin çıkış noktası, nefret suçunun önünü açan
tahammülsüzlüğün ve hoşgörüsüzlüğün bir çeşit dışavurumudur. Hedef alınan gruplara
“toplumda size yer yok” mesajı yinelenerek verilir; grup üyeleri pasifleştirilir /suskunlaştırılır.
Bu durum kaçınılmaz olarak demokratik düzeni yıpratır; zira insanın en temel hakkı olan yaşam
ve katılım hakkı ihlal edilmiş olur (İnceoğlu ve Sözeri, 2012: 24).
Spor haber sitelerinde ise, nefret söylemleri genel olarak, taraftar oluşturmaya ya da
gruplar arasında ayrımcılık yapılmasına yönelik söylemler yer almaktadır. Bu söylemler
internet ile hızlıca paylaşıma girerek, toplumda nefret ve ayrımcı söylemlerin yayılmasını
sağlamaktadır.
Yöntem
Bu araştırmada ilk olarak 15 gün boyunca söz konusu üç spor haber sitesinde içerik
çözümlemesi yapılarak nefret ve ayrımcı söylem özelliğindeki haberler incelemeye alınmıştır.
İçerik çözümlemesinin sonucunda grafikler oluşturulmuştur.
İçerik analizinde, içeriğin incelenebilmesi için çözümleme biçimlerinin saptanmasından
sonra içeriği bir takım kategorilere bölerek, belirli kodlama ya da kayıt birimleri saptamak
gerekmektedir. Çözümler kategorileri mesajda ilgilenilen, ortaya koymaya çalışılan unsurlarla
ilgilidir ve çözümlenecek metnin özelliğine göre, her çalışmanın amacına bağlı olarak istenilen
sayıda oluşturulabilmektedir. Kullanılan ya da oluşturulan kategoriler araştırmacının teorik
formasyonu, yani kuramsal yaklaşımıyla ilgili olmalıdır. Bu açıdan içerik analizinin özü olan
kategorileştirme işlemi büyük önem taşır ve çalışma bu aşama anlam kazanır (Yıldırım, 2015:
138). Buna bağlı olarak bu çalışmada da kategoriler oluşturulmuştur:
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
191
1)
Yargıda Bulunma: Olayı farklı söylemlerle kendince anlamlandırma ve
bir yargıda bulunma durumudur.
2)
Abartma/Yüceltme: Haber metninde kavramları ve olayla ilgili
söylemleri abartarak verme şeklidir.
3)
Aslından Farklı Şekilde Adlandırma: Olayı gerçek kavramlarından
çıkartarak farklı şekillerde adlandırmadır.
4)
Aşağılama/Alay Etme Söylemi: İnsanları, olayları ya da diğer şeyleri
küçük düşürücü, aşağılayıcı ifadeler kullanarak alay etme durumudur.
5)
Doğal Kimlik Öğesini Küçük Düşürme Amacıyla Kullanma:
İnsanların doğal kimlik öğelerini aşağılamak ya da alay etmek için kullanma şeklidir.
6)
Önemsememe/ Yok Sayma Söylemi: Karşıdaki kişiyi ya da olayı yok
sayma ya da önemsememe görmezden gelme durumudur.
Çalışmada ayrıca söylem olarak örnek oluşturacak haberler seçilerek Teun van Dijk ‘ın
söylem analizine tabi tutulmuştur.
İdeolojilerin yeniden üretiminde ve günlük ifadelerde vazgeçilmez bir rol oynayan
söylem, dilbilimsel ve dilsel olamayan etkinliklerin, özelliklerin bir arada oluşturduğu
anlamlandırma ve sınıflandırma dizgisidir (van Dijk, 2015: 15). Söylem analizi, yayımlanmış
durumda olan söylemin, karmaşık yapısı içerisinde dilbilgisel özellikler dikkate alınarak,
niteliksel olarak ve kuramsal biçimlemelerle çözümlenmesi şeklinde tanımlanabilir.
Dilbilimdeki gelişmelere koşut olarak bu alanın disiplinler-arası çözümlemelere açık olarak
gelişmesiyle yaygınlık kazanmıştır. Bu çözümlemede, söylemde yer alan mekânlara, belirli
göndermeler yapılarak onların niceliksel, sayısal değil, niteliksel olarak çözümlemesi yapılır.
Verilen mesajların anlamının ne olduğunu ortaya çıkarmak için anlambilimsel, söz-dizinsel ve
simge-bilimsel yazılı, sözlü ve görüntülü mesaj üzerinden çözümleme yapma gereksinimi
doğmuştur (Aziz, 2015: 149).
Eleştirel söylem çözümlemesi ise, dili söylem olarak çözümler. Yani, eleştirel toplumsal
bilimler geleneği içindeki belirsiz diyalektik bağlantıları araştırmaya çalışılan, söylemin
eleştirel bir çözümlemesidir (Fairclough and Graham, 2015: 150).
van Dijk’ın söylem çözümlemesi modeli, makro yapı ve mikro yapı olmak üzere iki
bölümden oluşmaktadır. Bu yapılar başlıklar halinde Tablo 1’de şu şekilde gösterilebilir (Özer,
2011: 85):
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
192
Tablo 1: Teun Van Dijk söylem çözümlemesi modeli
1
A.Makro Yapı
1.Tematik Yapı
2.Şematik Yapı
a.Başlıklar
a.Durum
(1.Ana
olayın
sunumu,
2.Sonuçlar, 3.Ardalan bilgisi, 4.Bağlam
bilgisi
b.Haber girişi (1.Spotlar, 2.Spot olmadığında
haber metninin ilk paragrafı alınmalıdır.
b.Yorum (1.Haber kaynakları, 2.Olay
taraflarının getirdiği yorumlar
c.Fotoğraf
B.Mikro Yapı
1.Sentaktik Çözümleme 2.Bölgesel Uyum
3.Sözcük
seçimleri
4.Haber Retoriği
a.Cümle
yapılarının
aktif ya da pasif olması
a.Nedensel ilişki
a.Fotoğraf
b.Cümle
yapılarının
basit ya da karmaşık
olması
b.İşlevsel ilişki
b.İnandırıcı bilgiler
c.Referansal ilişki
c.Görgü tanıklarının
ifadeleri
Makro düzey çözümlemesinde metnin paragrafları birer cümle halinde ifade edilmekte
ve ardından bu cümleler birkaç cümleye ve en sonunda tek bir cümleye indirgenerek metnin ne
ifade etmek istediği ortaya konulmalıdır. Metnin ses, sözcük, cümle yapısı ve anlamlarını
kapsayan mikro yapıda söylem stili ele alınmakta ve aynı konunun farklı biçimde nasıl dile
getirildiği üzerinde durulmaktadır (Devran, 2010: 65).
Bulgular
Çalışmada öncelikle içerik analizi yönteminden yararlanılarak www.fotomac.com.tr,
www.fanatik.com.tr ve www.fotospor.com haber sitelerindeki haberler 15 gün süreyle
incelemeye alınmıştır.
1
Özer, Ömer (2011), Haber Söylem İdeoloji Eleştirel Haber Çözümlemeleri, Literatürk Yayınları, İstanbul, s. 85.
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
193
İçerik analizi bulguları
Şekil 1: Dönemlere göre nefret ve ayrımcı söylemler
Şekil 1’de görüldüğü gibi 15 günlük süreç 5’er günlük bölümlere ayrılmıştır. İlk 10 gün
nefret ve ayrımcı söylem oluşturabilecek haberlerin daha yoğun olarak yapıldığı görülmektedir.
Ancak sonraki günlerde bir düşüş görülmektedir. Bu düşüş, o tarihlerde maç yoğunluğunun
olmamasına bağlanabilir.
Şekil 2: Spor haber sitelerinin nefret ve ayrımcı söylem oranları
İncelenen spor haber sitelerinden www.fotomac.com.tr haber sitesi, 80 haberle en fazla
nefret ve ayrımcı söylem oluşturabilecek haber paylaşmıştır. Sonrasında www.fanatik.com.tr
60 haberle ikinci sırada yer alırken, www.fotospor.com 31 haberle son sırada yer almaktadır.
15 gün boyunca incelenen haber sitelerinde toplamda 171 nefret ve ayrımcı söylem içeren
habere ulaşılmıştır.
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
194
Şekil 3: Türlere göre ayrım
Araştırma haber metni ve haber fotoğraflarının üzerindeki yazılar olmak üzere türlere
göre ikili bir ayrım yapılmıştır. Bunun sonucunda çok az bir fakla haber metinlerinde daha fazla
nefret ve ayrımcı söylem içeriğine rastlanmıştır.
Şekil 4: Haber sitelerine göre nefret ve ayrımcı söylemler
Haber sitelerine göre haber ve haber fotoğraflarında yapılan nefret ve ayrımcı söylem
içeriği oranlarına bakıldığında, www.fotomac.com.tr ve www.fanatik.com.tr haber sitelerinde
haber metinlerinde daha fazla oran olduğu görülmektedir. Ancak www.fotospor.com haber
sitesinde haber fotoğrafı yazılarında daha fazla bu tür söylem içeriğine rastlanmıştır.
Haber
53%
Haber Fotoğrafı
47%
Türlere göre ayrım
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
195
Şekil 5: Kategorilere göre nefret ve ayrımcı söylemler
Kategorilere göre nefret ve ayrımcı söylemlere bakıldığında, abartma/yüceltme ve
yargıda bulunma kategorilerinin daha yüksek orana sahip olduğu görülmektedir. Sonrasında
aşağılama/alay etme ve aslından farklı şekilde adlandırma kategorileri yer alırken, en düşük
orana sahip olanlar ise, doğal kimlik öğesini küçük düşürme ve önemsememe /yok sayma
söylemi kategorisidir.
Şekil 6: Kategorilerin haber sitelerine göre oranları
Kategorilerin haber sitelerine göre durumlarına bakıldığında, www.fotomac.com.tr’de
yargıda bulunma kategorisi daha fazla orana sahipken, www.fanatik.com.tr ve
www.fotospor.com’da abartma/yüceltme kategorisi daha fazla orana sahiptir. Yine
www.fanatik.com.tr’de aşağılama/alay etme kategorisinin diğer haber sitelerindeki orana göre
yüksek olduğu görülmektedir. www.fotomac.com.tr ve www.fotospor.com’da ise aslından
farklı şekilde adlandırma kategorisinin daha fazla yer kapladığı belirlenmiştir.
Abartma/Yüceltme;
52
Yargıda bulunma; 51
Aşağılama/alay etme;
29
Aslından farklı
şekilde adlandırma;
22
Doğal kimlik öğesini
küçük düşürme; 9
Önemsememe/yok
sayma söylemi; 8
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
196
Söylem analizi bulguları
Çalışmada kategorilere en fazla nefret ve ayrımcı söylem örneği oluşturabilecek
haberler belirlenmiştir. Sonrasında bu haberler Teun van Dijk’ın söylem analizi yöntemi
kullanılarak incelenmiştir. Haber metninde bulunan başlıklar, spotlar ve haber metninin tamamı
incelemeye tabi tutulmuştur. Bu haber örnekleri başlıklar halinde şu şekilde sıralanmıştır:
Yargıda bulunma: “Arda Bir Enkaza Dönüştü”, Tudor Başkasına
Karışmamalı!
Abartma/Yüceltme: Böyle Rakam Görülmedi Beşiktaş Para Basıyor,
Transferin Gözdesi Durdurulamıyor
Aslından Farklı Şekilde Adlandırma: Kadroya Neşter, Bitirim İkili
Aşağılama/ Alay Etme Söylemi: Bir Aykut Kocaman Klasiği…, Vallahi
Rezalet! Billahi Rezalet!
Doğal Kimlik Öğesini Küçük Düşürme Amacıyla Kullanma:
‘Kocaman’ Hareket, Gel Beraber Yanal’ım
Önemsememe/ Yok Sayma Söylemi: 5 Golcü 1 Cenk Etmedi,
Vazgeçtiğini Anladığımla Hiç İşim Olmaz
1)
Yargıda bulunma:
Haber başlığı: Arda Bir Enkaza Dönüştü
www.fotomac.com.tr Tarih: 15 Kasım 2017
Bu haber İspanya’nın önde gelen gazetelerinden Marca’da Barcelona forması giyen
Arda Turan hakkında yayınlanan makalenin haberidir. Bu makalenin başlığı “Arda’nın
Barcelona’ya transferi bir enkaza dönüştü” şeklindeydi. Ancak www.fotomac.com.tr’nin
yaptığı haberde direkt olarak Arda’nın enkaza dönüştüğü yazmaktadır. Haberin devamında yine
makalede anlatılanlar yazılmıştır.
Haberde; makalede anlatılanlar, hiçbir ekleme yapılmadan tırnak içinde verilmiştir.
Yani kopyala yapıştır bir haber metni yapılmıştır. Ayrıca makalede bazı cümleler haberde ara
başlık olarak kullanılarak vurgu yapılmıştır. Haber fotoğrafı olarak Arda Turan’ın herhangi bir
maçta oynarken çekilmiş bir fotoğrafı kullanılmıştır.
Haber başlığı: Tudor Başkasına Karışmamalı!
www.fotomac.com.tr Tarih: 02 Kasım 2017
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
197
Haberde başlıktan sonra bir manşet, spot veya bir giriş paragrafı bulunmamaktadır. Bir
paragraftan oluşan haber oldukça kısa bir şekilde yazılmıştır. Galatasaray maçı sonrasında
Tudor’un eleştirisine yanıt olarak Rıza Çalımbay’ın verdiği cevap tırnak içinde verilmiştir.
Haber başlığında geçen ifade Çalımbay’ın söylediklerinin arasından seçilmemiştir. Yani
tamamen haberi yazan kişinin ifadesidir. Zaten tırnak içinde verilmemiştir. Direkt olarak
yargıda bulunma ifadesidir. Cümlenin sonunda ünlem işareti kullanılarak söylenilen ifadeye
dikkat çekilmek istenmiştir. Haber fotoğrafı olarak Tudor’un ve Çalımbay’ın yan yana çekilmiş
fotoğrafları bulunmaktadır. Haber oldukça kısa olduğu için anlatılmak isteneni tam olarak ifade
edememektedir.
2)
Abartma/Yüceltme:
Haber fotoğrafı yazısı: Böyle Rakam Görülmedi Beşiktaş Para Basıyor
Haber başlığı: İşte Beşiktaş’ın Lens İçin Ödeyeceği Rakam
www.fotospor.com Tarih: 1 Kasım 2017
Haberin başlığı merak uyandıran bir cümledir. Haberin spotunda başlıkta söylenilen şey
verilmemiş, bunun yerine ilk paragrafta verilmiştir. Haber metninde etken ve edilgen cümleler
bir arada kullanılmıştır. Haberde ara başlık bulunmaktadır, ancak 2 paragraftan oluşan kısa bir
haberdir. Haber fotoğrafı yazısında ‘Böyle rakam görülmedi ve Para Basıyor’ ifadeleri ile abartı
yapılmıştır. Haber fotoğrafı olarak olayla ilgili futbolcunun fotoğrafı kullanılmıştır.
Haber Başlığı: Transferin Gözdesi Durdurulamıyor
www.fotospor.com Tarih: 5 Kasım 2017
Aziz Behich isimli bir futbolcunun transferini konu alan bir haberdir. Haberin başlığında
iki şekilde abartma/yüceltme vardır. Birincisi, ‘gözdesi’ kelimesi, ikincisi ise, ‘durdurulamıyor’
ifadesidir. Haber metnine bakıldığında, ise birinci ağızdan yazılmış metin şekli görülmektedir.
2 adet ara başlık kullanılan haberde, haber fotoğrafı olarak söz konusu futbolcunun fotoğrafı
kullanılmıştır.
3)
Aslından Farklı Şekilde Adlandırma:
Haber Başlığı: Kadroya Neşter
www.fotomac.com.tr Tarih: 01 Kasım 2017
Haberin başlığında anlatılmak isteneni farklı şekilde adlandırma vardır. Aslında kadroda
yapılan bir değişikliği ‘Neşter’ ifadesi ile anlatılmak istenmiştir. Başlıktan verilmek istenen
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
198
ifadenin çıkarımı yapılamamaktadır. Haber bir paragraftan oluşan kısa bir metin şeklindedir ve
‘gidiyor, çekiliyor, konuşuluyor’ gibi haber diline uymayan fiil çekimleri kullanılmıştır. Haber
fotoğrafı olarak bir maç fotoğrafı kullanılmıştır.
Haber Başlığı: Bitirim İkili
www.fotomac.com.tr Tarih: 11 Kasım 2017
Haberin konusu, en çok top kapan iki futbolcuyu anlatmaktadır. Bu iki futbolcuya
başlıkta ‘Bitirim İkili’ ifadesi kullanılarak, aslından farklı şekilde adlandırma kategorisine
örnek oluşturulmuştur. Haberde: ‘önemli rol oynuyor, vurgulanıyor, geliyor’ gibi haber dili
olmayan fiiller kullanılmıştır. Haberde 3 ara başlık kullanılarak, normal uzunlukta bir haber
metni oluşturulmuştur.
4)
Aşağılama/ Alay Etme Söylemi
Haber Başlığı: Bir Aykut Kocaman Klasiği…
www.fanatik.com.tr Tarih: 1 Kasım 2017
Fenerbahçe’nin dönem boyunca sürekli maç kaybetmesini, Aykut Kocaman’ın
direktörlüğünün kötü olmasına bağlayan bir haber başlığı kullanılmıştır. Haber metninde
kullanılan:
‘Bu performans Fenerbahçe için en kötü başlangıç oldu. İlginç olan ise en kötü 3
başlangıcın 2’sinde teknik direktörlük koltuğunda Aykut Kocaman’ın oturmasıydı, En kötü
başlangıçlar Aykut Kocaman’la’ şeklinde ifadeler de yine aşağılama/alay etme kategorisine
örnek oluşturmaktadır. Ara başlıklardan oluşan ve uzun bir haber metni şeklinde yazılan
haberde, birinci ağızdan anlatılan fiiller kullanılmıştır. Haberde her ara başlıktan sonra bir
fotoğraf kullanılmıştır.
Haber Başlığı: Vallahi Rezalet, Billahi Rezalet
www.fotomac.com.tr Tarih: 14 Kasım 2017
Haber başlığından direkt olarak aşağılama, alay etme anlamı çıkarılmaktadır.
Kaybedilen maçın eleştirisi öncelikle başlıkta yapılmış, sonrasında haber metninde ‘kötü futbol,
berbat skor, hayalet gibi duran Lucescu’ gibi ifadelerle devam etmiştir. Haber; ‘umutlandık,
berabere kaldık’ gibi fiillerle birinci ağızdan, haberi yazan kişinin duygularını anlatan bir haber
metni şeklindedir. Haber metni ara başlıklar halinde, kısa paragraflardan oluşmaktadır. Haber
fotoğrafı olarak maçtan bir fotoğraf kullanılmıştır.
5)
Doğal Kimlik Öğesini Küçük Düşürme Amacıyla Kullanma:
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
199
Haber Başlığı: Kocaman’ Hareket
www.fotomac.com.tr Tarih: 1 Kasım 2017
Haber, bir futbolcunun formasını değiştirirken formayı yere atması ve Aykut
Kocaman’ın formayı yerden almasını konu edinmiştir. Aykut Kocaman’ın soyadı bu şekilde
başlığa taşınmıştır. Haber 8 başlıktan oluşan bir foto-galeri şeklinde oluşturulmuştur. Haberde
etken ve edilgen fiiller bir arada kullanılmıştır.
Haber Başlığı: Gel Beraber Yanal’ım!
www.fotomac.com.tr Tarih: 5 Kasım 2017
Bu haberin konusu; Fenerbahçe’de Aykut Kocaman’ın istifa sinyali vermesinin
ardından sarı-lacivertli taraftarlar eski teknik direktörleri Ersun Yanal’a çağrı yapmaları ile
ilgilidir. Yapılan çağrıların birisi haberin başlığı olarak kullanılmıştır. Ersun Yanal’ın soyadını
başlığa çekerek doğal kimlik öğesi kullanılmıştır. Başlıkta dikkat çekmek için ünlem işareti
kullanılmıştır. Haber, 17 sayfadan oluşan foto-galeri şeklinde yazılmıştır. Yapılan her bir çağrı
mesajı için ayrı sayfa açılmıştır. Bunda amaç, okuyucuya daha fazla ‘tıklatmaktır.’
6)
Önemsememe/ Yok Sayma Söylemi:
Haber Başlığı: 5 Golcü 1 Cenk Etmedi
www.fotomac.com.tr Tarih: 3 Kasım 2017
Fenerbahçe’nin golcülerinin yetersiz olması ile ilgili olan haberde, ‘5 Golcü 1 Cenk
Etmedi’ diyerek önemsememe/yok sayma ifadesi kullanılmıştır. Haber metninde kullanılan;
‘Fenerbahçe, taraftarını kahrediyor. Bunun çeşitli nedenleri var elbette. Ancak gözle görülür bir
neden var ki asla küçümsenemez: Golcüler verimsiz…’ ifadesi yine önemsememe/yok sayma
kategorisine örnektir. Haber, eleştiri diliyle yazılmıştır. Üç paragraftan oluşan kısa bir metinden
oluşturulmuştur. Haber fotoğrafı olarak ise, üzgün şekilde poz veren Fenerbahçe futbolculardan
oluşan bir fotoğraf kullanılmıştır.
Haber Başlığı: Vazgeçtiğini Anladığımla Hiç İşim Olmaz
www.fotomac.com.tr Tarih: 1 Kasım 2017
Aykut Kocaman’ın futbolcularına kullandığı: ‘Vazgeçmek yok. Vazgeçtiğini anladığım
kimseyle yola devam etmeyeceğim’ ifadesi başlığa değişik şekilde yansıtılmış ve bu da
önemseme/yok sayma kategorisine örnek oluşturmuştur. Haber, tek paragraftan oluşan oldukça
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
200
kısa bir haberdir. Haberi yazan kişi, olayı yaşamışçasına, birinci ağızdan yazmıştır. Haber
fotoğrafı olarak Aykut Kocaman’ın bir fotoğrafı kullanılmıştır.
Sonuç ve Değerlendirme
Son yıllarda, medyada ayrımcılığa yol açan, belirli bir grubun üyesi olmaya zorlayan ve
toplumu yönlendiren söylemlerin yaygınlık kazandığı görülmektedir. Söz konusu internet
olduğunda ise bu söylemler daha kolay ve hızlı bir şekilde paylaşıma sunulmaktadır.
İnternetin bizlere sağladığı hız, etkileşim ve kolay erişim hizmetleri sayesinde bu
söylemler paylaşıma girmekte ve böylelikle bu ifadeler, toplum içinde hızla yayılmakta ve
kanıksanmaktadır.
Bu çalışmada, toplamda 15 gün boyunca gözlemlenen www.fotomac.com.tr,
www.fanatik.com.tr ve www.fotospor.com haber sitelerinde öncelikle 5’er günlük bir ayrım
yapılmıştır ve buna göre; ilk dönemlerde daha fazla nefret ve ayrımcı söylemlerin yapıldığı
görülmektedir.
Gözlemlenen süre boyunca haber sitelerinde 171 haber ve haber fotoğrafı yazısına
ulaşılmıştır. Ele alınan haber sitelerinden www.fotomac.com haber sitesinin diğerlerine göre,
daha fazla nefret ve ayrımcı söylemler içeren paylaşımlarda bulunduğu tespit edilmiştir.
Araştırmada türlere göre de bir ayrım yapılmıştır. Buna göre, haber metinlerinde daha
fazla söz konusu söylemlerin yapıldığı görülmüştür.
Ele alınan haber sitelerinden www.fotomac.com haber sitesinde 50 habere ve 30 haber
fotoğrafı yazısına ulaşılmıştır. www.fanatik.com.tr’de 38 haber ve 22 haber fotoğrafı yazısı,
www.fotospor.com’da ise, 14 haber, 17 haber fotoğrafı yazısı olduğu görülmektedir. Sadece
www.fotospor.com’da haber fotoğrafı yazılarında daha fazla nefret ve ayrımcı söylem içeriğine
rastlanmıştır.
Verileri düzenlemek için toplamda 6 kategori oluşturulmuştur. Kategori bazında
bakıldığında abartma/yüceltme ve yargıda bulunma kategorilerinin diğerlerine göre daha yoğun
olduğu görülmektedir.
Ardından aşağılama/alay etme ve aslından farklı şekilde adlandırma kategorileri
gelmektedir. En az paya sahip kategoriler ise, doğal kimlik öğesini küçük düşürme amacıyla
kullanma ve önemsememe/ yok sayma söylemi kategorileri olmuştur.
Son olarak haber sitelerine göre kategori yoğunluklarına bakıldığında,
www.fotomac.com haber sitesinde yargıda bulunma kategorisi en fazla paya sahipken,
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
201
www.fotospor.com ve www.fanatik.com.tr’de abartma/yüceltme kategorisinin daha fazla
olduğu görülmektedir.
Bütün haber sitelerinde en düşük payı önemsememe/ yok sayma söylemi ve doğal
kimlik öğesini küçük düşürme amacıyla kullanma kategorisi almaktadır.
Araştırmada içerik çalışmasına ek olarak söylem analizi de yapılmıştır. Her kategoriden
rastgele seçilen 2 habere söylem analizi uygulanmıştır. Buna göre, kategorilere en çok dâhil
olan haber sitesi www.fotomac.com.tr olmuştur. Sonrasında sırayla www.fotospor.com ve
www.fanatik.com.tr gelmektedir.
Haberler genellikle haber diliyle değil, eleştiri diliyle yazılmıştır. Ayrıca, haberi yazan
kişi olay anında ordaymış gibi yani birinci ağızdan yazılan haber şekilleri yoğunluktadır.
Sonuç olarak bu çalışmada, nefret ve ayrımcı söylemlerin kullanımının spor haber
sitelerinde sıradanlaştığı ve yeni medya yoluyla hızlıca dolaşıma sokulduğu ortaya
konulmuştur.
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
202
Kaynakça
Aziz, Aysel (2015). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri, Ankara: Nobel
Akademik Yayıncılık.
Binark, Mutlu (2010). Nefret Söyleminin Yeni Medya Ortamında Dolaşıma Girmesi ve
Türetilmesi, (Editör) Tuğrul Çomu. Yeni Medyada Nefret Söylemi, İstanbul: Kalkedon
Yayınları, s. 11-53.
Çelenk, Sevilay (2010). Ayrımcılık ve Medya, (Editörler) Bülent Çaplı ve Hakan Tuncel.
Televizyon Haberciliğinde Etik, Ankara: Fersa Matbaacılık, s. 211-228.
Devran, Yusuf (2010). Haber Söylem İdeoloji, İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
Dumanlı Kürkçü, Duygu (2016). “Spor Haberciliği ve Twitter: Ulusal Spor Gazeteleri Üzerine
Bir Araştırma”, İnet-Tr’16, XXI. Türkiye’de İnternet Konferansı, 3-5 Kasım 2016, Ted
Üniversitesi Ankara.
Fairclough, Norman and Graham Phil (2015). Eleştirel Söylem Çözümlemecisi Olarak Marx:
Eleştirel Yöntemin Yaratılışı ve Küresel Sermayenin Eleştirisi İle Bağlantısı, (Editör)
Besim Yıldırım. İletişim Araştırmalarında Yöntemler, Uygulama ve Örneklerle, Konya:
Literatürk Academia Yayınları, s. 147-197.
İnceoğlu, Yasemin ve SÖZERİ Ceren (2012). Nefret Suçlarında Medyanın Sorumluluğu: “Ya
Sev ya Terk Et ya da…”, (Derleyen) Yasemin İnceoğlu. Nefret Söylemi ve /veya Nefret
Suçları, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, s. 23-37.
Kaya, Y. Ahmet (2002). “Dünya’da ve Türkiye’de Basının gelişimi İle Türk Basınında Sporun
Haber Öğeleri Açısından İncelenmesi”, Selçuk İletişim Dergisi, 2 (3), s. 161-167.
Kaymak, Ayşe (2010). Yeni Medyada Nefret söyleminin Hukuki Boyutu, (Editör) Tuğrul
Çomu. Yeni Medyada Nefret Söylemi, İstanbul: Kalkedon Yayınları, s. 253-284.
Köktener, Aysun (2013). “Spor Gazeteciliği Örneğinde İnternet Gazeteciliğinin Geleneksel
Gazeteciliğe Etkisi”, Selçuk İletişim Dergisi, 8 (1), s. 233-250.
Özer, Ömer (2011). Haber Söylem İdeoloji Eleştirel Haber Çözümlemeleri, İstanbul: Literatürk
Yayınları.
Özsoy, Selami (2011). “Türkiye’de Bilişim Teknolojisiyle Değişen Spor Gazeteciliği”, İstanbul
Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 41, s. 81-102.
Öztekin, Hülya (2015). “Yeni Medyada Nefret Söylemi: Ekşi Sözlük Örneği”, Uluslararası
Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 38, s. 925-936.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (2011). TV Spor Haberciliği, Gazetecilik, Ankara.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (2013). Spor Haberciliği, Gazetecilik, Ankara.
Uslu, Cennet (2013). “Nefret Söylemi Suçu Versus İfade Hürriyeti”, Dumlupınar Üniversitesi
Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi, Sayı 38, 185-202.
Van Dijk, A. Teun (2015). Söylem ve İdeoloji Çokalanlı Bir Yaklaşım, (Editörler) Barış Çoban
ve Zeynep Özarslan. Söylem ve İdeoloji, İstanbul: Su Yayınları, s. 15-100.
Vardal, Z. Burcu (2015). “Nefret Söylemi ve Yeni Medya”, Maltepe Üniversitesi İletişim
Fakültesi Dergisi, 2 (1), 132-156.
Yıldırım, Besim (2015). İçerik Çözümlemesi Yönteminin Tarihsel Gelişimi Uygulama Alanları
ve Aşamaları, (Editör) Besim Yıldırım. İletişim Araştırmalarında Yöntemler, Uygulama
ve Örneklerle, Konya: Literatürk Academia Yayınları, s. 105-153.
SABAHCI
Global Media Journal TR Edition, 8 (16)
Bahar/Spring 2018
203
Dostları ilə paylaş: |