Microsoft Word 1- murat aydoğDU. doc

---

Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak …

                1 

 

ORTAÇAĞ FEODAL MÜLKİYET ANLAYIŞI VE  

OSMANLI HUKUKUNDAKİ TOPRAK SİSTEMİNİN  

TÜRK HUKUKUNDAKİ TARIMSAL İŞLETMELERİN 

MİRASÇILARA ÖZGÜLENMESİNE ETKİLERİ 

 

Doç. Dr. Murat AYDOĞDU

*

 

 

Öz  

Roma toprak hukuku sistemi, hukukun diğer dallarında olduğu gibi 

bütün Dünya hukuk sistemlerindeki mülkiyet rejimini de etkilemiştir. 

Roma’dan sonra Ortaçağdaki toprak sisteminin bilinmesi ve bunun Ülke-

mize etkileri açısından Ortaçağ feodalitesinin de özellikle incelenmesi gerek-

mektedir. Osmanlı toprak sistemi kendinden önceki Roma ve Ortaçağ toprak 

sisteminden etkilenmekle birlikte İslam hukukuna özgü unsurlar da içer-

mektedir. Nitekim Osmanlı devletinin kuruluş tarihi olarak kabul edilen 

1299 yılında uygulanan toprak sistemi, ağırlıklı olarak İslam hukukuna 

dayanmaktaydı. Ancak sınırlı da olsa Devlet başkanlarına tanınan yasama 

yetkisi kapsamında çıkarılan Kanunnamelerle toprak sistemi (özellikle miri 

arazi rejimi), İslam miras sisteminden biraz daha farklı biçimde evrensel 

kurallar ve laik hukuk çerçevesinde oluşturulmuş ve devam edegelmiştir.  

Cumhuriyet döneminde her ne kadar Osmanlı toprak sistemi benimsen-

memişse de eski hukuk döneminde bir kimsenin toprak mülkiyetine sahip 

olup olmaması, eski hukukumuza göre değerlendirildiğinden, eski hukuku-

muzdaki toprak sisteminin bilinmesi özel önem arz etmektedir. 

 

                                                           

*

 

  Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Medeni Hukuk Anabilim Dalı (e-posta: 

[e-mail]) (Makale Gönderim T.: 05.01.2016/Kabul T.: 16.02.2016) 

  D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 17, Sayı: 2, 2015, s. 1-26 (Basım Yılı: Nisan 2016) 

---

2         

                                                                                Doç. Dr. Murat AYDOĞDU 

 

 

Anahtar Kelimeler 

Feodal mülkiyet anlayışı, serf, senyör, Osmanlı toprak sistemi, dirlik 

(tımar) sistemi, mülk arazi, miri arazi, Osmanlı arazi kanunu, tarımsal işlet-

melerin mirasçılara özgülenmesi ve devri 

 

THE CONCEPT OF MEDIEVAL FEUDAL OWNERSHIP AND 

INFLUENCES OF THE LAND SYSTEM IN OTTOMAN LAW  

ON THE TRANSFER AND ALLOCATION OF  

AGRICULTURAL ENTERPRISES TO HEIRS 

 

Abstract  

The Roman land law system has influenced ownership regime in all 

world law systems as in other fields of law. In order to understand the 

influences of Medieval feudalism on our country, it is especially necessary to 

examine the post-Roman Medieval Land System. While Ottoman land system 

is affected by its predecessor Roman and Medieval land system, it comprises 

also elements peculiar to Islamic law. Hence, the land system applied in 

1299 which is accepted as the establishment date of Ottoman Empire was 

based on predominantly Islamic law. However, the land system (especially 

demesne regime) were constituted and continued pursuant to universal rules 

and secular law that were quite different from the Islamic inheritance 

system, by means of the codes issued by presidents within the scope of 

legislative authority recognized to them. 

Although the Ottoman land system was not adopted in the republican 

period, owing to the fact that whether someone has possession of land 

ownership or not under the old law period is evaluated according to our old 

law, understanding the land system under our old law is particularly 

important. 

 

Keywords 

Concept of Feudal ownership, serf, seigneur, ottoman land system, 

manorial system, property land, demesne, ottoman land code, transfer and 

allocation of agricultural enterprises to heirs

 

---

Ortaçağ Feodal Mülkiyet Anlayışı ve Osmanlı Hukukundaki Toprak …

                3 

I. ORTAÇAĞ FEODAL MÜLKİYET ANLAYIŞI 

Roma’dan

1

 sonra Ortaçağdaki toprak sisteminin bilinmesi açısından 

feodalitenin özellikle incelenmesi gerekmektedir

2

. Feodalizm veya feodalite 

(derebeylik

3

) kavramının türediği “feud” kelimesi, Latince “feodum” veya 

“feudum” sözcüğünden gelip, “hizmet karşılığında bağışlanmış mülk” anla-

mına gelir. Çoğunlukla feodalizm Ortaçağ (MS. 476-1453 veya 1517

4

) Batı 

Roma’nın yıkılışı ile başlayan süreçle anılmakla birlikte, Ortaçağın sona 

ermesinden sonra da varlığını uzun yıllar devam ettirmiş

5

, Avrupa’da 

Monarşik yapıların ortaya çıkmasıyla yavaş yavaş etkinliğini kaybetmiş, 

bulunduğu ülkelerde bu adlarla anılmamış, kavramı siyasal yapıdan yola 

çıkan 18. yüzyıl akademisyenleri ve düşünürleri

6

 ortaya atmıştır

7

. 

                                                           

1 

 

Roma hukukundaki toprak sistemi ve bununla ilgili kavramlar hakkında bkz. Berk, s. 4 

vd.;  Erdoğmuş, s. 36 vd.; Kılıçbay, s. 9 vd.; Tahiroğlu, s. 10 vd.; Tahiroğlu/ 

Erdoğmuş, s. 2; Türkoğlu, s. 273 vd.; Umur, Roma, s. 37-38; Umur, Roma Tarihi, s. 

82 vd.; Hausmaninger/Selb, s. 140; Honsell, s. 56 vd.; Kaser, Röm.Recht, s. 1 vd.; 

Kaser, Geschichte, s. 74 vd.; Lee, s. 3 vd.; Koschaker/Ayiter, s. 115 vd.; Liebs, s. 148 

vd.; Mayer-Maly, s. 60 vd.; Manthe, s. 19 vd.; Plutarkos, s. 1 vd.; Schwind, s. 205 

vd.; Söllner, s. 17; Waldstein/Rainer, s. 2. Ayrıca bk. Aydoğdu, s. 1 vd.  

2

  

Bazı yazarlar Feodal üretim tarzının başlangıcını Batı Roma toprak sistemi ile başlat-

maktadır. Bk. Kılıçbay, s. 9 vd., özellikle s. 170. Osmanlı toprak sistemi de aşağıda 

değineceğimiz üzere Roma sistemine dayandığından, Roma toprak sistemi yanında 

feodalitenin de bilinmesi önemlidir.  

3

  

Bazı yazarlar feodaliteyi derebeylikle eş anlamlı kullanmışlarsa da aslında derebeylik 

Osmanlı sisteminde klasik sistemin bozulması sürecinde merkezi otoriteyi takmayan 

beylikleri ifade eden farklı bir kavramdır. Oysa feodal güç merkezi kuvvete bağımlı olan 

toprak sahiplerini ifade eder. Bkz. Kılıçbay, s. 205. 

4

  

Ortaçağ’ın başlangıcı Batı Roma’nın yıkılışı olan 476 tarihi olarak kabul edilirse de 

bitişinin tartışmalı olduğu söylenebilir. Gerçekten de Batılı tarihçiler bitiş tarihi olarak 

Rönesansın başladığı tarih olan 1517 tarihini verirken Türk tarihçiler, Doğu Roma’nın 

yıkılışı ve aynı zamanda İstanbul’un fethi olan 1453 tarihini vermektedir. Bkz. 

http://tr.wikipedia.org/wiki/1453 (e.t.27.03.2014). 

5

  

Örneğin Fransa’da Fransız devrimi (1789) ile feodalizm şekil değiştirmiş, “neo-

feodalizm” olarak uzun yıllar etkisini sürdüregelmiştir. Bkz. Gümüş, s. 56-57. 

Feodalizmin zirveye ulaştığı tarih, 12. yy. ortaları ve 14. yy. başlarıdır. Bkz. Tuna, s. 

202. 

6

  

Feodalite kavramını ilk kullananlar Boulainvilliers ve Montesqieu’dür. Asıl adı “Charles 

Louis de Secondat Baron de Montesqieu” olan bu ünlü düşünüre göre; feodalite, 

merkezi yönetim yetkilerinin yerel birtakım odaklarca paylaşıldığı bir yönetim siste-

---