XI
C. DOĞU AVRUPADA SİYASİ REJİM DEĞİŞMELERİ ve
ANAYASA YAPIMI
.............................................................................290
1. Siyasi Rejim Değişmelerinin Genel Özellikleri
................................290
2. Doğu Avrupa Ülkelerinde Anayasa Yapımı
....................................293
2.1. Macaristan
...........................................................................293
2.2. Polonya
................................................................................294
2.3. Çekoslovakya
.......................................................................295
2.5. Romanya
..............................................................................297
2.6. Bulgaristan
..........................................................................297
2.7. Arnavutluk
..........................................................................298
D. YENİ ANAYASALARIN TEMEL ÖZELLİKLERİ
.....................298
1. Post Sovyet Ülkeleri Anayasalarının Özellikleri
.............................298
1.1. Genel Olarak
.......................................................................298
1.2. Yürütme
..............................................................................301
1.3. Yasama
................................................................................306
1.4. Yargı
....................................................................................310
1.5. Devletin Şekli ve Niteliği
......................................................313
1.6. Yerel Yönetimler
.................................................................318
1.7. Temel Hak ve Özgürlükler
..................................................321
2. Doğu Avrupa Ülkeleri Anayasalarının Özellikleri ................ 325
2.1. Genel Olarak....................................................................325
2.2. Yasama .............................................................................326
2.3. Yürütme.............................................................................328
2.3.1. Cumhurbaşkanı
...........................................................328
2.3.2. Başbakan ve Bakanlar Kurulu
....................................330
2.4. Yargı
....................................................................................332
2.5. Siyasi Rejimin Temel Öğeleri ..........................................336
SONUÇ
....................................................................................................... 343
KAYNAKÇA................................................................................................ 346
1
GİRİŞ
“Soğuk Savaş”ın sona ermesi ve komünist sistemin çöküşü 1989 yılında
gerek Doğuda, gerekse de Batıda beklenmedik bir olaydı. Hatta bu olaylar sırasında,
komünizmin çöküşüne ilişkin tahminlerin yerine, değişen komünizmle ilgili iyimser
tahminler yürütülürdü. Bu bağlamda “1989 devrimi”nin hemen ardından post
komünist ülkelerde ulusal, siyasi, ekonomik reformların yorumlanması ve
değişik
önerilerin ileri sürülmesi söz konusuydu.
1
Bunun sonucunda söz konusu ülkelerde
siyasi rejimlerin değişme sürecini değişik yönlerden ele alan çok sayıda araştırma
ortaya çıktı. Bu gelişmeler siyaset bilimi, kamu hukuku, ekonomi, sosyoloji
alanlarında bir hayli yeni konu getirdi.
A. KONUNUN ÖNEMİ
1980’li yılların sonu 1990’lı yılların başlarından itibaren sosyalist sistemin
dağılması süreci birçok yönüyle (tarihsel,
jeopolitik, jeostratejik, hukuki, ekonomik,
kültürel vs.) önemliydi. Bu gelişme sosyal bilimlerin diğer alanlarında olduğu gibi
hukuk alanında da birçok kavram ve tezlerin yeniden tartışılmasına yol açarak
anayasal yapılanma, demokrasi, hükümet rejimleri, siyasal sistem, siyasal rejimler,
insan
hak ve özgürlükleri, uluslararası hukukun ilke ve normları vs. konularda
değişik araştırmaların yapılmasına vesile oldu.
Başlı başına siyasal değişim laboratuarı olarak nitelendirilen bu coğrafi
alanda, rejim değişmeleri sürecinin değişik şekillerde yaşandığı bir gerçekliktir. Bazı
ülkelerde demokrasiye geçiş dalgası olumlu sonuçlar ortaya çıkarırken bazılarında
ters tepkiler gözlemlenmiş, birçok ülkelerdeyse otoriter rejimler şekillenmiştir. Bu
bağlamda, sosyalizm sonrası ülkeler için demokratik ve demokratik olmayan rejimler
açısından bir sınıflandırma yapmanın yanı sıra, demokrasinin tıkandığı unsurların
belirlenmesi de büyük önem taşımaktadır.
1
Дуткевич, П., «Посткоммунизм и глобализация»,
Диалог цивилизаций: Восток-Запад,
Материалы “круглого стола” “Толерантность и демократия: политическое основание и
будущее гражданского общества”, Москва, 2000.
2
Konumuzu önemli kılan diğer bir husus da Türkiye’de
bugüne kadar söz
konusu ülkelerdeki siyasal rejimler, anayasal yapılanma ve diğer konularda kapsamlı
bir bilimsel çalışmanın yapılmamasıdır. Oysa Avrupa’da bu konuda çok sayıda
araştırma yapılmış, değişim süreci farklı yönleriyle ele alınıp incelenmiş, siyasal
rejimlerin en güncel sorunları bilimsel tartışma konusu olmuş ve olmaktadır.
Siyasal rejim ve rejim değişmeleri hukuk ve siyaset bilimi alanlarında önemli
konulardan biridir. Fakat bilimsel literatürde “siyasal rejim” kavramının, bazı yakın
kavramlar yerinde kullanıldığı da bir gerçekliktir. Bu anlamda sosyalizm sonrası
ülkelerdeki siyasal rejimlerin değişim sürecini incelerken, başlangıçta “siyasal rejim”
kavramının kuramsal açıdan araştırılması ayrıca önem arz etmektedir. Ayrıca
sosyalizm sonrası ülkelerin bazılarının Türkiye ile yakın
ilişkiler içinde olduğu
gerçeği de söz konusu ülkelerdeki siyasal rejimler ve rejim değişmeleri konusunda
bir doktora tezi çalışmasının yapılmasını önemli kılmaktadır.
B. KONUNUN KAPSAMI
Konunun inceleme alanı sınırlarının geniş olması ilk bakışta çalışmayı süre ve
kapsam bakımından zorlar gibi gözükmektedir. Fakat konumuzun kapsam itibariyle
geniş olmasının hiç de ilk olmadığı, yanı, bugüne kadar değişik eğitim kurumları ve
araştırma merkezlerinde sosyalizm sonrası ülkelerin bir arada ele alınıp incelendiği
tez çalışmalarının yapıldığını ifade etmek gerekmektedir.
Genel olarak çalışmamızın konusu post sosyalist (veya post komünist)
ülkelerde siyasi rejim değişmeleridir.
Bu çalışmada;
1. Siyasi rejim değişmeleri konusundaki kuramlara, teorik ve uygulamalı
bilgilere, pozitif kamu hukuku normlarına ve sosyolojik verilere dayanarak, öncelikle
siyasi rejim kavramı, siyasi rejim kavramıyla ilgili diğer kavramlar, siyasi rejim
türleri ve siyasi rejim değişmeleri tartışılarak çalışmanın teorik modeli
oluşturulacak.
Siyasi rejim değişmelerini araştırırken, öncelikle siyasi rejimin bir hukuki ve
siyasi kavram olarak açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.
Zira söz konusu kavram