Microsoft Word 1 Xocali Yaqub m-son doc


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI



Yüklə 1,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/52
tarix21.03.2018
ölçüsü1,21 Mb.
#32754
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   52

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
8
ян фяал сийаси фигура чеврилди. Terrorçu və millətçi erməni təşkilatla-
rının  ən ekstremist – radikal üzvləri onun ətrafında cəmləşdilər.
 
Степан Шаумйан вя онун юз ятрафына топладыьы дашнак гатилляринин 
ясас  мягсяди Azяrbaycanын milli-сийаси  qцvvяlяrinин sosial bazasы 
olan тцрк-мцсялман яhalini тамамиля qыrыб бцтцн Azяrbaycanы вя 
Шярги Анадолуну яля keчirяряк «Бюйцк Ермянистан» йаратмаг мя-
гамыны йетишдирмякдян ибарят иди. 
Кимляр  идиляр  Степан  Шаумйанын  юз  ятрафына  топладыьы  вя 
онун башчылыьы иля Азярбайъан халгына гаршы сойгырым ъинайятини щя-
йатя кечирян гатилляр? 
Stepan Şaumyanın soyqırımı ilə bağlı göstərişlərini yerinə yeti-
rən  ən qəddar terrorçu qatillərdən biri  Tatevos Ямирйан  (Яmirов) 
idi.  Совет  щакимиййяти  илляриндя  Азярбайъан  халгына  йаландан «26 
Бакы Комиссарлары»ндан бири кими тягдим олунан Татевос Ямирйан 
«тяърцбяли» террорчу вя дашнак ъяллады иди. О, мянсуб олдуьу «Даш-
наксцтйун»  партийасына  малиййя  вясаити  «газандырмаг»  мягсядиля 
Бакыда оьурлугла, мянзилляр йармагла, варлы азярбайъанлыларын ушаг-
ларыны  эиров  эютцрцб  кцлли  мигдарда  пул  гопармагла  мяшьул  олан 
оьру-гулдур дястясиня башчылыг етмишдир. Татевос Ямирйан тякъя Ба-
кыда дейил, щятта Кийев шящяриндя дя бу ъцр оьурлуг ямялиййатларынын 
ясас  тяшкилатчысы  олмушдур.  Йери  эялмишкян, «Дашнаксцтйун»  парти-
йасы османлы султаны ЫЫ Ябдцлщямидя суи-гясд тяшкил етмяйи дя мящз 
Татевос  Ямирйана  етибар  етмишди.  Бу  террор  ямялиййаты  баш  тутма-
дыгда йенидян Бакыйа гачан Ямирйан оьурлуг вя гулдурлуг ямялля-
рини давам етдирмишдир. О, 1918-ъи илин яввялляриндя, йахынлашан сой-
гырымында  азярбайъанлылара  диван  тутмаг  мягсядиля,  гардашлары 
Александр  вя  Арменак  Ямирйанла  бирликдя  дашнак  сцвариляриндян 
ибарят силащлы дястя йаратды. Степан Шаумйан «Дашнаксцтйун» парти-
йасы  гаршысындакы  бцтцн  бу  «хидмятлярини»  нязяря  алараг  Татевос 
Ямирйаны вя онун сцвари дястясини Азярбайъан халгына гаршы сойгы-
рым ямялиййатына ъялб етди. Шаумйанын эюстяриши иля щярякят едян Та-
тевос Ямирйанын башчылыг етдийи дашнак сцвариляри Бакыда вя Шама-
хыда  динъ  азярбайъанлы  ящалинин  кцтляви  сурятдя  мящв  едилмясиндя 
хцсуси амансызлыг нцмайиш етдирмишдир. Татевос Ямирйан гардашлары 
Александр,  Арменак  вя  Арсенля  бирликдя 1918-ъи  илдя  динъ  азябай-
ъанлы ящалини кцтляви сурятдя мящв етмиш гатиллярдир. 
Stepan  Şaumyanın tapşırıqlarını yerinə yetirən  ən qəddar 
soyqırımı qatillərindən biri də Степан Лалайан (Лалайев) idi. Азяр-
байъан  халгына  гаршы  сойгырым  ъинайятинин  щяйата  кечирилмясиндя 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
9
хцсуси  амансызлыг  эюстярян  гатиллярдян  бири  дя  Степан  Шаумйанын 
ян йахын силащдашларындан бири олан Степан Лалайан (Лалайев) иди.  
Шаумйанын  эюстяриши  иля  щярякят  едян  дашнак  ъяллады  Лалайан 
Татевос Ямирйанла бирликдя 1918-ъи илин март-апрел айларында Бакыда 
вя Шамахыда динъ тцрк-мцсялман ящалийя дящшятли диван тутмушдур.  
Лалайанын «ъяза дястяляри» Шамахынын бцтцн мясъидлярини, та-
рихи абидялярини йандырыб йерля-йексан етмиш, шящярин мяшщур Ъцмя 
мясъидини ичярисиня сыьынмыш ушаглар, гадынлар вя гоъаларла бирликдя 
йандырмышдыр. Bu dəhşətli cinayəti Lalayanın cinayətkar quldur dəstə-
ləri məscidə sığınmış qız-gəlinlərin namusunu tapdaladıqdan sonra hə-
yata keçirmişdilər.  
Шамахы  soyqırımları zamanı шящярин 40 минлик ящалисинин га-
чыб ъаныны гуртара билмяйян щиссяси (о ъцмлядян танынмыш зийалылар, 
иътимаи хадимляр, Русийа Дювлят Думасынын цзвц Мящяммяд Таьы 
Ялийев  вя  б.)  уъдантутма  мящв  едилмишдир.  Шамахынын  даьыдылыб 
харабазара чеврилмиш 58 кяндиндя 7 мин няфярдян чох динъ сакин (о 
ъцмлядян 1653 гадын, 965 ушаг) мящв едилмишди. 
Бцтцн бу амансызлыглары юрт-басдыр етмяк цчцн, 1918-ъи илин 22 
апрелиндя Бакы Советинин Иъраиййя Комитяси Шамахы гязасында вязий-
йят щаггында гятнамя гябул етмишди. Бу гятнамяйя ясасян Шамахыда 
йохламалар апармаг цчцн болшевик Кожемйаконун рящбярлийи алтында 
тящгигат комиссийасы йарадылмышды. Йохлама нятиъясиндя кцтляви сой-
гырымы  тюрятдийиня  эюря  Степан  Лалайан  щябс  едился  дя,  бу  гатил  чох 
кечмядян Шаумйанын шяхси эюстяриши иля азад олунду. Бундан 3-4 эцн 
сонра  ися  Бакы  Совети  Иъраиййя  Комитясинин  Шамахы  гырьыны  иля  баьлы 
йаратдыьы тящгигат комиссийасы да ляьв олунду.
6
 
Азярбайъан Халг Ъцмщуриййяти щюкумяти тяряфиндян 1918-ъи 
илдя йарадылмыш Фювгяладя Тящгигат Комиссийасынын топладыьы ма-
териаллар  сцбут  едир  ки,  Лалайан 1918-ъи  илин  март-апрел  айларында 
Бакы вя Шамахы шящярляриндя ермяни гулдурларынын азярбайъанлылара 
гаршы тюрятдийи кцтляви гырьынлара башчылыг  едян ян азьын  гатиллярдян 
бири олмушдур. 
Степан  Шаумйанын  Азярбайъан  халгына  гаршы  сойгырымы  щя-
йата кечирмяк цчцн ъялб етдийи ən azğın və qaniçən дашнак ъялладла-
рындан  бири  дя  Щамазасп  Srvantsyan  иди.  Илк  террорчулуq  тяърцбя-
синя  Тцркийянин  Ван  бюлэясиндя  башлайан  Щамазасп 1905-ъи  илдя 
юз фяалиййят мяркязини Гарабаьа кючцрмцш, бурада бешикдяки кюр-
                                                 
6
 «Азербайджан», 1918, 21 октября. 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
10
пяляря  гядяр  динъ  азярбайъанлы  ящалийя  мисли  эюрцнмямиш  гяддар-
лыгла  диван  тутмагда  ад  чыхармышды.  Гарабаьын  динъ  азярбайъанлы 
ящалисини  мящв  едяркян  эюстярдийи  «иэидликляря»  эюря  «Дашнаксцт-
йун» партийасы она «эенерал» рцтбяси вермишди.
7
 
 Бу дашнак ъялладынын вящшиликляриня дюзмяйян чар щюкумяти 
ону 1908-ъи  илдя  Сибиря  сцрэцн  етди.  Сцрэцндян  гачан  Щамазасп 
йенидян Шярги Анадолуйа эялди вя бурада силащлы дястя йарадараг 
Русийа  ордусунун  тяркибиндя  динъ  тцрк-мцсялман  ящалийя  гаршы 
сойгырымларына башлады.  
Рус ордусу Шярги Анадолудан эери чякиляркян Stepan Şaum-
yanın dəvəti ilə Бакыйа эялян Щамазасп бурада Азярбайъан хал-
гына  диван  тутмаг  мягсядиля  ермяни  силащлы  бирляшмяляри  йаратды. 
Степан  Шаумйан 1918-ъи  илин 31 март  сойгырымында  Щамазаспын 
силащлы бирляшмяляриндян эениш сурятдя истифадя етди.  
Бакы  гырьынларыны  баша  чатдырдыгдан  сонра Stepan Шаумйан 
Щамазаспын анъаг дашнаклардан ибарят олан силащлы бирляшмялярини 
Губайа эюндярди.

Гарабаьда вя Бакыда Азярбайъан халгына ди-
ван  тутмагда  «зянэин  тяърцбя»  газанмыш  бу  дашнак  ъяллады  Гу-
банын динъ сакинляриня дя дящшятли диван тутду. Губа гырьынлары за-
маны  Щамазасп  тутдуьу  вящшиликлярдян  ловьаланараг  ачыгъа  етираф 
едирди: «Мян  ермяни  халгынын  гящряманыйам  вя  онун  мянафейинин 
мцдафиячисийям…  Мяня  дяниз  (Хязяр  дянизи) сащилляриндян  Шащ  да-
ьына  гядяр  бцтцн  мцсялманлары  мящв  етмяк  вя  сизин  йашадыьыныз 
йерляри,  Ширванда  олдуьу  кими,  йерля-йексан  етмяк  ямрi verilmiş-
dir…».
9
  
Бцтцн бу «хидмятляри» нязяря алынараг Щамазасп Губа гыр-
ьынларындан  сонра  Бакыда  йарадылмыш  ермяни-дашнак  силащлыларын-
дан ибарят бригаданын командири тяйин олунду. Щямин бригаданын 
комиссары  вязифяси  ися digər soyqırımı  cəlladı (sonralar Sovet döv-
lətinin rəhbərlərindən biri) Анастас Микойана етибар едилди. Лакин 
Шамахы йахынлыьында Азярбайъан-Тцркийя щярби гцввяляри иля гаршыла-
шаркян ачыг дюйцшя эирмяйя ъясарят етмяйян «ермяни халгынын гящря-
                                                 
7
 Архив  Отдела  изучения  военной  истории  и  стратегии  Генерального  штаба 
Турецкой Республики. Шкаф Первой мировой войны, полка 401, дело 1578, 
л. 1-24, 1-67. 
8
 
Азярбайъан Республикасы Дювлят Архиви (АРДА), ф.1061, с.1, иш 95, в.5-8; Бах: 
История Азербайджана по документам и материалам Баку,Элм,1990. c.182-187. 
9
 ARDA, f. 1061, s. 1, iş 95, v. 5-6. 


Yüklə 1,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   52




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə