AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918-ci il SOYQIRIMLARI
17
və Anadolu
türklərinin, ləzgilərin, tatarların, talışların, avarların,
kürdlərin və digər türk-müsəlman etnoslarının bütünlüklə məhv edil-
məsinə və böyük bir coğrafi ərazinin öz qanuni aborigen əhalisindən
«təmizlənməsinə» yönəlmişdi. Məqsəd boşaldılmış ərazidə «Böyük
Ermənistan» dövləti yaratmaqdan ibarət idi.
Dünya tarixində 1914-1918-ci illərdə ermənilərin
törətdikləri
soyqırımları qədər dinc, silahsız əhalini, o cümlədən uşaqları (hət-
ta ana bətnindəki körpələri belə!), qadınları və qocaları amansızca-
sına, namusu və heysiyyatı alçaldılaraq ən qəddar üsullarla məhv
edilməsi faktına təsadüf olunmur.
Azərbaycanın bütün bölgələrini – Bakını, Şamaxını, Qubanı,
Şəkini, Lənkəranı, Qarabağı, Gəncəni, Zəngəzuru, Naxçıvanı, İrə-
vanı və başqa torpaqlarımızı əhatə edən soyqırımları qabaqcadan
düşünülmüş dövlət siyasəti ilə planlı surətdə həyata keçirilmişdir.
Bu dövləti soyqırımı cinayətləri Bakıda hakimiyyəti ələ keçirmiş
daşnak-bolşevik hakimiyyəti və Ararat-Ermənistan Respublikası
tərəfindən silahlı ordu birləşmələrinin gücü ilə həyata keçirilmişdir.
AMEA Tarix İnstitutunda son onillikdə dünyanın
müxtəlif
ö
lkələrindən Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirilən soyqırımı-
nı əks etdirən külli miqdarda arxiv sənədləri gətirilərək toplu şək-
lində nəşr olunmuş
20
və Azərbaycan tarixçiləri bu sənədlər əsasın-
da ölkəmizin bütün bölgələrində həyata keçirilmiş soyqırımlarına
ayrı-ayrılıqda qiymətli tədqiqat əsərləri həsr etmişlər.
21
20
“Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı”. I cild, (Bakı, 2009); “Azər-
baycan xalqına qarşı 1918-1920-ci illər soyqırımı”. II cild, I kitab.
Gəncə quberni-
yası. (Bakı, 2010); “Azərbaycan xalqına qarşı 1918-1920-ci illər soyqırımı”. II cild,
2-ci kitab. İrəvan quberniyasında soyqırımı. (Bakı, 2010); “Azərbaycan xalqına qarşı
1918-ci il mart soyqırımı. III cild. Xatirələr”. Sənədlər toplusu (Bakı, 2010);
21
Vandalizm: tarixi adlara qarşı soyqırımı. Bakı, 2006; Genoside Against the
historical names. Baku, 2006; Исторические факты о деяниях армян на
Азербайджанской земле. Баку, 2009; Historical facts of Armenians actions in
Azerbaijan land. Baku, 2009; Геноцид азербайджанского народа 1918 года:
организаторы и палачи. Баку, 2013; Abışov V. Azərbaycanlıların soyqırımı.
Bakı, “Turxan”, 2013; Vandalizm. Tarixi adlara qarşı soyqırımı (yenidən
işlənmiş). Bakı, “Turxan”, 2014; Мамедзаде Н. Геноцид Азербайджанцев в
Карабахском регионе Азербайджана (1918-1920). Баку, “Турхан”, 2014;
Нифтелиев И. Геноцид Азербайджанцев в Иреванской губернии (1918-1920).
Баку: “Turxan”, 2014; Nəcəfli G. 1918-1920-ci illərdə Şərqi Anadolu, Naxçıvan
və İrəvan bölgəsində ermənilərin türk-müsəlman əhaliyə qarşı törətdikləri
AZƏRBAYCAN XALQINA QARŞI 1918-ci il SOYQIRIMLARI
18
1914-1918-ci illərdə Azərbaycanda
və Şərqi Anadoluda həyata
keçirilmiş soyqırımı cinayətləri, alimlərlə yanaşı, böyük dövlətlərin
siyasi dairələrinə də yaxşı məlumdur. Çünki, Stepan Şaumyanın
başçılığı ilə Bakıda və Bakı quberniyasında həyata keçirilən
soyqırımları, Ararat-Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin
törətdiyi kütləvi soyqırım vəhşilikləri bilavasitə böyük dövlətlərin
hərtərəfli köməkliyi ilə həyata keçirilmişdi.
Bu dəhşətli cinayətlər
üçü
n erməni hakimiyyət orqanları və terrorçu erməni-faşist dəstələri
ilə yanaşı onlar da məsuliyyət daşıyırlar. Məhz buna görə də nə bey-
nəlxalq miqyasda ayrı-ayrı dövlətlər tərəfindən,
nə də beynəlxalq
təşkilatlar tərəfindən bu soyqırımı cinayətlərinə indiyədək hüquqi-
siyasi qiymət verilməmişdir. Buna görə də yüzminlərlə günahsız in-
sanları, o cümlədən uşaqları, qadınları, qocaları dini-etnik mənsu-
biyyətinə görə məhv edən soyqırımı cinayətkarları cəzasız qaldı.
Nəinki cəzasız qaldı, əksinə, böyük dövlətlərin müəyyən siyasi dairə-
lərinin
erməni ekstremizmini, cinayətkar-terrorçu erməni-faşist dəs-
tələrini fəal surətdə müdafiə etməsi nəticəsində 1992-ci il fevralın 25-
də bütün dünyanın gözləri qarşısında daha bir dəhşətli soyqırımı
cinayəti – Xocalı soyqırımı törədildi.
Dünyada ikili standartlar siyasəti, irqi, dini, milli ayrı-seçkilik
davam etdikcə, böyük dövlətlər özlərinin geosiyası və iqtisadi
maraqlarını təmin etmək üçün Yer kürəsini etnik-siyasi münaqişələr
meydanına çevirdikcə bəşəriyyət soyqırımları təhlükəsindən xilas
olmayacaqdır. Bu gün müsəlman şərqində baş verən qanlı qırğınlar,
Avropanın mərkəzində yenidən baş qaldıran irqi, dini-etnik ayrı-
seçkilik, faşizmin yenidən dirçəlməyə başlaması, miqrantlara qarşı
qeyri-insani münasibətlər bunu çox aydın sübut edir.
soyqırımı. Bakı, “Turxan”, 2014; Abışov V. Bakı qəzasında Azərbaycan xalqına
qarşı soyqırımı (1918-ci ilin mart-aprel ayları). Bakı, “Turxan” NPB, 2014; Abışov
V. Quba qəzasında Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı (1918-ci
ilin aprel-may
ayları). Bakı, “Turxan” NPB, 2014; Abışov V. Şamaxı qəzasında Azərbaycan
xalqına qarşı soyqırımı (1918-ci il mart-aprel). Bakı, “Turxan” NPB, 2014; Gö-
zəlova N. Azərbaycan türk-müsəlman əhalisinin soyqırımı Britaniya kitabxa-
nasının arxiv sənədlərində Bakı: “Turxan”, 2014; Mustafa N. İrəvan quberniya-
sında Azərbaycanlıların soyqırımı (1918-1920). Bakı: “Turxan”, 2014; İsmayılov
K. Zəngəzurda Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı. (1918-1920) Bakı: “Turxan”,
2014; Nəcəfli G. 1917-1918-ci illərdə Urmiya bölgəsində azərbaycanlılara qarşı
soyqırımı. Bakı: “ATIB”, 2015.