Microsoft Word 1 Xocali Yaqub m-son doc



Yüklə 1,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/52
tarix21.03.2018
ölçüsü1,21 Mb.
#32754
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   52

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
19
Sənəd №1 
 
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
20
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
21
 



AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
23
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
24
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
25
Sənəd №2
 
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
26
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
27
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
28
Sənəd №3
 
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
29
Sənəd №4
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
30
Sənəd №5
 
 
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
31
Sənəd №6
 
 
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI 
 
32
 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
33
 
ERMƏNİLƏRİN 1905-1906-CI İLLƏRDƏ   
CƏNUBİ QAFQAZDA AZƏRBAYCANLILARA QARŞI 
TÖRƏTDİKLƏRİ KÜTLƏVİ QIRĞINLAR 
 
Nazim Mustafa,  
AMEA A. A. Bakıxanov adına  
Tarix İnstitutunun böyük elmi işçisi  
 
XX  srin  vv ll rind   C nubi Qafqazda, xüsus n d  indiki Er-
m nistan  razisind  Az rbaycan türkl rin  qar ı tör dil n qır ınların 
ssenarisi erm nil rin XIX  srin sonunda  rqi Anadoluda  ld  etdik-
l ri t crüb y   saslanırdı. 1877-1878-ci ill r Rusiya-Türkiy  mühari-
b sind n sonra Avropa dövl tl rinin s yl ri n tic sind  günd liy  
çıxarılan «Erm ni m s l si» sonralar  rqi Anadoluda erm nil r üçün 
muxtariyy t  ld  etm k v  müst qil erm ni dövl ti qurmaq üçün bir 
vasit y  çevrilmi di. Bu muxtariyy tin  ld  edilm si üçün  vv lc  
rqi Anadolu vilay tl rind , y ni erm nil rin “Q rbi Erm nistan” 
adlandırdıqları vilay tl rd  erm nil rin say üstünlüyün  nail olmaq 
lazım g lirdi. Lakin  rqi Anadolu vilay tl rinin heç birind  erm ni-
l r say etibarı il  üstünlük t kil etmirdil r.  
H min ill rd   ngilt r   v  Fransanın yardımı il  Türkiy d  er-
m nil ri üsyana t hrik ed n t bli at aparılırdı. Bu i  r hb rliyi “Ar-
menakan”, “Hnçak” v  “Da naksutyun” partiyaları öz üz rl rin  gö-
türmü dül r. Erm nil r kütl vi i ti a lar tör tm k m qs dil  türkl r  
v  kürdl r  hücumlar edirdil r ki, qır ınlar ba  versin v  sonradan da 
Avropanın kütl vi informasiya vasit l ri il  türkl rin erm nil ri qır-
ınlara m ruz qoyduqlarını dünyaya car ç k  bilsinl r. 
Erm nil rin Türkiy d  1894-1896-cı ill rd  tör tdikl ri i ti a lar 
yatırıldıqdan sonra h min i ti a ların i tirakçılarının  ks riyy ti C nubi 
Qafqaza axı mı dı. Rus mü llifi N. avrovun yazdı ına gör , 1896-cı ild  
C nubi Qafqazda 900000, 1908-ci ild  1301000 erm ni ya amı dır. 
Dem li, t kc  bu dövrd  C nubi Qafqaza azı 400000 erm ni g lib yerl -
mi di
1
. H min dövrd   C nubi Qafqazda tör dil n cinay tl rin 80 faizi 
Türkiy d n g lmi  erm nil rin v  muzdlu qatill rin payına dü ürdü
2
.   
                                                 
1
 
  . . 
 
 
 
   

 
-
 
 
.  .
, 1911, c.64. 
2
 
  . . 

 
   
 
.  .
-
, 1904, c.137. 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
34
XX  srin  vv ll rind  Qafqazda mövcud olan 54 q zadan yalnız 
5-d  erm nil r çoxluq t kil edirdil r.  r van quberniyasındakı 7 q za-
dan 3-d , Yelizavetpol quberniyasındakı 8 q zadan yalnız 1-d  erm ni-
l r çoxluq t kil edirdil r. 1905-1906-cı ill r qır ınları  r f sind   r van 
quberniyasında mövcud olan 1301 ya ayı  m nt q sind n 959-da az r-
baycanlılar, 342-d  erm nil r m skunla mı dılar
1
. Yelizavetpol quber-
niyasında is  1613 k ndd n 390-da erm nil r ya ayırdılar
2
.  
XX  srin  vv ll rind  erm ni  ovinizminin, mill tçi erm ni par-
tiyalarının maddi v  m n vi qida m nb yi rolunu  sas n erm ni kils -
l ri oynayırdı. 1903-cü ild  kils  torpaqlarının Rusiya Torpaq v   m-
lak Nazirliyinin s r ncamına keçirilm si haqqında çıxarılan qanun kil-
s nin maliyy l dirdiyi siyasi partiyaların v  onların terrorçu d st l -
rinin maddi v ziyy tin  ciddi z rb  vurmu du. H min qanunun icrası-
nın qar ısını almaq m qs dil  erm ni siyasi partiyalarının terrorçu 
d st l ri hakimiyy t m nsublarına qar ı terror aktları h yata keçirm -
y  ba lamı dılar. Eyni zamanda, erm ni siyasi partiyaları C nubi Qaf-
qazda anti-türk, anti-müs lman kampaniyasını geni l ndirm y  ba -
lamı dılar. Erm ni kils si bu qanun  leyhin  qiyamlar t kil etmi di. 
Erm nil r h min il avqustun 29-da G nc d , sentyabrın 2-d  Qarsda 
v  Bakıda, sentyabrın 12-d   u ada, oktyabrın 14-d  Tiflisd  i ti a -
lar tör tmi  v  terror aktları h yata keçirmi dil r
3
.  
1905-ci ild  Rusiyada i ti a ların ba  verm si, çarizm  qar ı 
narazılıq dal asının gücl nm si C nubi Qafqazda da güclü  ks-s da 
do urmu du. Bu qarı ıqlıqdan erm nil r m har tl  istifad  emi dirl r. 
Qafqaz Cani inliyinin yüks k rütb li erm ni v  erm nip r st m mur-
ları vasit sil  silahlandırılan erm ni d st l ri 1905-ci ild  C nubi Qaf-
qazda az rbaycanlıların kompakt ya adıqları  razil r  silahlı hücumlar 
edib, etnik t mizl m  h yata keçirm kl , h min  razil rd  Türkiy d n 
qaçıb g l n erm nil ri m skunla dırmaqla özl rinin say üstünlüyün  
nail olmaq, sonra is  yeni yaranan erm ni anklavlarını birl dirm kl , 
                                                 
1
Ա–Դո.  Հայ-  թուրքական  ընդհարումը  Կովկասում (1905–1906 թթ. 
փաստական,  վիճագրական,  տեղագրական  լուսաբանություններով). 
Երևան, 1907, (A-Do. Qafqazda erm ni-türk toqqu ması (1905-1906-cı ill r). 
S n dli, statistik, topoqrafik izahlarla.  r van, 1907, s. 43. 
2
 Yen  orada, s.143. 
3
 Arzumanlı V., Mustafa N. Tarixin qara s hif l ri. Deportasiya. Soyqırım. 
Qaçqınlıq. Bakı, 1998, s.47. 


Yüklə 1,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   52




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə