Microsoft Word 1 Xocali Yaqub m-son doc


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI



Yüklə 1,21 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/52
tarix21.03.2018
ölçüsü1,21 Mb.
#32754
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   52

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
35
erm ni dövl tinin  sasını qoymaq ist yirdil r. “Hnçak” partiyasının 
proqramına  sas n yaradılması n z rd  tutulan erm ni dövl ti C nubi 
Qafqazın, 
rqi Anadolunun v   C nubi Az rbaycanın bir hiss sini 
hat  etm li idi.  
Erm ni siyasi partiyaları  h yata keçirm k ist dikl ri planlara 
mane olan çar m murlarına qar ı terror t tbiq edirdil r. N tic d  bir 
çox rus m murları v  ayrı-ayrı  xsl r terror qurbanı oldular. General 
Maqsud  lixanov-Avarski, Bakının qubernatoru Naka idze, Yeliza-
vetpol (G nc ) quberniyasının qubernatoru Andreyev, polkovnikl r 
Bıkov, Saxarov v  ba qa dövl t m murları v  yüks k rütb li zabitl r 
erm nil rin h yata keçirdikl ri terror aktlarının qurbanı olmu dular
1
.  
B zi çar m murları is  Qafqazda gücl n n narazılıq dal asının 
hökum t  leyhin  istiqam tl n c yind n qorxduqlarından, erm nil rin 
müs lmanların ya adı ı  razil rd  tör tdikl ri qır ınlara bigan  qal-
mı , b zi hallarda is  onların t r fini saxlamaqla, h r iki t r fin gücü-
nün etnik toqqu malara s rf edilm sin  s b b olmu dular.  
1905-ci il fevralın 6-da Sabunçu q s b sinin sakini A arza Ba-
bayevin Bakının m rk zind  öldürülm si il   h rd  v   traf q s b -
l rd  ilk qır ınlar ba lamı dır. Erm nil rin evl rinin damından, p nc -
r l rind n küç d n keç n az rbaycanlılar güll baran edilirdi. Evl r, 
ma azalar qar t edilir v  yandırılırdı. Bakıdakı bir çox fabrikl r v  
mü ssis l r yandırılıb da ıdıldı. Hakimiyy t orqanları qır ınların da-
yandırılmasında acizliyini göst rdi. H r iki t r fd n 1000-  yaxın in-
sanın ölm si v  yaralanması il  n tic l n n qır ınlar fevralın 9-da da-
yandırıldı. Erm nil r h min il avqustun 20-d  Bakıda ikinci d f  qır-
ınlar tör tmi dil r.  ndi “F vvar l r ba ı” adlanan  razid  yerl

erm ni kils sinin z nginin çalınmasından bir neç  d qiq  sonra erm -
nil rin evl rind n, onlara m xsus ma azalardan az rbaycanlıların üz -
rin  sel kimi at  açılır. Qısa zamanda i ti a lar Bakı  trafındakı q -
s b l ri v  neft m d nl rini d  bürüyür. Hakimiyy t qüvv l rinin  l  
aldı ı ciddi t dbirl r say sind  qır ınlara avqustun 30-da son qoyulur. 
kinci qır ınlar zamanı  h r iki t r fd n 500-  yaxın insan t l f olmu -
du ki, onların da üçd  ikisini müs lman-türk  hali t kil edirdi. Bakıda 
üçüncü qır ınlar 1905-ci il 20-25 oktyabr tarixind  ba  vermi dir. 17 
oktyabr Manifestinin imzalanmasından iki gün sonra, general Naka-
idzeni öldür n 5 erm ni m hbusunun azadlı a buraxılması üçün 
                                                 
1
 
 (
 
 
 
). 
, 1990, c.11. 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
36
“Da naksutyun” partiyasının t kilatçılı ı il  Bakının m rk zind  mi-
tinql r keçirilir.  ndiki Nizami küç sind  erm nil rl  müs lmanlar ar-
ında yenid n silahlı toqqu ma ba  verir. Yen  d  erm ni evl rind n 
v  ma azalarından az rbaycanlılar at
 tutulur. Q z bl nmi  müs l-
manlar  ks hücuma keçir. Erm ni terrorçularının c bb xanaya çevir-
dikl ri 20-d n artıq erm ni evi yandırılır. Sonrakı günl rd   i ti a lar 
Bayıl q s b sind  davam edir. Güc strukturlarının k skin müdaxil si 
il  qır ınlar dayandırılır.  
Bakıda ba  ver n erm ni-müs lman qır ınları  b zi mü llifl rin 
iddia etdikl ri kimi, bir t sadüf n tic sind  deyil, m hz bütün C nubi 
Qafqazın varlı erm nil rinin zaman-zaman c m olduqları bir  h rd  
planlı  kild  ba  vermi di. Erm nil r Bakıda erm ni milyonerl rinin 
köm yi il  ist dikl rin  nail olacaqlarına, Bakının neft s lt n tini  ll -
rin  keçir c kl rin  v  bundan sonra bütün C nubi Qafqazdan müs l-
manları silah gücün  qovub erm ni dövl ti yaradacaqlarına  min idi-
l r. Lakin erm nil rin niyy tl ri ba  tutmamı  v  n tic d  m lub ola-
raq qır ınları dayandırmı dılar.  
Bakıda ba  ver n ilk qır ınlardan sonra erm nil r qanlı  m ll ri-
ni  r vanda davam etdirmi dil r. Erm ni siyasi partiyalarının  sas 
m qs di kütl vi qır ınlar tör tm k yolu il   vv lc   r van quberniya-
sına yiy l nm k, sona is  Z ng zur-Qaraba  v  Qazax-Tovuz istiqa-
m tl rind n hücum ed r k bu iki istiqam t arasında qalan az rbaycan-
lı k ndl rini  l  keçir r k G nc d  birl m kd n ibar t idi.  
Bel  ki, 1905-ci il fevralın 19-da  r van  h rind  da naklar 
az rbaycanlılara r b ti olan v  eyni zamanda erm nil r  nifr t ed n 
Urazov soyadlı rus mill tind n olan quberniya h kimini qubernatorun 
d ft rxanasının yaxınlı ında x nc rl   q tl  yetirmi dil r ki, az rbay-
canlılar aya a qalxsınlar v  bununla da qır ınlara start verilmi  olsun. 
Fevralın 20-d   s h r erm nil r  ayi  yayırlar ki, guya Bazar meyda-
nında az rbaycanlılar erm nil ri do rayırlar.  h rd  böyük çaxna ma 
yaranır.  ti a lar iki gün davam edir. Qir ınlar h r iki t r fd n 100-  
yaxın ölü v  yaralının olması il  n tic l nir
1

ti a lar 1905-ci il mayın 5-d  Naxçıvan q zasının C hri k n-
dind  üç n f r müs lmanın a ır yaralanması v  mayın 7-d  bir n f r 
müs lmanın Tumbul k ndind  öldürülm si il  yenid n qızı mı dı. 
Mayın 8-d   r van vitse-qubernatoru Baranovski,  r van  h r qlavası 
                                                 
1
 A-Do, göst ril n  s ri, s.48-51. 


AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
37
A amolov, Peterburqdan qayıdan Naxçıvan  h r qlavası  C f rqulu 
xan Naxçıvanski birlikd  Naxçıvana g lirl r. Qır ınların yatırılması 
üçün Tiflisd n general  lixanov-Avarski d  Naxçıvana gönd rilir. 
Erm nil r mayın 10-12-d  Naxçıvan 
h rind   i ti a lar tör dirl r. 
Erm ni silahlıları Naxçıvan bazarında müs lmanları güll baran etm y  
ba layırlar. 
h rin bütün küç l rind  tüf ng v  tapançalardan at  
açılır. Öldürül n, yandırılan v  yaralananların sayı 100-ü ötür.  ti a lar 
traf k ndl r  d  yayılır. Lakin erm nil r Naxçıvanda m qs dl rin  ça-
ta bilmirl r. M.S.Ordubadi yazır ki, erm nil rin m qs di  r vandan 
Naxçıvana q d r yol üst  yerl
n islam k ndl rini da ıtmaqla  r van 
erm nil rini Naxçıvanda hazır  sg ri qüvv l rl  birl dirm k, Naxçı-
vandan Z ng zura kimi yol boyunda olan köyl ri da ıdıb, Z ng zur kö-
nüllül ri il  Naxçıvandakı  sg ri qüvv l ri birl dirm kd n, daha sonra 
is  Qaraba  erm nil ri il   laq  yaratmaqdan ibar t olmu dur
1
.  
Erm nil r Naxçıvan m lubiyy tind n sonra i ti a ları yenid n 
r vanda davam etdirmi dil r. Mayın 23-d  erm nil rin Qarsaçay ba -
çasında müs lman g ncl rin  hücumu il   r vanda növb ti qır ınlar 
ba lanır. Mayın 31-d   r vanda qır ınlar dayandırılsa da, erm nil r  t-
raf müs lman k ndl rin  hücum etm yi q rara alırlar. El  h min ax-
am erm nil r  r van q zasının Qırxbulaq mahalının Göz cik k ndin  
hücum edirl r.  yunun 2-d  10 min n f rlik erm ni alayı M ngüs k n-
din  hücum edir. Da ıdılmı  12 müs lman k ndinin  halisi T z k nd  
qaçır. Erm nil r iyunun 3-d  Güllüc  k ndin  hücum edirl r. Silahsız 
hali Tutiy , Damagirm z, Kamal k ndl rin  qaçır. Qır ınlar 18 gün 
davam edir. N hay t, erm nil r Göz cik, Güllüc , M ngüs, Damagir-
m z, Tutiy , Kamal v  M simli k ndl rinı darmada ın edir,  mlakla-
rını talan edirl r ki, bir d  az rbaycanlılar geri qayıda bilm sinl r
2
.  
yunun 3-d  Abaran,  ör yel, P mb k v  Aleksandropoldan g -
l n silahlı d st l rin köm yi il  erm nil r Eçmi dzin (Üçkils ) q za-
sının Ü ü k ndin  hücum edir, iyunun 8-d  müs lmanlar k ndi t rk 
edirl r.  yunun 9-da erm nil r P rsi, N zr van, Kiçikk nd, Kötüklü, 
Qo abulaq,  rku,  ngirs k, T kiy  k ndl rini da ıdırlar.  yunun 10-da 
erm nil r Eçmi dzind  10  k ndi da ıdırlar. M.S.Ordubadi 1905-ci il-
                                                 
1
 Ordubadi M. S. Qanlı ill r. (1905-1906-cı ill rd  Qafqazda ba  vermi  erm ni-mü-
s lman davasının tarixi). Bakı, 1991, s. 17. 
2
   
   
 

. «
», 5 
 1905  .,   105; 
A-Do, göst ril n  s ri, s.129. 


Yüklə 1,21 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   52




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə