Microsoft Word 1 Xocali Yaqub m-son doc

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
38
d  indiki Erm nistan  razisind  erm nil rin tör tdikl ri soyqırımını 
bel   s ciyy l ndirmi di: “ r van mahalı bir yanar da a, vulkana dö-
nüb n cib islam mill tini yandırmaqda, bo maqda idi”
1
. 
1897-ci ild   r van quberniyasında 313176 n f r az rbaycanlı 
hali qeyd  alındı ı halda, 10 ild n sonra – y ni 1907-ci ild  302965 
n f r qeyd  alınmı dı. Dem li, 1905-ci v  1906-cı ill rd   r van qu-
berniyasında  halinin 10 illik t bii artımından  lav , 10 min n f rd n 
artıq az rbaycanlı ya q tl  yetirilmi , ya da  r van quberniyasından 
did rgin dü mü dü.  
Z ng zur q zasında ilk qır ınları erm nil r 1905-ci ilin iyun 
ayında Naxçıvan q zası r

---

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
39
sas tapa bilm diyini, bu hücumu barbarlıq v  m hkum olunası  m l 
kimi xarakteriz  etmi dir
1
.
 
 
Erm ni siyasi partiyalarının silahlı d st l ri  u a q zasını az r-
baycanlılardan t mizl m k üçün uzun müdd t hazırlıq görmü , müasir 
silahlarla t chiz olunmu dular. Erm ni silahlı  d st l rin  Hamazasp 
Srvandzyan komandanlıq edirdi. Erm nil r b han  axtarırdılar ki, qır-
ınlara ba lasınlar. 1905-ci il avqustun 16-da kazaklar  u ada bir er-
m nini t rksilah etm k ist y rk

---

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
40
Erm ni silahlı d st l ri 1905-ci ilin avqust ayından 1906-cı ilin 
iyun ayınad k mü yy n fasil l rl  Cavan ir q zasının Xaçın v  T rt r 
çayları hövz sind , habel   A d r  bölg sind  kütl vi qır ınlar tör t-
mi l r. Cavan ir q zasındakı az rbaycanlı  k ndl rini aradan götür-
m kl , erm nil r  r van, Z ng zur,  u a v  G nc  erm nil rinin birba-
a  laq sin  nail olmaq ist yirdilı r. H min dövrd  Cavan ir q zasında 
mövcud olan 227 k ndd n yalnız 39-da erm nil r ya ayırdılar. Erm ni 
k ndl rind ki silahlı  d st l r bütün Cavan ir q zasını az rbaycanlılar-
dan t mizl m k üçün Hamazaspın komandanlı ı altında h rbi  m liy-
yatlar h yata keçirmi dil r. 1905-ci il oktyabrı 3-d  erm ni silahlıları 
Sırxav nd v   lia alı k ndl rini darmada ın edirl r. M.S.Ordubadi bu 
iki k ndd  erm nil rin tör trdikl ri qır ınları bel   t svir edir: “V h i 
yırtıcılar süd m r körp l ri be iyi il  odlayıb, b z n d  anasının quca-
ından alıb divarlara vurmaqla para-para edir, süngül r  keçirirdil r.”
1
  
Erm ni quldurları 27-31 noyabr tarixl rind   D mirli, Çıraqlı, 
Hacıq rv nd v  Pürxud k ndl rini i al etdikd n sonra talamı   v  
yandırmı dılar. T rt r d r sind  salamat qalan yegan  az rbaycanlı 
k ndi Umudlu k ndi idi ki, orada da müasir erm nil rin 1992-ci ild  
Xocalıda tör tdikl ri soyqırımına b nz r qır ınlar tör dilmi di. 
Erm ni mü llifi A-Do yazır: “Dekabrın 23-d  erm nil r Umudlu v  
mar t Q rv nd k ndl rinin üz rin  hücuma keçdil r. Bir neç  saatlıq 
müqavim t türkl ri qır ınlardan qurtarmadı. Erm nil r bu iki k nd  
daxil olub barbarlıqlar tör tdil r...Umudluda heç kim  aman verm d n 
qar ılarına çıxanı öldürdül r. Burada bir türk qadınının q hr manlıq 
nümun si göst rdiyi söyl nir. Onlardan biri odur ki, bir qadın  rini öl-
dür n erm ninin qılıncını  lind n alıb, öz sin sin  soxmu du. Bu iki 
k ndd n onlarla qadın v  ki i öldürüldü. Lakin bu qır ınlardan sonra 
daha d h tli hadis l r ba  verdi.  ahidl rin söyl dikl rin  gör , sa  
qalanlardan b zil ri uzun yol ged  bilm yib, me l rd  qalmı   v  
donmu dular...”
2
   
Dem li, 1992-ci ild  Xocalıda tör dil n soyqırımın analoqunu 
erm nil r h l  1905-ci ilin dekabrında Umudluda tör tmi dil r. Erm -
nil r 1906-cı ilin yanvarında Paprav nd k ndin  hücum etmi , lakin 
A dam t r fd n az rbaycanlıların köm y   g lm sind n sonra daha 
çox itki ver r k m lub olmu dular. Erm ni qaniç nl ri 1905-1906-cı 
                                                 
1
 Ordubadi M.S.,  göst ril n  s ri, s. 81. 
2
 A-Do, göst ril n  s ri, s. 227-228. 

---

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
41
ill rd  Cavan ir q zasının Sırxav nd, Yeddi qı laqlar, Çıraqlı, Hacı 
Q rv nd, M m rzalar, Arpatala, Buruz, D mirli, Güney, Güney P y -
l r, Manikli, Süleymanb yli,  liqa alı, K ng rli, Paprav nd, Qarapi-
rim,  mar t Q rv nd, Çobansu,  xav nd v  Pürxud k nl rind  kütl -
vi qır ınlar tör tmi  v   halini yer-yurdlarından did rgin salm dılar
1
.  
1905-ci il iyun-avqust aylarında erm ni silahlı  d st l rinin hü-
cumları n tic sind  C brayıl-Qaryagin q zasında Qarada lı, Divanallar, 
A ıq M likli, Veys lli, Qacar, Ç m nli, Arı , Qı laq, Qüzl k, M zr  
k ndl ri darmada ın edilmi di. Az rbaycanlıların  ks h ml sind n son-
ra erm nil r qır ınları dayandırmaq m cburiyy tind  qalmı dılar.
2
  
G nc   h rind  qır ınlar tör tm k üçün erm nil r yen  d  t xri-
bata  l atmı dılar. Bel  ki, erm nil r 1905-ci il noyabr ayının 18-d  
G nc nin erm nil r ya ayan Dik küç  adlanan m h ll sind  bir erm ni-
nin ba ının önünd n keç n Togana k ndind n olan iki az rbaycanlını 
erm nil r güll  il  q tl  yetirirl r. Bu hadis   h rd  qır ınların ba la-
ması üçün qı ılcım rolunu oynamı dı. Kamsakaran soyadlı erm ni G n-
c nin pristavı idi v  erm ni silahlı d st l rin  himay darlıq edirdi. Ya-
ranmı  g rgin v ziyy td n istifad  ed n erm nil r noyabrın 18-d n eti-
bar n G nc   h rind  kütl vi qır ınlar tör tmi dil r. Noyabrın 22-d n 
23-n  keç n gec  qaçaq D li Alının d st sinin köm y  g lm si x b rini 
e id n erm nil r qır ınları dayandırırlar.  Qafqaz cani ininin köm kçisi 
general Malamanın ba çılı ı il   G nc y   g l n komissiya qır ınların 
tör dilm sind  erm nil rin t qsirkar olmaları bar d  cani in  hesabat 
t qdim etmi di. Erm nil r G nc  q zasının Mollav l d, Çaylılar, Dar-
d r , Sarısu, Dazılar, Abbasd r , P nahlar, A yoxu , Axırca, Topalh -
s nli, D r b yli, Qarayataq, M likli v  Söyüdlü k ndl rini da ıtmı , 
halisini yer-yurdlarından did rgin salmı dılar.
3
 
Erm ni silahlı d st l ri Qazax q zasında 1905-ci ilin noyabrın-
dan 1906-cı ilin fevral ayınad k mü yy n fasil l rl   qır ınlar tör t-
mi l r. Novo-B yazid q zasındakı erm ni silahlı  d st l rind n köm k 
alan erm nil r  vv lc  Qazax  h rind , sonra is  Tovuz, Tatlı  v  
A stafa d miryol stansiyalarında i ti a lar tör dilm sin  bais olmu du-
lar. Üç aydan artıq davam ed n i ti a lar zamanı Qazax q zasının  li-
b yli, Mülkülü, Hacalı, Köhn qı laq, Yaradulla, H t ma alı, Alatala, 
                                                 
1
 A-Do, göst ril n  s ri, s. 228-229. 
2
 Ordubadi M.S.,  göst ril n  s ri, s. 42. 
3
 A-Do, göst ril n  s ri, s. 356. 

---