Filologiya məsələləri, 2017
299
FƏRƏH ASLANOVA
Bakı Avrasiya Universiteti
fereh_aslanova@mail.ru
SOVETLƏR DÖNƏMİNDƏ "KOROĞLU" DASTANININ
ORTA MƏKTƏBLƏRDƏ TƏDRİSİNİN BƏZİ MƏSƏLƏLƏRİ
Açar sözlər: "Koroğlu", orta məktəb, tədris, nöqsan.
Key words: Koroghlu, school, education, shortcoming.
Ключевые слова: "Короглы", средная школа, обучение, недостатки.
Türk
xalqı yüzlərlə qəhrəmanlıq dastanları yaratmışdır. Onların arasında
"Koroğlu" dastanı variantlarının çoxluğuna və yayılma coğrafiyasının geniş-
liyinə görə xüsusi yer tutur.
Koroğlu Azərbaycan xalqının yaratdığı və sonradan əksər türk xalqları
arasında geniş yayılmış qəhrəmanlıq dastanıdır. Bütün qəhrəmanlıq das-
tanlarında, o cümlədən, "Koroğlu" dastanında xalq öz qəhrəmanlıq hisslərini,
duyğu və düşüncələrini ifadə etmiş, onu min illər boyu yaddaşında yaşatmış, nə-
sildən-nəslə ötürmüşdür. Xalqın qəhrəmanlıq tarixini yaşatmaq və qəhrəmanlıq
ruhunu saxlamaq baxımından "Koroğlu" dastanının misilsiz əhəmiyyəti vardır.
Sovetlər dönəmində "Koroğlu" dastanı məktəblərdə ədəbiyyat proqram-
larında yer almış, dərsliklərdə tədrisinə müəyyən saatlar ayrılmışdır.
Məsələn, "Koroğlu" dastanının tədrisinə 1967-ci
il nəşri olan həm VIII,
həm də IX sinif "Ədəbiyyat" dərsliklərində yer ayrılmışdır. Ə.Qarabağlı və
M.Aslanovun müəllifliyi ilə nəşr olunmuş VIII sinif "Ədəbiyyat" dərsliyində
"Koroğlu dastanı" və "Koroğlunun Bağdad səfəri" (Durna teli) başlıqları altında
dastandan parçalar verilmişdir. Dərslikdə şagirdlərə "Koroğlu" dastanı haqqında
aşağıdakı məlumatlar verilir:
""Koroğlu" dastanı XVII əsrin əvvəllərində Azərbaycan xalqının
yerli feodallara, Türkiyə sultanlarına, İran xanlarına qarşı apardığı
mübarizənin bədii təsvirini verir. XVII əsrin tarixi kitablarında xalq
içərisindən çıxan və xüsusən yadelli düşmənlərə qarşı mübarizə aparan
adamların arasında bu dastanda olan qəhrəmanların çoxunun adı çəkilir:
Koroğlu, Giziroğlu Mustafa bəy, Kosa Səfər, Dəmirçioğlu, Bəlli Əhməd və
başqaları." [7, 7]
İllərdir ki, "Koroğlu" dastanı məhz belə tədris olunur.
Koroğlunun XVI
əsrin sonları XVII əsrin əvvəllərində yaşaması, mübarizə aparması bütün
"Koroğlu" dastanının tədrisinə yer ayrılmış ədəbiyyat dərsliklərində qeyd
olunur. Lakin fil.e.d.,dos. İslam Sadıq bu məsələni daha geniş və dərindən
araşdıraraq bütün gerçəklikləri açığa çıxarmışdır. İslam Sadıq "Koroğlu kim
Filologiya məsələləri, 2017
300
olub" adlı kitabında bu barədə tutarlı dəlillər gətirərək Koroğlunun XVI-XVII
əsrlərdə yaşadığı fikrini təkzib edir. Belə faktlardan birini qeyd etmək istəyirəm:
"Bir
sıra tarixi dəlillər Koroğlunun XVI-XVII əsrlərdə deyil, ən azı
XIV-XV əsrlərdə yaşadığını göstərməkdədir. Bunlardan ən birincisi tüfəng
məsələsidir. Koroğlu "Mənmi qocalmışam ya zəmanəmi" qoşmasının
dördüncü
bəndində tüfəngin çıxmağı ilə mərdliyin getdiyini bildirir:
Axır əcəl gəldi yetdi ay haray!
Çəkdiyim qovğalar bitdi ay haray!
Tüfəng çıxdı mərdlik getdi ay haray!
Mənmi qocalmışam, ya zəmanəmi!
Deməli, Koroğlu bir ömür igidliklər eləmiş, qəhrəmnlıqlar göstərmiş, bir
ucu Bağdad, bir ucu İstambul arası dünyanın yarısını gəzmiş, ancaq hələ
tüfəngin nə adını eşitmişdi, nə də üzünü görmüşdü. Halbuki çox uzağa
getməsək, Çaldıran döyüşündə Osmanlı sultanı Sultan Səlim Səfəvilər xanədanı
Şah Ismayılın
üstünə tüfənglə yox, toplarla gəlmişdi. Təkcə bu faktdan belə
anlaşılır ki, 1514-cü ildə tüfəng artıq topun kölgəsində qalmışdı." [8, 27]
Kitabda
Koroğlunun XVI-XVII əsrlərdə deyil, məhz daha erkən-XIV
əsrdə yaşadığı barəsində bir çox tutarlı faktlar vardır. Lakin məncə burada bu
faktla kifayətlənmək mümkündür.
Həmçinin, 1967-ci ilin nəşri olan IX sinif "Ədəbiyyat" dərsliyində də
"Koroğlunun Bağdad səfəri" qolu geniş şəkildə tədris materialı kimi dərsliyə
əlavə edilmişdir.
1967-ci
ilin
nəşri olan 5-ci sinif "Ədəbiyyat"
dərsliyində Koroğlu
dastanının tədrisinə rast gəlinir. Qılman Musayevin müəllifi olduğu dərslikdə
"Həmzənin Qıratı aparması" qolunun tədrisinə vaxt ayrılmışdır və dastan
ümumilikdə aşağıdakı kimi xarakterizə olunur: ""Koroğlu", "Qaçaq Nəbi" kimi
qəhrəmanlıq dastanlarında Azərbaycan xalqının yadelli işğalçılara, yerli feodal
və xanlara qarşı apardığı mübarizə təsvir olunmuşdur. Dastanın əsas qəhrəmanı
Koroğludur. Xalq Koroğlunun simasında özünün ən gözəl və nəcib sifətlərini,
qəhrəmanlıq
və sədaqətini vermiş, düşmənə qarşı amansız olduğunu
göstərmişdir. Xalq öz qəhrəmanını məğlubedilməz və qüvvətli göstərmək üçün
ona bəzən əfsanəvi, qeyri-adi sifətlər verir; məsələn, Koroğlunun bir qılınc
çalmaqla
yüz düşməni yerə sərməsi, bir oturumda dörd pud düyünün plovunu
yeməsi, Misri qılıncın göydən düşmüş ildırım parçasından qayrılması, Qıratın
yel kimi uçması və s. Koroğlunun ətrafındakı adamlar- "dəlilər" də qorxmaz,
sədaqətli və namuslu qəhrəmanlar kimi göstərilir. Dastanda Koroğlu və onun
adamlarının məskəni olan Çənlibel daha geniş mənada, vətən mənasında
göstərilir" [6, 18]
Dərslikdə dastanın "Həmzənin Qıratı aparması"
qolundan öncə verilmiş
bu qısa xülasə ilə şagirdlər həm irəlidə onlara tədris olunacaq "Koroğlu" dastanı
ilə, həm Koroğlu surəti ilə, həm onun dəliləri ilə, həmçinin də yaşadıqları,