Microsoft Word 2017-ci№ doc

Filologiya məsələləri, 2017 
 
9
dilçilik, koqnitiv ədəbiyyatşünaslıq, koqnitiv psixologiya, pedaqogika, metodika 
kimi problemləri daxil etmişdi. Bu siyahıda sosiologiya, politologiya, tarix, 
hüquqşünaslıq və hətta iqtisadiyyat nəzəriyyəsi də unudulmamışdı. Bu siyahıya 
ritorika salınmayıb, koqnitiv dilçiliyin daxilində  nəzərdə tutulub, koqnitiv 
paradiqma hər şeydən əvvəl ritorikaya tətbiq olunur(14.108). Buna görə koqnitv 
və linqvoritorik paradiqmaların  qarşılıqlı əlaqələri məsələsi xüsusi əhəmiyyət 
kəsb edir. Fikrimizcə, linqvoritorik yanaşma ritorikanın dilçilik statusunu 
möhkəmləndirir, onun üstün xarakterininə aydınlıq gətirir (ənənəvi dilçiliyin 
nümayəndələri deyirlər ki, ritorika ədəbiyyatşünaslıq sahəsidir) Linqvoritorik 
paradiqma filologiyanın iki budağının birləşməsi məsələlərinə cavab verir ki, 
buna da bugün  çox ehtiyac duyulur. 
  Beləliklə, koqnitiv dilçiliyin bu gün üçün nailiyyətlərini göstərmək 
mümkündür: 
   - dilçilik  dil  mənzərəsinin tərkib hissəsi kimi daxil olduğu dünyanın 
koqnitiv(mental) mənzərəsi haqqında təlimdir; 
  - koqnitiv dilçilik bu mənzərənin (sistemin) komponentləri kimi dünya 
haqqında bizim biliklərin ayrı-ayrı kvantlarının mental reprezedentləri kimi 
çıxış edən konsept və freymlər haqqında təlimdir; 
 - koqnitivlik əsasən öz qaydalarına uyğun fəaliyyət göstərən modulların 
mürəkkəb sistemi kimi dil haqqında təlimdir. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1. 
Abdullayev K.M. Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problemləri, Bakı 
1999.     
2. 
Abdullayev K.  və başqaları Azərbaycan dilində mürəkkəb sintaktik 
bütövlər. Bakı, 2012. 
3. 
Musayev M.M. Türk dillərində mürəkkəb cümlə sintaksisi, Bakı. 2011. 
401 səh. 
4. 
Novruzova N.S. Mətnin öyrənilməsində  əsas yanaşmalar: nəzəriyyələr. 
mülahizələr. problemlər.Bakı,2015. 258 səh. 
5. 
Piriyev E. Koqnitiv dilçilik üzrə praktikum (dərs vəsaiti) Bakı, Mütərcim 
2012. 106 səh. 
6. 
Васильев  Л.М.  Общий  взгляд  на  лингвистику  ХХ  века // 
Филологические 
записки. 
Вестник 
литературоведения 
и 
языкознания. – Вып. 11. – Воронеж, 1998. – С. 167-174.  
7. 
Баранов  А.Г.  Функционально-прагматическая  концепция  текста. – 
Ростои-на Дону, 1993. 192;.     
8. 
 Ворожбитова А.А. Лингвориторическая парадигма: теоритические и 
прикладные аспекты: Монография. – Сочи, 2000. 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 10
9. 
Демьянков  В.З.  Когнитивная  лингвистика  как  разновидность 
интерпретирующего подхода // Вопросы языкознания. – 1994. - № 4. 
– с. 17-33.  
10.   Динсмор  ДЖ.  Ментальные  пространства  с  функциональной  точки 
зрения // Язык и интелект. Сб. / пер. с англ. И нем. / сост. И вступ. Ст. 
В.В. Петров. – М., 1995. – с. 385-411.  
11.   Когнитивная лингвистика: Учеб. пос. Минск, 2004.  
12.     Кубрякова  Е.С.  Демьянков  В.З.,  Панкрац  Ю.Г.,  Лузина  Л.Г. 
Краткий  словарь  когнитивных  терминов / Под  общей  ред.  Е.С. 
Кубряковой. –М., 1996.  
13.    Кубрякова  Е.С.  Начальные  этапы  становления  когнитивизма: 
лингвистика – психология-  когнитивная  наука // Вопросы 
языкознания. -1994 а. - № 4 – с. 34-47 . 
14.   Михалев  А.Б.  Слои  языковой  картины  мира // Международная 
научная конференция «Язык и культура». – М., 2001. – с. 108.  
15.   Розина Р.К. Когнитивные отношения в таксономии. Категоризация 
мира в языке и в тексте // Вопросы языкознания. -1994. - № 6.  с. 60-
78.  
16.   Руднев В.П. Словарь культуры ХХ века – М., 1997.  
17.   Рузин И.Г. Когнитивные стратегии именования: модусы перцепции 
и их выражение в языке // Вопросы языкознания. -1994. – 3 6. – с. 79-
100.  
18.   Соболева  Е.С.  О  возможности  сочетания  когнитивного  анализа 
рекламных текстов с психолингвистическим // ХШ Международный 
симпозиум по психолигвистике и теории коммуникации. Еуз. Докл. 
Москва, 1-3 июня 2000 г. \ Ред. Е.Ф.Тарасов. – М., 2000. – с. 230-231.  
19.   Чернейко  Л.О.Металингвистика : хаос  и  порядок // ВМУ.  Сер. 9. 
Филология. -2001. -№ 5. с.39-52. 
20.   Шаховский 
В.И.Языковая 
личность 
в 
эмоциональной 
коммуникативной ситуации // Филол. Науки. 1998.-№ 2. с. 59-65.      
 
НУРИДА НОВРУЗОВА 
 
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ КОГНИТИВНОГО  
АНАЛИЗА ТЕКСТА 
 
РЕЗЮМЕ 
 В  статье  нашли  отражение  тезисы  о  теоретических  основах 
когнитивного  анализа  текста  в  европейском  и  русском  языкознании. 
Раскрывается  понятие  когнитивизм,  рассматриваются  теоретические 
вопросы  восприятия  и  создания  текста  как  одного  из  направлений 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 11
синтаксиса  текста.  Также  здесь  описывается  история  создания 
когнитивного  языкознания,  его  основные  направления,  ученые  и  их 
труды.  Отмечается,  что  основы  когнитивизма  в  России  надо  искать  в 
трудах  А.И.Смирнитского,  А.М.Пешковского,  Л.В.Щербы,  потому  что 
они воспринимают слово как носителя грамматического, семантического 
и  дискурсивного  свойств.  Однако  современные  когнитивные  труды  в 
России  активизировались  трудами  зарубежных,  особенно  американских 
ученых.  Е.С.Соболева,  Е.С.Кубрякова,  Р.К.Розина,  А.Б.Михайлов, 
В.П.Руднов, Л.О.Чейнейко, В.И.Шаховский, А.А.Ворожбитова, А.Г.Бара-
нов  уделяли  большее  внимание  семантическим  проблемам  когнитивной 
грамматики.  В  европейском  языкознании  это  направлении  представляли 
такие  ученые,  как:  Л.Тальми,  Ч.Фильмор,  Р.Лангакер,  Дж.Лакофф, 
Р.Джейф  и  др.  Л.Тальми  использовал  понятие  конгнитивный 
представитель объекта. Л.Тальми уточнил многие когнитивные категории 
и  понятия,  которые  впоследствии  повлияли  на  исследования  русских  и 
азербайджанских ученых. 
  
NURIDƏ NOVRUZOVA 
THE THEORETICAL BASIS OF COGNITIVE ANALYSIS  
OF THE TEXT 
 
SUMMARY 
The article contains the main thesis about cognitive theoretical basis of the 
text in the European and Russian linguistics. Cognitivism concept is explained, 
the comprehence of the text also theoretical issues of its foundation is being 
looked through. Also, the foundation of cognitive linguistics, the main 
directions and researchers, their works and articles are defined. Sources of 
cognitivism in Russia must be researched in the works of  L. V. Sherba, A. M. 
Peshkovsaky, A.I. Smirtinsky. Because they regard the word as grammatical, 
semantic and discursive phenomena. But modern cognitive researches in Russia 
were activated in foreign specially by American scientists.  E.S.Soboleva, 
E.S.Kubryakova, Rozina R.K., MikhailovA.B., Pudnov V.P.,Çeyneyko L.O., 
Shaxovskiy V.İ. Vorojbitova A.A., Baranov A.Q., paid special attention to 
cognitive grammar and problems of semantic . This movement was represented 
by some well-known names in European linguists: L.Talmy, Ch.Fillmor, 
R.Langaker, C.Lakoff, U.Cheyf, R.Cekendorff. Dinsmor C. and others 
investigated the phenomena of cognitive representative of the object. L. Talmy 
defined some cognitive category and phenomenon that impacted the researches 
of Russian and Azerbaijan scientists. 
 
Rəyçi: prof.Qəzənfər Kazımov 

---