Microsoft Word 2017-ci№ doc


Filologiya məsələləri, 2017



Yüklə 5,05 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə50/147
tarix20.09.2017
ölçüsü5,05 Kb.
#873
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   147

Filologiya məsələləri, 2017 
 133
4. Baş  və budaq cümlələrdə  hərəkətin cərəyan etməsi üçün zaman 
dövrünün ümumiliyindən başqa hadisələr arasında heç bir digər referensial 
əlaqəliliyin müşahidə edilmədiyi hallar da mövcuddur. Misal üçün: 
The night seemed a little less dark when she looked out, and to the last 
there was a lightning in the sky, down near the horizon where the moon would 
show. [J. Steinbeck 7, 76] 
5. Zaman budaq cümləli strukturda hadisələrin sürətli  əvəzlənməsi 
münasibəti mövcuddurr, yəni baş cümlədəki hərəkət budaq cümlədəki 
hərəkətdən dərhal sonra cərəyan edir. Məsələn: 
There wasn’t much in it, and when I’d finished it, I opened up the only one 
I had left, and I tell you I felt pretty good steering, and it was a pretty night to 
cross. [E. Hemingway 5, 50] 
6. Baş cümlədəki hərəkət budaq cümlədəki hərəkətdən öncə cərəyan edir. 
Məsələn: 
When I came on board I had just forty cents left.  [E. Hemingway 5, 25] 
7. Baş cümlədəki hərəkət budaq cümlədəki hərəkətdən sonra baş verir. 
Məsələn: 
When I started out he woke up and went back to sleep again. [E. 
Hemingway 5, 37] 
Və: 
When I finished I stopped in at Donovan’s and had a beer and talked with 
the old man and then walked back to the San Francisco docks, stopping in at 
three or four places for beer on the way. [E. Hemingway 5, 25] 
Zaman budaq cümləsində iştirak edən bağlayıcılar mətnin temporallığının 
təzahürlərindən biridir və  həmin budaq cümlənin təsvir etdiyi situasiyanın 
temporal lokalizasiyası funksiyasını yerinə yetirir. Mətnin strukturlaşması iki 
səviyyədə - cümlə (baş/budaq) səviyyəsində və cümlələr ardıcıllığı səviyyəsində 
həyata keçdiyi ilə bağlı temporal lokalizasiyanın zaman budaq cümləsi kimi 
vasitələri mətndə temporal ardıcıllığın təmin olunmasında iştirak etməklə 
yanaşı, daha geniş semantik münasibətləri də formalaşdırır. Məsələn, T.Qivon 
budaq cümlələrin baş cümləyə münasibətdə yerləşmələrindən asılı olaraq 
onların müxtəlif semantik rollarını qeyd edir. [3, 136] Belə ki, “postpozisiyada” 
kı budaq cümlələri baş cümlənin semantik strukturuna daha dərindən 
inteqrasiyaya meyilli olduğu halda, “prepozisiya” mövqeyində onlar daha çox 
əvvəlki kontekstlə  əlaqədədirlər. Və  əksinə olaraq, prepozisiyada yerləşən 
budaq cümlələr  əvvəlki kontekstlə daha çox əlaqə nümayiş etdirirlər. Bu 
müddəalar, həmçinin, V. Ramseyin “when” bağlayıcılı zaman budaq cümlələrin 
funksiyalarının tədqiqində  də göstərilir. [6, 149] Həmin budaq cümlələrin 
prepozisiyada mövqeyi onların daha çox əvvəlki kontekstlə  əlaqələrinin 
olmasını  aşkarlayır. “When” bağlayıcısı ilə birgə zaman budaq cümlələrinin 
prepozisiyada işləm məqamlarına nəzər salaq: 


Filologiya məsələləri, 2017 
 134
The supper waited until dark for his father to return. When at last he came 
in with Billy Buck, Jody could smell the delicious brandy on their breaths.  
[J. Steinbeck7, 92] 
“When at last he came in with Billy Buck” budaq cümləsi əvvəlki cümlə 
ilə  şam yeməyi  ətrafında cərəyan edən eyni bir mövzunun ardıcıl açılması 
təsviri ilə bağlıdır və ümumi konteksti formalaşdırır: 
Digər misalı nəzərdən keçirək: 
I got his arm around behind him and came up on it but I brought it too far 
because I felt it go. When it went he made a funny little noise and came forward 
me holding him throat and all, and bit me in the shoulder. [E. Hemingway 5, 
45] 
Burada da “when” bağlayıcısının zaman budaq cümləsinin “When it 
went” əvvəlində işlənməsi ümumi mətn çərçivəsində əvvəlki kontekstlə bağlılıq 
nümayiş etdirir. 
“When” bağlayıcısı ilə yanaşı “while” bağlayıcısı da mətndə analoji 
temporal funksiya daşıyır:   
And he had known a horse paralyzed with fright to come out of it when his 
rider told him what it was that was frightening him. While he talked in the 
mornings, Billy Buck cut twenty or thirty straws into neat three-inch lengths and 
stuck them into his hatband. [J. Steinbeck 7, 99] 
Analoji olaraq prepozisiyada yerləşən artıq “while” bağlayıcısının iştirak 
etdiyi “while he talked in the mornings” zaman budaq cümləsi də eyni 
funksiyanı yerinə yetirir, yəni bütöv mətnin struktur cəhətdən formalaşmasına 
xidmət edir. 
Maraqlıdır ki, postpozisiyadakı zaman budaq cümləsi bilavasitə baş cümlə 
ilə bağlıdır, yəni burada lokal əlaqəlilik eyni cümlə çərçivəsində cərəyan edən 
iki hadisə arasında mövcud olur. Məsələn: 
What we have to do is to use the boat to chase them so they don’t take it 
all when they make their run. [E. Hemingway 5, 19] 
Bu mətndə iki komponent “when they make their run” sanki birinci 
komponentin açılışına xidmət edir və “when” bağlayıcısı burada əsas rol 
oynayır. 
 
Digər misalda: 
Carl Tiflin still drove her to a light cart, and she pulled on a hay rake and 
worked the Jackson-ford tackle when the hay was being put into the barn.  
[J. Steinbeck 7, 152] 
Analoji olaraq “when the hay was being put into the barn” komponenti 
əvvəlki komponentin açılışına xidmət edir. 


Filologiya məsələləri, 2017 
 135
Nəhayət, zaman budaq cümlələri də  təhkiyəli mətndə ardıcıllıq 
göstəriciləri kimi çıxış edə bilər.  İngilis dilində buraya, ilk növbədə, “when” 
bağlayıcılı budaq cümlələri misal gətirmək mümkündür. 
Bu sahədə tədqiqat aparmış M. Salkova “when” bağlayıcılı zaman budaq 
cümlə strukturlarının mətndə bir neçə növ temporal münasibət ifadə etdiklərini 
bildirir. Burada əsas diqqət baş cümlə ilə zaman budaq cümləsi arasındakı 
qarşılıqlı əlaqəyə yönəlir. Məsələn, mətndə hadisələr axarı tezliklə dəyişərkən, 
budaq cümlədəki hərəkətdən dərhal sonra baş cümlədəki hərəkət baş verir: 
Suddenly Nellie jewrked back and nearly freed herself. From the direction 
of the barn Jody heard a shrill whistling scream and a splintering of wood, and 
then a man’s voice shouting. Nellie reared and whinnied. When Jody help to the 
halter rope she ran at him with bared teeth. He dropped his hold and scuttled 
out of the way, into the brush. [J. Steinbeck 7, 145] 
Burada komponentlərin zaman ardıcıllığına “when” budaq cümləsi 
bilavasitə təsir edir. Ardıcıllıq baş cümlə budaq cümlədən öndə yerləşəndə də 
təmin oluna bilər: 
You see what has become of him. And I myself saw the moment when his 
reason left him. [J. Steinbeck 7,26] 
Qeyd etmək lazımdır ki, zaman budaq cümlələrinin prepozitiv və 
postpozitiv mövqeyi ilə yanaşı baş  və budaq cümlələr arasında durğu 
işarələrinin işlənməsinin də bütöv mətndə zaman ardıcıllığını təmin etmək kimi 
rolu var. Bu, zaman budaq cümlələrinin hər iki mövqeyi üçün səciyyəvidir. 
Məsələn: 
Simon began to feel a little sick in the stomach. It reminded him of the day 
he had been interviewed at Coventry Central nearly eight years before. Now 
that he was a minister of the Crown he wasn’t any less nervous. 
When he and Elithabeth returned to constituency headquartes they were 
informed that only two more Candidates had been seen and the third was still 
being interviewed. They walked around the town once again, even more slowly 
this time, watching the shopkeepers put up their colored shutters and turn 
“Open” signs to “Closed”. [J. Archer 2, 170] 
Və: 
How Charles dreaded the moment when he would be standing there 
watching his brother Rupert in ermine. The only compensation would be if he 
could produce a son who would one day inherit the title, as it was now obvious 
Rupert would never marry. [J. Archer 2, 132] 
Nümunələr həm prepozisiyada “when he and Elithabeth returned to 
constituency headquarter” və həm də postpozisiyada yerlşən “when he would be 
standing there watching his brother Rupert in ermine” zaman budaq 
cümlələrinin nəzərdən keçirilən mətnləri irəliyə doğru apardığını göstərir. 
Söhbət cərəyan edən hadisənin yeni vəziyyətə keçməsindən və beləliklə, təhkiyə 


Yüklə 5,05 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   147




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə