Microsoft Word 2017-ci№ doc



Yüklə 5,05 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə58/147
tarix20.09.2017
ölçüsü5,05 Kb.
#873
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   147

Filologiya məsələləri, 2017 
 154
köhnə söz hesab olunur. Yeri gəlmişkən deyək ki, ərəb dilində rasun-baş 
deməkdir. Türk dilində Baş sözünə -gan şəkilçisi artırılaraq “başkan” sözü 
yaradılmışdır. Hal-hazırda Azərbaycan dilində “Başçı” sözü Türk dilindəki 
Başkan yerinə işlədilir. 
3. Katip-Azərbaycan dilində katib. Özləşmə  nəticəsində bu sözün 
mənasına dayanılaraq Yazar (yazıçı) sözü yaradılmışdır. Bu gün çox işləkdir.  
Göründüyü kimi yeni sözlərin hamısı türk dilinin qanunauyğunluğu ilə 
bütün türklərin anlayacağı türk mənşəli sözlərdir və bunlar differensiallığa 
deyil, inteqrallığa xidmət edə bilər.  
1990-cı illər Türk dilli xalqların həyatında ciddi dəyişmələrə  səbəb 
olmuş, onlar müstəqillik  əldə edərək yeni bir inkişaf mərhələsinə  qədəm 
qoymuşlar. Öz növbəsində bu da bir Devrim sayıla bilər. Köhnəlik yeniliklə 
əvəz olunur, yeni iqtisadi şərait yeni ideologiya, yeni siyasi xətt 
müəyyənləşdirilir. Türk dili xalqlar arasında ticarət, siyasət, elm, mədəniyyət 
sahəsində inteqrallaşma hərəkatı günü-gündən güclənir. Bu əlaqələr zamanı 
özləşmə prosesində Türk dilinə qazandırılmış sözlər və terminlər asanlıqla 
və maneəsiz azərbaycanlılar tərəfindən mənimsənilir. Lakin bu prosesin 
birtərəfli olmasını düşünənlər səhv edirlər. Belə ki, ölkəmizə  gəlmiş  və ya 
təhsil almış Türk vətəndaşları Azərbaycan dili sözü olan “açar” leksik 
vahidinin nə  qədər milli olduğunu daim qeyd edir, bunu xalq arasında 
yayacaqlarını söyləyirlər. Eləcə  də “Döner”  və “Endirim” sözləri 
müstəqilliyimizə  qədər dilimizdə  işlək olmamışdır. Halbuki Azərbaycan 
dilində dönmək feili də, -ər feili sifət şəkilçisi də vardır. Həmçinin dilimizdə 
enmək feili -dır (təsirli feil əmələ  gətirən  şəkilçi) və -im (isim düzəldən 
şəkilçi) olmuşdur.  
Daha bir misal: 
“Bacı” sözü Azərbaycan dilində çox işlək olmasına baxmayaraq Türk 
ədəbi dilinə girə bilməmişdir. (Yalnız Türkiyənin  Şərqində yaşayan 
Azərilərin dilində işlədilmişdir). Məhz Azərbaycan dilinin təsiridir ki, bu söz 
artıq 80 milyonun leksikonuna daxil olmuşdur. (Hətta “Yetiş Bacım” 
televerilişi belə vardır). 
Bütün bunlar onu təsdiq edir ki, özləşmə bir dil hadisəsi kimi özünə 
qayıtma, özünü dərk etmə ilə doğrudan-doğruya əlaqədar olmuş və nəticədə 
KİV vasitəsilə və adi ünsiyyətlər zamanı şahid olduğumuz müasir Türk ədəbi 
dilinin təşəkkül tapmasına başlıca səbəblərdən biri olmuşdur. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.  Ağamusa Axundov. Dilin estetikası, Bakı 1985 
2.  Ali Püsküllüoğlu. Öz Türkçe Sözlük, Ankara 1970 
3.  Cikiya. Türkçe Okuma Kitabı, Tiflis 1971 
4.  Lamiə Vaqifqızı. Türk və Azərbaycan dillərində özləşmə prosesinin tarixi 
(avtoreferat), Bakı 2014 
5.  Mehmet Kaplan. Kültür ve Dil, İstanbul 1983 
6.  Veysi. Habname. (rus dilinə tərcüməsilə), Moskva 1971 


Filologiya məsələləri, 2017 
 155
АЛМАМЕДОВ Ш. 
ЗНАЧЕНИЕ ЯЗЫКОВОГО ЯВЛЕНИЯ, ПОД НАЗВАНИЕМ 
“ÖZLEŞME” (ОЧИЩЕНИЕ) ДЛЯ ТУРЕЦКОГО ЯЗЫКА  
 
РЕЗЮМЕ 
 Турецкий  письменный    литературный  язык  заимствовал  из 
арабского  и  персидского  языка  слишком  много  лексических  единиц,  в 
результате чего образовался смешанный язык, называемый «Osmanlıca”, 
изменивший  турецкий  язык  в  корне.  В  результате  этого  процесса  из 
письменного  употребления    вышли    принципы  образования 
словосочетаний  и  предложений,  на  смену  которых  пришли  арабские  и 
персидские    изафеты.  В  турецкий  литературный  язык  проникли  не 
только  лексические  элементы,  но  и  целые  арабские  и  персидские 
синтаксические  конструкции.  Пренебрежительное  отношение  к  своему 
родному языку, свойственное верхушке феодального общества, привело 
к  тому,  что  словарный  состав  турецкого  литературного  языка  в XVI–
XVIII вв. примерно на 90% состоял из арабо-персидских заимствований. 
История борьбы за очищение турецкого языка началась еще в XVI веке 
(Татавлалы Мухарреми и Эдирнели Назми), получив новое развитие во 
второй половине XIX в. (Ибрагим Шинаси) и продолжившись на новой 
основе деятелями группы „Новый язык" (1910 г.).  
ALMAMEDOV SH. 
 
THE MEANING OF PROCESS “OZLESHME” 
 (PURIFICATION) IN MODERN TURKISH LANGUAGE   
 
SUMMARY 
Turkish written literary language borrowed from Arabic and Persian 
language so many lexical units, resulting in a mixed language called 
«Osmanlıca", which changed the Turkish language completely. As a result 
of this process the principles of the formation of phrases and sentences  were 
out of use in written language, which were  replaced by the Arabic and 
Persian ezāfe. Not only lexical items, but also the whole Arab and Persian 
syntactic constructions were penetrated to  the Turkish literary language. The 
top of Feudal society, neglected of their mother tongue didn't use it and it has 
led to the fact that approximately 90%  of the vocabulary of the Turkish 
language in the XVI-XVIII centuries  consisted of the Arab-Persian 
borrowings. The history of the struggle for the purification of the Turkish 
language began in the XVI century, received a new development in the 
second half of the XIX century and continued on the new basis by the new 
leaders of the group “New language" (1910).  
 
Rəyçi:    Rüfət Rüstəmov 
               filologiya üzrə elmlər doktoru, professor 


Filologiya məsələləri, 2017 
 156
      DÜRDANƏ VƏKİLOVA 
  ADİU 
   dürdanə.@.mail.ru. 
 
MÜASİR İNGİLİS DİLİNDƏ NƏTİCƏ ƏLAQƏLİ  MÜRƏKKƏB 
CÜMLƏLƏR 
 
Açar sözlər: kauzal, funksional-semantik kateqoriya, korelyativ cütlük. 
Key words: causal, functional-semantic category, correlative pair. 
Ключевые 
слова: 
каузальный, 
функционально-семантическая 
категория, коррелятивная пара. 
 
Kauzallıq problemi Demokrit, Aristotel, Platon kimi antik filosofları 
hələ lap qədim zamanlardan maraqlandırmışdır. Bu filosoflar tərəfindən 
“səbəb” fəlsəfi kateqoriya olaraq obyektiv aləmdə hadisələrin inkişafında 
genetik əlaqə kimi xarakterizə edilir. Bu, o deməkdir ki, bir hadisə ( səbəb) 
digər bir hadisəni (nəticə) doğurur. Səbəb və  nəticə bir- birindən 
ayrılmazdır.Belə ki, hər bir səbəbin nəticəsi, hər bir nəticənin bir səbəbi 
vardır.Bu proses linqvistikada da özünü doğruldur. 
Struktur- semantik yanaşma ilə  həyata keçirilən linqvistik tədqiqat 
cümlənin semantikasından çox onun quruluşuna  əsaslanır. Cümlə 
strukturunun  öyrənilməsində N.S.Pospelovun səbəb-nəticə  əlaqəli tabeli 
mürəkkəb cümlələrin baş və budaq cümlələri arasında əlaqəni tədqiq etməsi 
xüsusi maraq kəsb edir. O yazır: “......həm səbəb budaq cümləli tabeli 
mürəkkəb cümlələr, həm də nəticə budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlələr 
məhz mürəkkəb cümlənin eyni struktur- semantik növünün korelyatlarıdır.” 
Müəllif qeyd edir ki, səbəb və  nəticə budaq cümləli tabeli mürəkkəb 
cümlələr aşağıdakı quruluşda ola bilər: 1) baş cümlə səbəb bildirərsə, budaq 
cümlə nəticə, baş cümlə nəticə bildirərsə, budaq cümlə səbəb mənasını ifadə 
edir. 
He was praised, as he sang well. 
He sang so well that he was praised. 
Sinsematik budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlələrin  əsas məqsədi 
rematik funksiya daşıyan budaq cümlədə  nəticə bildirməkdir.Səbəb 
informasiyası daşıyan baş cümlə isə müvafiq şəkildə tematik yükü öz üzərinə 
götürür. A.B. Bondarkonun sahələr nəzəriyyəsində deyilir: “ ....xüsusi 
formalar sistemində morfoloji ifadəni  əldə edərək, anlam kateqoriyası 
qrammatik kateqoriyaya çevrilir. O, məhz söhbətin həm məzmun, həm də 
ifadəyə  əsaslanan dil hadisəsindən getdiyini vurğulamaq üçün funksional-
semantik kateqoriya (FSK) adlı termindən istifadə edir. FSK digər səviyyə 
elementlərinin qrammatik kateqoriyalarla funksional əlaqəsini nəzərdə tutur. 


Yüklə 5,05 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   147




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə