Microsoft Word 2017-ci№ doc

Filologiya məsələləri, 2017 
 181
indi üç ay olubdur. Üç ay deyil ki, bu mal üç ilə də satılmaz. Yaxşı məni aldatdı. 
Bu hesab ilə düz yüz manat zərərim var. Bu dərd məni şəksiz öldürəcək ». 
Azərbaycan dramaturgiyasında M. F. Axundov ənənələri sonrakı illərdə 
N. Vəzirov. Ə. Haqverdiyev, C. Məmmədquluzadə, C. Cabbarlı, H. Cavid və 
digərləri tərəfindən davam və inkişaf etdirilmişdir. Müasir dövrdəki  şairlər, 
yazıçılar, dramaturqlar yaxşı bilməlidirlər ki, Azərbaycan  ədəbiyyatında 
Nizami, Füzuli, M. F. Axundov, M. Ə. Sabir kimi zirvələr mövcuddur… 
XIX  əsrin sonunda – XX əsrin  əvvəllərində N. Vəzirov,  Ə. 
Haqverdiyev, C. Məmmədquluzadə, Y. V. Çəmənzəminli hekayə, povest və 
romanlarında  Şeyx  Şəban, Mirzə  Səfər, Qurubanəli bəy, Xudayar bəy, 
Məhəmmədhəsən  əmi kimi realist tiplər yaratmaqla bədii nəsrdə obrazlılığı 
yeni, daha yüksək mərhələyə qaldırdılar və müasirləşdirdilər. 
Ə. Haqverdiyevin «Mirzə  Səfər» hekayəsində Mirzə  Səfərin dediyi  
«De, sən öl, Həsən Ağanın qohumuyam» sözləri məna dərinliyinə, 
əhəmiyyətinə görə keçmiş  və müasir cəmiyyətin eyni vəziyyətdə olmasından 
xəbər verir. Əks təqdirdə hekayə  qəhrəmanının sözləri dildə bu qədər 
uzunömürlü olmazdı və özünə «əbədilik» hüququ qazandırmazdı.  
C. Məmmədquluzadə Qurbanəli bəyin, Xudayar bəyin portretini 
yaradarkən elə  təsirli bədii təsvir vasitələrindən istifadə etmişdir ki, oxucuda 
onların «dindar, mömin”, yaltaq, ikiüzlü, qəddar olmalarına azacıq da olsa 
şübhə yeri qalmır. Ona görə  də yuxarıda adları  çəkilən surətləri bizim 
«dövrümüzdə yaşayan və bizimlə birgə addımlayanlar» kimi qəbul edirik.Bütün 
hallarda mənfi və müsbət olmalarına rəğmən, mükəmməl tiplər hesab edilən 
surətlər yüksək bədiilik və obrazlılıq sayəsində yaradılmışlar. Onlar sadəcə 
olaraq cinayətkar və yaxud da xeyirxah insanlar kimi qəbul edilmirlər. 
Bu mənada M. Ə. Sabirin satira yaradıcılığı müasirləri arasında xüsusilə 
fərqlənirdi. Sabirin yaratdığı tiplər hərəkətləri, danışığı, davranışı ilə özlərini ifşa 
edir, xalqa zidd münasibətlərini göstərirdilər. Sabir cəmiyyətin bütün 
təbəqələrindən nümunələr götürmüş  və yüksək bədiiliyə, obrazlılığa nail 
olmuşdu. Böyük şairin “həpəndlərini” min kilometrdən belə tanıtmaq olur.  
Fikrimizcə,  şairin satiralarının ifşaedici gücü onun obrazlılığındadır. «Fəhlə 
özünü sən də bir insanmı sanırsan», «pulsuz kişi insanlığı asanmı sanırsan», 
«millət necə tarac olur-olsun nə işim var», «eyləməyin dəngəsər, oxutmuram əl 
çəkin», «neylərdin, ilahi», «səbr eylə» ifadələri xalq arasında zərb-məsələ 
çevrilmişdir. 
Təsadüfi deyildir ki, 70 illik Sovet hakimiyyəti dövründə  bədiilik, 
obrazlılıq  şairlərin, yazıçıların mənəvi silahına, onların qoruyucu sipərinə 
çevrilmişdi.  Sənətkarlar “sosialist realizmi” yaradıcılıq metodunun sərt 
qanunlarından, qadağalarından  yayınmaq, “ideal surətlər” yaratmaqdan yaxa 
qurtarmaq üçün canlı xalq danışıq dilindən, atalar sözlərindən, müxtəlif bədii 
təsvir vasitələrindən, obrazlılıqdan geniş və hərtərəfli istifadə etməyə üstünlük 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 182
verirdilər. Bu xüsusiyyət XX əsr Azərbaycan  ədəbiyyatının məcburi  şəkildə 
qəbul etdiyi “ezop dili” idi.  
XX  əsrin 30- cu illərində C. Cabbarlı dram əsərlərində bu üsuldan 
bəhrələnmişdi və böyük uğurlar qazanmışdı. Sonrakı illərdə 70 illik Azərbaycan 
sovet  ədəbiyyatında baş verən hadisələr inandırıcı  şəkildə sübut etdi ki, bədii 
təsvir vasitələrindən, obrazlılıqdan “möhkəm yapışmağın” alternativi yoxdur.  
 S. 
Vurğun, M. İbrahimov, S. Rüstəm,  İ.  Əfəndiyev,  İ.  Şıxlı, B. 
Vahabzadə, İ. Məlikzadə, M. Araz və digərləri əsərlərində yuxarıda göstərilən 
xüsusiyyətləri  əyani  şəkildə  həyata keçirdilər. Xalq şairi Səməd Vurğunun 
“Azərbaycan” poemasında yaratdığı Azərbaycan obrazı Azərbaycan xalqının 
milli pasportudur.  
     El bilir ki, sən mənimsən, 
Yurdum, yuvam məskənimsən, 
Anam, doğma vətənimsən, 
Ayrılarmı könül candan, 
Azərbaycan, Azərbaycan. 
Həqiqətən, “Könül, Candan, Azərbaycan xalqı Azərbaycandan 
ayrılmazdır”. Danılmaz faktdır ki, bütün bunlar yüksək obrazlılıq, ifadəlilik 
vasitəsilə mümkün olmuşdur. Ona görə  şifahi nitqdə, bədii  əsərlərin dilində 
obrazlılığın alternativi yoxdur. Zaman keçdikcə biz bu həqiqətə daha çox 
inanırıq və yaxınlaşırıq.  
Obrazlılıq- Nizami, Füzuli, Nəsimi, Vaqif, Səməd Vurğun yaradıcılığına təkrar- 
təkrar müraciətdir, onlara qayıdışdır. Elmi- texniki tərəqqinin sürətli inkişafı 
keçmişə, eyni zamanda bugünə, gələcəyə daha ehtiyatlı yanaşmağı  tələb edir. 
Çünki keçmiş heç vaxt keçmiş olaraq qalmır. Gələcəyə aparan bütün yollar 
küçmişdən başlayır. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Gəncəvi N. (2011). 
 Xosrov və 
Şirin, tərc.: Xəlil 
Yusifli ( (azərb.)), Bakı: Adiloğlu, 388 səh. 
2.
 
Füzuli M. Əsərləri. Altı cilddə. II cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2005, 336 
səh.   
3.
 
3.Xəlilov S. Aforizmlər: seçilmişlərdən seçilmişlər.Bakı, Çaşıoğlu, 
2012, 560 səh. 
4.
 
4.В мире мудрых мыслей. Крылатые фразы и афоризмы. Москва. 
«Просвещение», 1968 
 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 183
АЛИЕВА Н.А. 
КУЛЬТУРА РЕЧИ И ОБРАЗНОСТЬ  
 
Р Е З Ю М Е 
    
Речь является одним из показателей национальной культуры того или 
иного народа. 
Она  отражает  нравственное  состояние  общества,  национальные  и 
культурные традиции. На всех стадиях исторического развития красивой, 
образной  речи  придавали  особое  значение,  т.к.  она  помогала  раскрыть 
внутренний мир человека.  
Предлагаемая  статья  посвящена  культуре  речи,  в  ней  говорится  об  её 
образности. Речь писателей, поэтов, актеров, преподавателей, работников 
радио  и  телевидения  отличается  выразительностью,  логичностью, 
богатством  своего  слова.  На  примере  отрывков  из  произведений 
классиков  азербайджанской  литературы,  выдающихся  людей  и  деятелей 
культуры  автор  показывает,  что  овладение  навыками  красивой, 
правильной  речи  зависит  от  каждого  из  нас.  Эффективность  речевого 
общения зависит от соблюдения требований, предъявляемых к ней. Автор 
отмечает, чтобы речь могла взволновать, воздействовать на читателя или 
слушателя, она должна обладать образностью, которой в художественной 
литературе нет альтернативы. 
 
  
 
ALIYEVA N.A. 
CULTURE OF SPEECH AND IMAGERY 
 
SUMMARY 
 
It is one of the indicators of the national culture of a people. 
It reflects the moral state of society, national and cultural traditions. At all stages 
of the historical development of beautiful, figurative speech attached special 
importance, since she helped to reveal the inner world of man. 
 
This article is devoted to the culture of speech, it says on its imagery. 
These writers, poets, actors, teachers, workers of radio and television is different 
expressiveness, logical richness of his word. For example, extracts from the 
works of classics of Azerbaijani literature, famous people and culture, the author 
shows that mastering the skills of beautiful, right speech depends on each of us. 
The effectiveness of speech communication is dependent on compliance with 
the requirements for it.The author notes that it might excite, influence the reader 
or listener, it must have the imagery, which in the literature there is no 
alternative. 
 
Rəyçi: dos.Rəhimzadə D.M. 

---